المپیک و اقتصاد برزیل

المپیک بزرگ‌ترین گردهمایی جهانی انسان‌ها از دوره باستان تاکنون است. درباره پیدایش مسابقات المپیک داستان‌های زیادی نقل شده است: براساس یک داستان، هرکول، قهرمان اسطوره‌ای آن را به منظور تجلیل از پیروزی‌های بی‌نظیرش به‌وجود آورد. براساس افسانه‌های دیگر زئوس و کرونوس، دو خدای یونان باستان، با یکدیگر بر سر فرمانروایی المپیا به جدال برخاستند که نهایتا زئوس به پیروزی دست یافت. براساس این داستان مسابقات المپیک یادبود این پیروزی است. در دوران باستان تنها مردان یونانی که آزاد (و نه برده) متولد شده بودند می‌توانستند در مسابقات در جشن مذهبی زئوس شرکت کنند. زنانی که مجرد بودند در تاریخ دیگری به احترام «هرا»، همسر زئوس و مادر هرکول، به مسابقه می‌پرداختند. زن‌های ازدواج کرده حق شرکت در مسابقات را نداشته و در صورت مخالفت باید بهای آن را با جانشان می‌پرداختند.

مسابقات المپیک در بین یونانی‌ها از اهمیت زیادی برخوردار بود چنان که مورخان یونانی در دوران باستان، از آن به‌عنوان یک واحد برای اندازه‌گیری زمان استفاده می‌کردند. یک «المپیاد» بیانگر چهار سال می‌بود. المپیک در آغاز تنها شامل «مسابقه دو» بود، ولی بعد‌ها کشتی، بوکس و پرش به آن اضافه شد. شرکت‌کنندگان متشکل از افرادی بودند که ثروت و وقت کافی داشتند که به تمرین ورزشی بپردازند.

افراد در این مسابقات به‌صورت شخصی شرکت می‌کردند و نه به‌عنوان نمایندگان از شهر یا ناحیه‌ای خاص. ویژگی اصلی این مسابقات، قدرت و ورزیدگی افراد شرکت‌کننده بود. در تاریخ یونان و آثار کشف شده به سال ۷۶۶ پیش از میلاد مسیح درمی‌یابیم که «تیمائوس» نخستین مورخ یونانی در نوشته‏های خود از مردی به نام «کره ابوس» یاد کرده‌ است که در راه رفتن از همه سریع‌تر بوده ‌است. این جشن‌ها بیشتر از آن جهت رونق گرفت که عاملی بود برای ورزیده شدن و آماده کردن جوانان برای مقابله با هر نوع تجاوز به خاک یونان.

رشته‌های ورزشی برگزار شده در ادوار مختلف این مسابقات شامل ماده‌های مختلف مسابقات دو، پرش، پرتاب دیسک و پنج‌گانه باستانی شامل: مشت‌زنی، کشتی، پانکریشن، اسب‌دوانی و ارابه‌رانی می‌شد. نوباوگان، جوانان و پهلوانان جداگانه به مبارزه می‌پرداختند، در حاشیه المپیک مسابقه‏های شعر و شاعری، سخن‏وری و موسیقی هم برگزار می‌شد. جشن‏های «المپیا» ادامه داشت تا سال ۳۹۴ که امپراتور روم آن‌ را تعطیل کرد. این تعطیلی طولانی سبب ویرانی «المپیا» و نیایشگاه «زئوس» نماد قدرت و پهلوانی شد.

احیای مجدد در دوران مدرن

در دهه ۱۸۵۰ یک باستان‏شناس آلمانی به نام «کورتیوس» در دل تپه‏های خاموش «المپیا» به کاوش پرداخت و آثار شگفتی را کشف کرد.  در پی کشف ایده‌ها و نشانه‌های المپیک فکر احیای این بازی‌ها قوت گرفت و دانشمندی به نام «پی‌یر بارون دوکوبرتن» فرانسوی به کمک دوستان خود در سال ۱۸۸۹ در پاریس همایشی تشکیل داد و اساس بازی‌های جدید المپیک را پی نهاد. نخستین المپیک مدرن در سال۱۸۹۶ رسما در آتن انجام گرفت وپس از آن هر چهارسال یک باردرنقاط مختلف جهان انجام گرفته‌است وفقط سه دوره به دلیل جنگ جهانی اول و دوم انجام نپذیرفته است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد ژاپنی‌ها در سال ۱۹۶۴ موفق شدند المپیک را در توکیو برگزار کنند. آنها نخستین کسانی بودند که روی سرمایه‌گذاری عمومی تاکید کردند. دولت نیز در آن سال المپیک را یکی از مهم‌ترین محل‌های کسب درآمد معرفی کرد. به این ترتیب خیلی سریع برنامه ساخت‌وساز و بهبود خدمات و حمل‌ونقل در دستور کار قرار گرفت. مطالعاتی که بعدا در مورد اقتصاد ژاپن صورت گرفت نشان داد نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی ژاپن پس از برگزاری المپیک روند افزایشی چشمگیری گرفت و از ۱/ ۱۰درصد به ۱/ ۲۶درصد رسید. رشد تولید ناخالص داخلی این کشور از بسیاری کشورهای توسعه‌یافته غربی نظیر فرانسه و آلمان نیز بیشتر شد. به این ترتیب می‌توان ادعا کرد بازی‌های المپیک، ژاپن را به دومین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل کرد. از این رویداد حتی با عنوان «انفجار توکیو» نیز یاد می‌کنند. پس از ژاپن نوبت به کره‌جنوبی رسید که با برگزاری المپیک در سئول در سال ۱۹۸۸ به سودهای کلان اقتصادی دست پیدا کند؛ این کشور از یک طرف خودش را به‌عنوان کشوری صنعتی در جهان معرفی کرد و از طرف دیگر اقتصادش را به پای دیگر اقتصادهای توسعه‌یافته رساند. ساخت‌وسازهایی که این کشور در فاصله سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۸ به‌خاطر المپیک داشت باعث شد ۳۳۰هزار کارگر مشغول به کار شوند و درآمد سالانه تا ۴/ ۱۲درصد افزایش پیدا کند. سرانه تولید ناخالص داخلی نیز در این کشور از ۲۳۰۰دلار به ۶۳۰۰ دلار رسید. به همین راحتی کره‌جنوبی نیز به ببر آسیای شرقی تبدیل شد. به این ترتیب برگزاری المپیک در کره‌جنوبی نیز یکی دیگر از موارد انقلابی این رویداد ورزشی بود که باعث شد این کشور به لحاظ اقتصادی متحول بشود.

المپیک سیدنی نیز به‌عنوان بهترین بازی المپیک شناخته شد. موفقیت‌های المپیک ۲۰۰۰ نه تنها باعثِ بهبود ساخت‌وساز در این شهر شد بلکه روی توریسم و گردشگری آن نیز اثرات مثبتی بر جای گذاشت و این شهر را به شهرت و اعتباری جهانی رساند. البته در کنار این نمونه‌های موفق، موارد ناموفقی نیز وجود داشته‌است. المپیک ۲۰۰۴ در آتن تنها هزینه به بار آورد و هیچ سود و صرفه اقتصادی برای یونان نداشت. گفته می‌شود هزینه بازی‌های المپیک در آتن بیش از ۱۲میلیارد دلار شد و بدهی‌هایی به بار آورد که پرداخت آنها ۱۰سال زمان می‌برد. اگر از این موارد استثنایی چشم‌پوشی کنیم، بازی‌های المپیک حتما می‌تواند روی توسعه شهرهای میزبان اثرات مثبت بگذارد.

براساس مطالعات صورت‌گرفته، اثرات اقتصادی بازی‌های المپیک به ساختار اقتصادی کشورهای میزبان بستگی دارد. کشورهایی مانند ژاپن و کره‌جنوبی در زمان برگزاری این بازی‌ها، درحال توسعه بودند. به این ترتیب سرمایه‌گذاری‌های عظیمی که در این کشورها و در شهرهای میزبان صورت گرفت، در حقیقت صرف توسعه شد و به رشد اقتصادی انجامید. اما کشورهایی مانند اسپانیا، آمریکا، استرالیا و یونان زمانی میزبان این بازی‌ها شدند که توسعه‌یافته بودند. به همین خاطر است که بازی‌های المپیک در این کشورها سود اقتصادی چندانی به دنبال نداشت. به این ترتیب کشورهای در حال توسعه می‌توانند با برگزاری بازی‌های المپیک، اقتصاد خود را از فرش به عرش برسانند اما اقتصادهای پیشرفته تنها با هزینه‌های اضافی مواجه خواهند شد.

چندی پیش دیلما روسف رئیس‌جمهوری این کشور استیضاح شد و اکنون دولتی موقت آن را اداره می‌کند. برزیل که زمانی درخشان‌ترین ستاره آمریکای لاتین بود اکنون به دلیل فساد و پولشویی به رکود اقتصادی رسیده‌است. شرکت نفت پتروبراس و رسوایی مالی این شرکت یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های اخیر برزیلی‌ها بوده‌است. ویروس زیکا نیز بلای جان مردم آن منطقه شده‌است. اما این کشور طبق تعهدی که هفت سال قبل کرده، امسال میزبان بازی‌های المپیک تابستانه است. بازی‌ها در حالی در برزیل برگزار می‌شود که مردم هنوز شاکی هستند و بر این باورند که این هزینه‌های اضافی المپیک می‌توانست دردی از دردهای آنها را دوا کند.

رویترز در گزارشی نوشت هزینه المپیک تابستانه در ریو ۱۰۰میلیون دلار دیگر افزایش یافته‌است. قرار بود هزینه برگزاری تمامی بازی‌های المپیک در ریو (به جز فوتبال) ۱۴میلیارد و ۴۰۰میلیون دلار بشود. هفت‌سال پیش زمانی‌که ریو به‌عنوان میزبان المپیک انتخاب شد همه تصور می‌کردند این شهر مانند توکیو و سئول خواهد بود. برزیل یک اقتصاد نوظهور بود و همه تصور می‌کردند برگزاری المپیک در آن می‌تواند به رشد و توسعه بیشتر آن کمک کند. اما مشکلاتی که برزیل در حال حاضر با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کند بیشتر از آن است که بتواند همراه با آن، المپیک را هم مدیریت کند و سود اقتصادی از آن به دست بیاورد. در شهری که پلیس‌های آن با پلاکاردهای «به جهنم خوش آمدید» به استقبال توریست‌ها و ورزشکاران می‌روند، نمی‌توان انتظار داشت بازی‌های المپیک بتواند اقتصاد آن را متحول کند.