گشتی دیدنی در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان

گزارش روزیاتو از مرموز ترین و بزرگ ترین پایگاه فضایی جهان

فعالیت های فضایی همواره یکی از آرزوهای دیرینه بشر به شمار می رفته است. این رویا که تقریبا هیچکس فکرش را نمی کرد که به واقعیت بپیوندد، در نیمه دوم قرن بیستم، عصر اوج شکوفایی علم و فناوری فضایی بشر عملی شد.

سرویس علمی روزیاتو، امروز شما را به جایی می برد که بسیاری از پیشرفت های فضایی جهان در قرن بیستم،‌ مدیون فعالیت های گسترده و فناورانه آن بوده است. نخستین فضانورد جهان توانسته از این پایگاه به فضای لایتناهی عزیمت کند.

شما می توانید گشتی در بایکونور را در ویدیوی زیر تماشا کنید.

البته به جز این پایگاه فضایی، پایگاه فضایی واستوچنی روسیه نیز گردشگران بسیاری را در سالهای اخیر جذب کرده است.

داستان بایکونور: داستان گاگارین

سفر ۱۰۸ دقیقه ای یوری الکسی گاگارین، فضا نورد روسی که در آوریل ۱۹۶۱ میلادی با فضا پیمای وستوک به دور مدار زمین رفت، نقطه عطف فعالیت های فضایی این پایگاه به شمار می رود.

شما می توانید مستندی از شیوه انتخاب و تمرینات یوری گاگارین برای آن پرواز تاریخی در سال ۱۹۶۱ میلادی را در ویدیوی زیر تماشا کنید.

هشت سال پس از آن نیز نیل آرمسترانگ فضا نورد آمریکایی، نخستین انسانی بود که مدعی شد توانسته از طریق آپولو ۱۱، در کره ماه پیاده روی فضایی را تجربه کند؛ تجربه ای که برای هیچ انسانی پیش از او اتفاق نیافتاد و البته بعدها نیز چنین ماموریتی ادامه نیافت.

این پیاده روی فضایی که بزرگ ترین افتخار آمریکایی ها در قرن بیستم بود، بار ها توسط نویسندگان و متخصصان فضایی مورد انتقاد قرار گرفت و از آن به عنوان دروغ فضایی جان اف کندی، رییس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا یاد شد، اما به هر حال نقطه عطفی در تاریخ سفرهای فضایی قرن بیستم به شمار می آید.

تاریخ قرن بیستم، تاریخ خشونت، جنگ و نام آوران بزرگیست که بشریت نمی تواند نقش آنان را در دستاوردهای علمی فراموش کند، بدون شک یکی از معروف ترین آنان، آلبرت انیشتن آلمانی است.

به هر حال صنعت هوا فضا، جهانی شگفت انگیز و رویایی برای صبوری در سپهر لاجوردی و همچنین راهکارهایی برای شناخت عالم لایتناهی در اختیار بشر قرار می دهد. تا کنون تنها قطره ای از این دریای بی کران مورد کاوش لنزهای تلسکوپ ها و کاوش فضا پیماها قرار گرفته و تلاش ها برای شناخت راز هستی و کائنات همچنان ادامه دارد.

فعالیت های فضایی که در نیمه دوم قرن بیستم میلادی با همکاری کشورهای قدرتمند هوا فضای جهان از جمله روسیه، آمریکا، ژاپن و هند آغاز شده بود، به ساخت ایستگاه فضایی میر و ایستگاه فضایی بین المللی منجر شد. امروزه اینمکان ها جنبه های توریستی نیز به خود گرفته و غول خرده فروشی اینترنتی (amazon) نیز با BlueOrigin به دنبال عملی کردن آن است.

سال ۲۰۰۶ میلادی بود که انوشه انصاری، فضا نورد ایرانی- آمریکایی توانست به عنوان نخستین گردشگر فضایی، اقامت ۸ روزه را در ایستگاه فضایی بین المللی (ISS) تجربه کند؛ سفری که میلیون ها دلار خرج بر داشت و وی برای انجام این سفر تاریخی، ماه ها تحت آزمایشات و ورزش های مختلف قرار گرفت.

اگر می خواهید ببینید که خانم انصاری چگونه موهای خود را در ایستگاه فضایی بین المللی می شست، ویدیوی زیر را تماشا کنید.

رویای سفر های فضایی آسان و کم هزینه، ‌مقوله ای است که بخشی از جنبه های غیر نظامی و غیر محرمانه فعالیت های فضایی را به ذهن بشر قرن بیست و یکم آورد. بسیاری از شرکت های فعال در عرصه فعالیت های فضایی، در تلاشند این خواسته بشر را در کمتر از ۲ دهه آینده عملی کنند.

گام غول ها در عرصه فناوری فضایی

اکنون، غول های فناوری اطلاعات سیلیکون ولی آمریکا از جمله پل آلن (شریک سابق بیل گیتس در Micrsoft) و جف بزوس (رهبر amazon)، با تاسیس شرکت هایی به نام  وولکان  و   بلو اورجین به دنبال راهکارهایی برای توسعه فعالیت های گردشگری فضایی در سال های آینده هستند.

فعالیت های فضایی با همکاری غول های فناوری مانند گوگل، آسان تر از قبل شده و ما شاهد عصر جدیدی از انقلاب دات کام ها در عرصه هوا فضا هستیم. شما می توانید جدیدترین خبر ها از همکاری غول جست و جوی اینترنت با ناسا را در این نشانی دنبال کنید. گوکل اخیرا برای ناسا ابر رایانه ای عجیب ساخته است.

چندی پیش بود که فیسبوک غول شبکه های اجتماعی با به پرواز درآوردن پهباد غول پیکر خود، از علاقمندی اش به انتقال اینترنت پر سرعت با پهباد (Aquila)  به اقصی نقاط جهان خبر داد و این مساله را یادآوری کرد که باید منتظر خبرهای جالبی در عرصه فضایی در آینده نزدیک باشیم. فیسبوک نیز اخیرا به فعالیت های فضایی وارد شده و نخستین راکت «Spacecom’s AMOS 6 satellit» خود را پرتاب کرد که البته ناموفق بود.

شاید شنیدن این مسائل برای شما که در عصر دهکده جهانی زندگی می کنید، جالب توجه و شنیدنی باشد. به هر حال، در دنیایی زندگی می کنیم که غول های فناوری در دنیای علوم میان رشته ای (INTERDISCIPLINARY) از هر فرصتی برای توسعه کسب و کار خود استفاده می کنند و فرق زیادی بین درآمد زایی دیچیتالی با درآمد زایی فضایی نمی بینند.

شاید بزودی،‌ شاهد app هایی باشیم که گردشگران فضایی را در سفرهای ارزان قیمت و کوتاه مدت فضایی همراهی کرده و فناوری واقعیت افزوده (Augmented Reality) و واقعیت مجازی (Virtual Reality)  نیز به کمک گردشگران مجازی زمینی آمده تا تجربه بهتری از گردشگری فضایی را در اختیار داشته باشند.

ما پیش از اتمام نیمه اول قرن بیست و یکم،‌ شاهد تحولاتی خواهیم بود که بسیار سریعتر از آن چه تصور داریم رخ می دهند. سفرهای زیر مداری گردشگری کم هزینه،‌ می تواند از آن جمله در دو دهه آینده باشد.

ایستگاه فضایی بین المللی که در سال ۲۰۰۰ میلادی با کمک ۱۵ کشور دنیا و با بودجه ای قریب به ۱۰۰ میلیارد یورو طراحی و ساخته شد، بزرگترین سازه دست ساز بشر به شمار می رود. این بنا در فضا معلق بوده و آزمایشگاهی فضایی برای توسعه علم و دانش زمینی بشر در فضای لایتناهی به شمار می رود.

بایکونور، افتخار فضایی دیگری برای روس ها

قرن بیستم، قرن پر افتخاری برای اتحاد جماهیر شوروی بود. آن ها توانستند در برابر نازی ها ‌دفاع تاریخی انجام داده و این ارتش مجهز که قصد فرمانروایی بر کل قاره اروپا و حتی جهان را داشت، پشت دروازه های سرد لنینگراد زمین گیر کنند. همین امر در نهایت موحب پیروزی ارتش سرخ بر ارتش نازی در جنگ جهانی دوم شد.

قرن بیستم برای روس ها از اهمیت زیادی برخوردار است. یک شهروند روس به عنوان نخستین فضا نوردی که وارد مدار زمین شده، افتخاری تاریخی را برای مردم این کشور به ارمغان آورد. این موضوع برای رقیب دیرینه روس ها در دوران جنگ سرد (آمریکا) چندان خوشایند نبود.

روس ها در عرصه نظامی و فناوری های فضایی، دستاورد های بسیاری را در یک قرن اخیر تجربه کرده اند که اوج آن را می توان ایستگاه فضایی میر دانست. پس از مدتی، فعالیت آن به پایان رسید و جدا سازی قطعات، نابودی آن و برخورد قطعات به جو زمین، یکی از لحظات جالب در نخستین روز های قرن بیست و یکم را رقم زد.

برای روس ها در عصر اتحاد جماهیر شوروی، ایستگاه فضایی بایکونور قزاقستان (Baikonur Cosmodrome) که نخستین و بزرگترین ایستگاه عملیاتی پرتاب موشک جهان است، افتخار علمی و فناوری دیگری در عرصه هوا فضا به شمار می رود.

بایکونور کجاست؟

ایستگاه فضایی بایکونور، رکورد دار بیشترین تعداد پرتاب های فضایی در جهان است و در کرانه شمالی سیردریا (Syr Darya)، در نزدیکی شهر تیوارتام در صد و بیست کیلومتری غرب شهر ژزقازعان در کشور قزاقستان قرار دارد.

شهر بایکونور، در سیصد و بیست کیلومتری شمال شرقی پایگاه فضایی قرار دارد. این مکان در دهه ۱۹۵۰ میلادی برای اجرای بخشی از برنامه های فضایی اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد و مورد بهره برداری گسترده قرار گرفت. یکی از پرتابگاه های ایستگاه به نام گاگارین، جایی بود که نخستین فضا نورد جهان را با فضا پیمای وستوک ۱ در مدار زمین قرار داد.

اکنون گردشگران می توانند از پایگاه فضایی بایکونور و موزه آن به طور گشترده بازدید کنند. این مکان در صنعت گردشگری رو به رشد این کشور نقش موثری دارد.

قزاقستان، مقصد گردشگری کمتر شناخته شده ای برای ما به شمار می رود و به نظر می رسد باید نگاه ویژه ای به آن داشته باشیم. بایکونور، در مساحتی به وسعت ۱۲۵۰ کیلومتر مربع قرار گرفته که نیمی از مساحت کشور بلژیک در قاره سبز را شامل می شود. گفته شده که بزرگترین مراکز فضایی جهان، حتی یک چهارم امکانات و تجهیزات بایکونور را در اختیار ندارند. این مرکز شامل ده ها سکوی پرتاب و امکانات آزمایش های زمینی، انبار نگهداری قطعات و انواع سامانه و پیشران های مایع و جامد است.

در نظر داشته باشید که شهر بایکونور، در حدود ۳۲۰ کیلو متری شمال شرقی مرکز بایکونور قرار گرفته و هیچ ارتباطی با خود مرکز ندارد. تنها هیات شوروی در ابتدای تاسیس این مرکز، به خاطر مسایل امنیتی و انحراف اذهان نام این شهر کوچک را برای استقرار پایگاه پرتاب موشک انتخاب کرد.

ایستگاه فضایی بایکونور قزاقستان، از جمله مراکز نظامی سری روسیه محسوب می شود. در سال ۱۹۸۸ میلادی، برای اولین بار رسانه های غربی اجازه یافتند از یکی از ساختمان های کنترل و ردیابی ماهواره های شوروی، گزارش تهیه کنند.

سرگی کارالیوف طراح و موسس بایکونور، مدیر ارشد و سر طراح برنامه‌های فضایی شوروی بود. امروزه بخش‌ هایی از این مرکز به نام وی و برخی بزرگان صنعت فضایی شوروی سابق نام‌گذاری شده است .

قابل ذکر است که مرکز فضایی بایکونور در طول چند دهه فعالیت، به‌ویژه در دهه‌ های اول،‌ شاهد چندین فاجعه مانند انفجار پرتابگر روی سکو، انفجار مخازن پیشران و غیره بوده که به کشته شدن صدها نفر انجامیده است.

تمامی این فجایع سال ‌ها بعد از رخداد فاش شده‌ و یا اینکه با تصویر برداری هوایی یا فضایی و گزارش آمریکایی ‌ها لو رفته‌ اند. هیات حاکمه شوروی سابق هرگز تمایلی به انتشار چنین اخباری نداشته است.

سالیانه حدود ۲۵ تا ۵۰ پرتاب فضایی از این مرکز صورت می‌ گیرد . مرکز فضایی بایکونور، بخش عمده‌ ای از تاریخ علم و فناوری بشر محسوب می‌ شود. پرتاب اولین ماهواره، سفر اولین انسان به فضا، سفر اولین زن به فضا، اولین کاوش‌ های ماه، سفر اولین گروه از انسان ‌ها به فضا و صدها رکورد تاریخی دیگر در این مکان ثبت شده است.

این ایستگاه، اکنون با حمایت های دولت قزاقستان تا سال ۲۰۵۰ میلادی همراه شده است و توسط نیروی هوا فضای روسیه و سازمان فضایی فدرالRoscosmos   اداره می شود. شما می توانید از طریق درگاه این مجموعه فضایی، در جریان آخرین خبرها از پرتاب های سال ۲۰۱۷ و آرشیو پرتاب سال های قبل باشید.

سازمان فضایی فدرال روسیه (Roscosmos State Corporation) در سال ۱۹۹۲ میلادی به عنوان میراث دار برنامه های فضایی شوروی تاسیس شد. این سازمان که با نام روسکاسموس هم شناخته می شود، فعالیتش را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آغاز کرد. مرکز اصلی کنترل پرواز های فضایی در نزدیکی شهر کورولف قرار دارد. مرکز آموزش فضانوردان نیز در شهر استار ستی واقع شده است.

اینستاگرام این مجموعه فضایی، بیش از ۱۱۰۰ عکس از فعالیت های فضایی مرکز طی چند سال اخیر را به اشتراک گذاشته که مشاهده آن ها خالی از لطف نیست. این صفحه توسط ۳۶۰ هزار کاربر اینستاگرام دنبال می شود.

امکانات پرواز به فضا در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان و پایگاه فضایی پلستیک در شمال روسیه که در ابتدا برای پروازهای بدون سرنشین نظامی اختصاص داده شده بود، قرار دارد. ژنرال آلک استاینگو از سال ۲۰۱۳ میلادی تا کنون، ریاست ایستگاه فضایی بایکونور قزاقستان را بر عهده گرفته است.

یکی از دلایلی که سبب شد این مجموعه شکل بگیرد، عدم تمرکز فعالیت های مدیریتی در ساختار سازمان هوا فضای روسیه بود. تعدد مراکز تصمیم گیری اختصاص بودجه و هدایت فعالیت های فضایی نظامی و غیر نظامی باعث شد که در برابر فعالیت های ایالات متحده چالش به وجود بیاید.

پس از فروپاشی شوروی، این سازمان با فرمان بوریس یلتسین، رییس جمهور بیمار روسیه که بعد ها جای خود را به نخست وزیرش (ولادیمیر پوتین) داد، تاسیس گردید و اولین رییس آن یوری کویتو بود.

شما می توانید سازمان فضایی فدرال روسیه و برنامه هایش را در سال جاری میلادی و سال های آینده در پرتال اینترنتی به این نشانی دنبال کنید. این پایگاه حاوی اطلاعات چند زبانه و ویدئو های جالبی از ایستگاه فضایی است. بودجه سال ۲۰۱۵ میلادی این سازمان فضایی، بیش از ۱۸۶ میلیارد روبل روسیه برآورد شد. این مکان تلاش می کند میراث دار فعالیت های فضایی روسیه از سال ۱۹۳۱ به این سو باشد.

تا به حال دو فضا پیما از طریق پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان تاریخ ساز شده اند. یکی فضا پیمای وستوک ۱ که یوری گاگارین را به فضا برد و دیگری نخستین فضا پیمای بشر که اسپوتنیک ۱ نام داشت و بدون سرنشین بود. اکنون هر دو پرتابگاه (launch pads) به نام پرتاب گاه گاگارین (Gagarin’s Start)‌ نام گذاری شده اند.

این ایستگاه فضایی بیش از نیم قرن پیش تاسیس شده است. شوروی در ابتدا از این مرکز برای پرتاب موشک های قاره پیما R7 استفاده می کرد. در ۱۹۵۷ میلادی، نخستین موشک R7 آماده شلیک شد. پس از موفقیت در ساخت این مرکز، روس ها به فکر گسترش این پایگاه به عنوان یک پروژه عظیم ملی افتادند و بایکونور را به عنوان پایگاهی برای فتح فضا معرفی کردند.

درآمد سالانه این مرکز فضایی، بیش از ۱۱۵ میلیون دلار در سال برآورد می شود.

گشتی در موزه فضایی بایکونوز قزاقستان

بایکونور، اکنون از یک موزه فضایی نیز برخوردار است که به معرفی اقامتگاه یوری گارگاین و سرگئی کرولف، فضانوردان پر افتخار روس می پردازد. همچنین کلکسیونی از قطعات فضا پیماها در آن جا در معرض عموم قرار گرفته است.

این موزه از ۴ سالن تشکیل شده که عبارتند از سالن نظامی بایکونور و شکوفایی کار، سالن تاریخ توسعه تجهیزات فضایی، سالن انتونوگرافیگال و سالن نمایشگاهی. شما می توانید ده ها ویدئو درباره این موزه جالب را در این نشانی مشاهده کنید.

همچنین پرتال اختصاصی موزه که به دو زبان طراحی و راه اندازی شده و می تواند یکی از ظرفیت های گردشگری هموطنان در خارج از کشور باشد، در این نشانی در دسترس است.

در این موزه، تصاویر زیبا و تاریخی از نخستین فعالیت های فضایی روس ها نیز به نمایش در آمده که تاریخ علم هوا فضا را به نمایش می گذارد.

تصاویر کلیه فضانوردانی که تا کنون از ایستگاه فضایی و موشکی بایکونور قزاقستان به فضا رفتند، در این تماشاگه نصب شده و با اطلاعات تکمیلی معرفی شده اند.

موزه بایکونور (Baikonur Museum) همچنین لوازمی که یوری گاگارین نخستین فضا نورد جهان در اختیار داشت را نیز در معرض دید علاقه مندان به فعالیت های فضایی قرار داده است.

پنل کنترل زمینی، یونیفورم گاگارین و همچنین مقداری از خاکی که لحظه فرود فضا پیمای او به زمین بلند شده، در بخش هایی از موزه قرار دارد که در جعبه ای نقره ای محافظت می شود.

حتی اولین رایانه هایی که در بایکونور استفاده می شد و کپسول راکت های سایوز در این محل برای بازدید علاقه مندان ارائه شده است.

تجهیزات مختلف پایگاه فضایی بایکونور، اجازه پرواز سفینه های فضایی حامل انسان یا غیر را می دهد. بنابراین فضا پیماهای مختلف روسی از جمله سایوز، پروتون و زنیت، قابلیت بهره گیری از آن را دارند. نکته جالب آن است که ایستگاه فضایی بایکونور، نقشی انکار ناپذیر در پشتیبانی از ایستگاه فضایی بین المللی دارد که اکنون با کمک های میلیون دلاری کشورهای مختلف دنیا نگهداری می شود.

قراقستان و روسیه در دسامبر سال ۲۰۰۴ میلادی، قراردادی موسوم به بایترک ۵ را به امضا رساندند که طی آن، پروژه همکاری مشترک فضایی در دستور کار قرار می گیرد و سهم هر یک نیز، ۵۰ درصد است. ساختمان مجموعه فضایی بایترک، بخش اصلی پروژه بوده و مجموعه جدید جهت فرستادن موشک های جدید روسیه به نام «Angara» طراحی شد. قرار بود در سال ۲۰۰۹ میلادی نخستین پرواز موشک آنگارا به زیر مدار صورت بگیرد.

همکاری ایران با بایکونور

فروردین ۹۵ بود که در جریان سفر نور سلطان نظر بایف، ریس جمهور قزاقستان به تهران، قرارداد همکاری علم و فناوری بین ایران و قزاقستان امضا شد. همکاری دو کشور در حوزه هوافضا شامل استفاده از زیرساخت‌ ها و پایگاه‌های فضایی و تبادل تجربیات در حوزه پرتاب‌ ماهواره بین وزارت توسعه و سرمایه‌ گذاری قزاقستان و مرکز ملی فضایی معاونت علمی و فناوری خواهد بود.