وقتی که پای مداخله های پزشکی در حوزه زیبایی به میان می آید، تزریق بوتاکس (Botox) یا سم بوتولینوم (botulinum) را می توان پرکاربردترین درمان زیبایی در جهان دانست که امروزه برای از بین بردن چروک های بدن به کار گرفته می شود. بر اساس داده های ارائه شده، تنها در سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۷ میلیون نفر در جهان تزریق سم بوتولینوم داشته اند که برابر با جمعیت ایالات آریزونای آمریکاست. اغلب ما بوتاکس را به عنوان درمانی موثر و معمول برای چین و چروک می شناسیم، با این وجود، این سم خطرناک بسیار پرکاربرد بوده و برای درمان مشکلات متعدد دیگری مانند اسپاسم، بلفارواسپاسم یا پلک زدن غیرارادی چشم، انقباض گردن، انواع میگرن و فعالیت بیش از حد مثانه به کار گرفته می شود. همچنین از بوتاکس برای درمان عرق کردن شدید زیر بغل نیز استفاده می شود. داستان اینکه چگونه ما به تزریق مرگبارترین سم میکروبی به درون بدنمان به منظور درمان چین و چروک روی آوردیم هم هیجان انگیز و هم غیرمنتظره است.
بوتاکس چیست؟
بوتاکس یا سم بوتولینوم توسط یک باکتری با نام علمی Clostridium botulinum تولید می شود. در حالت عادی، مسمومیت با این میکروب بوتولیسم نامیده می شود که بسیار نادر اما یک بیماری خطرناک و فلج کننده است. بوتولیسم با فلج شدن عضلات صورت، دهان و حلق آغاز شده و در ادامه به دیگر اندام های بدن سرایت می کند. پس از این که بوتولیسم باعث از کار افتادن عضلات فعال در فرآیند تنفس شود، مرگ به دنبال خواهد آمد. برای مثال در ماه می ۲۰۱۷، در کالیفرنیا یک شیوع بوتولیسم در اثر خوردن سس پنیر فاسد در یک پمپ بنزین رخ داد که در نتیجه آن ۱۰ نفر بستری شده و یک نفر نیز جان خود را از دست داد. اگر چه میکروب Clostridium botulinum چند گونه متفاوت دارد اما از میان هشت گونه- A, B, C1, C2, D, E, F, و G- تنها گونه های A و B برای تزریق های درمانی به کار گرفته می شوند.
بوتاکس چگونه عمل می کند؟
بعد از تزریق به درون عضله، سم بوتولینوم درگاه عصبی را اشباع و می بندد و در نتیجه آن از آزاد شدن یک حامل عصبی (نوروترنسمیتر) به نام استیلکولین (acetylcholine) جلوگیری می کند. بدون استیلکوکلین، فعالیت عضله مذکور متوقف می شود. این فلج شدگی موضعی چیزی است که باعث کاهش چین و چروک و متوقف کردن اسپاسم می شود. به عبارت دیگر، بوتاکس از طریق «فلج کردن» باعث از بین رفتن چین و چروک ها می شود. علاوه بر مداخله در آزاد شدن استیلکولین، سم بوتولینوم در آزاد شدن میانجی های دردی و التهابی مانند ماده p و گلوتامین نیز اختلال ایجاد کرده که به همین دلیل می توان از آن در درمان سردردهای میگرنی نیز استفاده کرد.
عوارض منفی درمان با سم بوتولینوم شامل سرخ شدن، کبودی، تورم، سردرد، احساس ناآرامی و ضعف عضله است که می تواند عضلات اطراف موضع تزریق را تحت تاثیر قرار دهد. قبل از تزریق با سم بوتولینوم باید مصرف داروهای ضد انعقاد به مدت دو هفته قطع شود تا از کبودی جلوگیری شود. با استفاده از سوزن های بسیار کوچک، تزریق داروهای بی حسی موضعی و کمپرس یخ پیش از تزریق، درد در ناحیه تزریق را نیز کاهش داد. علاوه بر این، تزریق سم بوتولینوم باید از مقادیر کم آغاز شده و سپس مقدار آن افزایش یابد. تاثیرات این سم تا ۴۸ ساعت پس از تزریق شدن آغاز می شود و بین ۵ تا ۱۰ روز به شکلی قابل مشاهده تاثیرات موثر خود را نشان می دهد. اثرات سم بوتولینوم به مرور زمان از بین می رود.
به طور خاص، پس از عصب زدایی شیمیایی اولیه، انتهای عصب ها دوباره جوانه زده یا بازتولید می شود و پس از ۱۲۰ روز کار خود را از سر می گیرد. به عبارت دیگر، بعد از تغییر انتهای عصبی، بوتاکس برای ۱۲۰ روز عضله را فلج نگه می دارد تا عملکرد طبیعی عصب ها باز می گردد. به طور کلی می توان گفت که تاثیر بوتاکس بین ۳ تا ۵ ماه باقی خواهد ما ند و پس از آن باید برای از بین بردن چروک ها بار دیگر این تزریق را انجام داد. بازگشت عملکرد طبیعی اعصاب باعث می شود که افراد هر چند ماه یک بار در همان موضع بوتاکس انجام دهند. سم بوتولینوم پس از تزریق تنها به کاهش چین و چروک های پویا منتهی می شود، چین و چروک هایی که تنها هنگام انقباض عضله ایجاد می شوند. به همین دلیل، بوتاکس در صاف کردن چروک های اطراف دهان و گونه ها و گوشه چشم ها موثر است زیرا این چین و چروک ها تنها هنگام لبخند زدن یا اخم کردن ایجاد می شوند. همه چین و چروک ها به یک شکل یکسان درمان نمی شوند.
با افزایش عمر و کاهش انعطاف پذیری و الاستیسیته در پوست، حتی هنگام ریلکس بودن ماهیچه نیز ممکن است ترک هایی دائمی ایجاد شوند. اگر چه بوتاکس نمی تواند این شکاف های پوستی عمیق را از بین ببرد اما شدت آن ها را کاهش می دهد. مطالعات نشان داده اکثر کسانی که از تزریق بوتاکس استفاده می کنند از نتایج آن رضایت دارند اما نباید انتظار معجزه از آن را داشت. اگر چه بوتاکس باعث کاهش چین و چروک ها می شود اما نباید انتظار داشته باشید که زمان را به ۲۰ سال پیش بازگرداند. استفاده نامناسب و نادرست از بوتاکس نیز می تواند به حالتی به نام «صورت یخی» منتهی شود که بخش زیادی از صورت را تحت تاثیر قرار می دهد و نه تنها موضع هدف را. به همین دلیل همواره باید تزریق بوتاکس را نزد متخصصان دارای مجوز انجام داد.
هیچ نمونه نوعی خاص و یکسانی از سم بوتولینوم وجود نداشته و به همین دلیل می توان فرمول های متنوع زیادی از این سم را به نام های بوتاکس یا دایسپورت (Dysport) یافت. نمی توان از این دو فرمول به جای یکدیگر استفاده کرده و دُز آن ها متفاوت است. این نمونه های متفاوت از سم بوتولینوم از لحاظ وزن مولکول، گیرنده ها و پروتئین های تشکیل دهنده با هم متفاوتند.
تاریخچه بوتاکس
باکتری Clostridium botulinum اولین بار توسط یک محقق بلژیکی به نام امیل پیر ون ارمنگم و پس از شیوع بوتولیسم در بلژیک شناسایی شد. با فرا رسیدن دهه ۱۹۲۰، محققان دانشگاه کالیفرنیا، سانفرانسیسکو، ابتدا سعی کردند سم بوتولینوم را تحت کنترل و انزوا دربیاورند. اما ۲۰ سال طول کشید تا این مهم توسط دکتر ادوارد شانتز و با استفاده از کریستالین محقق گردید. در دهه ۱۹۷۰، محققان شروع به استفاده از سم بوتولینوم برای درمان لوچی (چپ چشمی) کردند. در حالی که مشغول آزمایش این روش درمانی روی میمون ها بودند، محققان متوجه کاهش چین و چروک ها بین دو چشم شدند. بعد از این که مشخص شد سم بوتولینوم در درمان لوچی موثر است، شرکت داروسازی Allergan این درمان را به نام خود ثبت کرده و برند بوتاکس را به ثبت رساند.
بعد از آن بود که داروی بوتاکس مورد تایید سازمان غذا و داروی ایالات متحده قرار گرفته و برای استفاده های پزشکی و زیبایی به کار گرفته شد. در سال ۱۹۸۷، دو پزشک اهل ونکوور به نام های جین و آلاستایر کاروترز به شکل تصادفی متوجه قابلیت سم بوتولینوم- که تا آن زمان توسط چشم پزشکان مورد استفاده قرار می گرفت- در روش های درمانی زیبایی شدند و بدین ترتیب بود که دنیای زیبایی تغییر کرده و تزریق بوتاکس به یک صنعت میلیارد دلاری تبدیل شد. تاریخ تایید تاثیرات درمانی سم بوتولینوم در درمان بیماری های مختلف توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده به شرح زیر است:
این باکتری فکر کنم همون هست که توی قوطی های کنسرو در نبود نور واکسیژن رشد می کند ومی گویند باید کنسرو را باید جوشاند.