همه چیز درباره «تکرر ادرار»؛ از علل تا نحوه درمان و پیشگیری

افراد زیادی از مشکلدرد زیر شکم و تکرر ادرار رنج می برند و به همین دلیل مسأله ی شایعی محسوب می شود. اگر کسی بیشتر از ۳ لیتر در روز ادرار کند، به این مسأله پرادراری گفته می شود. در اغلب موارد، علت این مسأله مشکل ساده ای است که با درمان مناسب برطرف می شود. اما گاهی هم تکرر ادرار از وجود یک مشکل پنهان حکایت دارد که تشخیص به موقع آن می تواند روند درمان را مؤثرتر و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند. در ادامه می خواهیم با چیستی این مشکل، علل، نحوه ی درمان و پیشگیری از آن آشنا شویم.

تکرر ادرار چیست؟

ادرار روش بدن برای دفع مایعات زائد خود است. ادرار حاوی آب، اسید اوریک، اوره و مواد سمی و زائدی است که از بدن استخراج شده اند. کلیه ها نقش اساسی ای در این پروسه دارند.

ادرار آنقدر در مثانه باقی می ماند تا مثانه پر شود و میل به ادرار کردن به وجود بیاید. در این مرحله است که ادرار از بدن خارج می شود.

تکرر ادرار با مشکل ناتوانی در کنترل ادرار متفاوت است. تکرر ادرار تنها به این معنی است که بیشتر از معمول برای ادرار کردن به دستشویی بروید. مشکل ناتوانی در کنترل ادرار می تواند با تکرر ادرار همراه باشد، اما این دو مشکل یکی نیستند.

بیشتر افراد در طول ۲۴ ساعت، بین ۶ تا ۷ بار ادرار می کنند.

تکرر ادرار را می توان نیاز به ادرار کردن بیش از ۷ بار در طول ۲۴ ساعت با خوردن حدود ۲ لیتر در آب تعریف کرد.

با این حال، این مشکل در هر کسی متفاوت است و بیشتر افراد تنها زمانی به پزشک مراجعه می کنند که مشکل تکرر ادرارشان آنقدر شدت گرفته که آسایش را از آن ها سلب کرده است. به علاوه، کودکان مثانه ی کوچک تری دارند و به همین دلیل طبیعی است که زیاد ادرار کنند.

دلایل احتمالی

ادرار کردن یک فرآیند پیچیده است و سیستم های بدنی مختلفی در آن شرکت دارند. وقوع زنجیره ای از تغییرات می تواند دستگاه ادراری ما را فعال تر کند.

یک دلیل تکرر ادرار که مرتبط با سبک زندگی است، نوشیدن زیاد مایعات است، به ویژه مایعات حاوی کافئین یا الکل. این مسأله شب ها می تواند با ایجاد میل به ادرار کردن، چرخه ی خواب را مختل کند. تکرر ادرار می تواند شکل عادت هم پیدا کرده باشد.

با این حال، این مسأله می تواند نشانه ی بروز مشکل در کلیه ها، حالب، مثانه، یا دیگر مشکلات از جمله دیابت شیرین، دیابت بی مزه، بارداری یا اختلال در غدد پروستات باشد.

دیگر دلایل یا عوامل مرتبط که منجر به بروز مشکل تکرر ادرار می شوند عبارتند از:

• اضطراب
• مصرف داروهای ادرار آور، از جمله کلروتیازید که فرد را وادار به ادرار کردن می کند
• مصرف مواد غذایی و نوشیدنی های ادرار آور مثل نوشیدنی های حاوی الکل و کافئین
• سکته ی مغزی و دیگر مشکلات مرتبط با مغز یا سیستم عصبی
• عفونت مجرای ادرار
• وجود تومور یا توده در لگن خاصره
• سیستیت بینابینی، که نوعی التهاب دیواره ی مثانه است
• سندرم مثانه بیش فعال، که باعث بروز انقباض های غیر ارادی در مثانه می شود، مسأله ای که یک میل ناگهانی به ادرار کردن به وجودد می آورد
• سرطان مثانه
• سنگ کلیه یا مثانه
• ناتوانی در کنترل ادرار
• تنگی مجرای ادرار
• تابش اشعه ایکس به لگن خاصره، از جمله طی روند درمان سرطان
• دیورتیکولوز روده بزرگ، که در اثر آن کیسه های برآمده ی کوچکی از دیواره ی روده ی بزرگ بیرون می زند
• بیماری های مقاربتی از جمله کلامیدیا

نشانه ها

یکی از مهم ترین نشانه های بیماری پرادراری، ادرار مکرر است. اگر نشانه های دیگری هم وجود داشته باشد، ممکن است پای مشکل دیگری، احتمالاً جدی تر، در میان باشد.

برای مثال، نوکتریا، یا همان تکرر ادرار در شب، به نیاز به ادرار کردن در شب، در طول چرخه های خواب گفته می شود. این مسأله می تواند نشانه ی دیابت شیرین یا دیابت بی مزه باشد.

دیگر نشانه هایی که احتمالاً باید نسبت به آن ها حساس باشید عبارتند از:

• احساس درد یا ناراحتی در هنگام ادرار کردن
• خونی یا ابری (کدر) بودن ادرار، و یا غیر طبیعی بودن رنگ آن
• سخت ادرار کردن با وجود میل به ادرار
• ترشح کردن آلت تناسلی (هم مردان و هم زنان)
• تب یا لرز کردن
• حالت تهوع یا استفراغ
• کمر درد یا پهلو درد

اگر نشانه های دیگری هم وجود داشته باشد، یا اگر درد زیر شکم و تکرر ادرار زندگی روزمره را مختل کرده باشد، بهتر است به پزشک مراجعه شود.

برای مثال، تکرر ادرار می تواند نشانه ی عفونت کلیوی باشد. این مشکل اگر درمان نشود، می تواند آسیب دائمی به کلیه ها وارد کند. به علاوه، باکتری عامل این عفونت می تواند وارد جریان خون شود و دیگر قسمت های بدن را هم عفونی کند.

این مسأله می تواند جان فرد را به خطر بیندازد و حتماً باید به آن توجه و رسیدگی شود.

تشخیص

پزشک برای تشخیص علت مشکل، سابقه ی پزشکی بیمار را مورد بررسی قرار می دهد، او را معاینه ی فیزیکی می کند و از او درباره تعداد دفعات ادرار کردن و دیگر علائم سؤال می کند.

موضوعات مورد سؤال ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• الگوی تکرر ادرار، برای مثال، زمان شروع مشکل، تغییراتی که از آن زمان رخ داده و اینکه این مسأله چه زمانی از روز رخ می دهد
• داروهایی که در حال حاضر فرد از آن ها استفاده می کند
• مقدار مایعی که فرد مصرف می کند
• بروز هر گونه تغییر در رنگ و بوی ادرار و تداوم جریان آن
• مقدار کافئین و الکلی که فرد مصرف می کند و اینکه آیا به تازگی تغییری در مقدار این مصرف رخ داده

آزمایش هایی که ممکن است برای بیمار تجویز شود:

• آزمایش آنالیز ادرار برای تشخیص هر گونه ناهنجاری در آن
• انجام سونوگرافی، برای گرفتن عکس از کلیه ها
• گرفتن عکس ایکس ری یا سی تی اسکن از شکم یا لگن خاصره
• تست های عصب شناختی برای تشخیص هر گونه اختلال عصبی
• آزمایشات مرتبط با بیماری های مقاربتی

به علاوه، پزشک ممکن است بیمار (زن یا مرد) را به متخصص اورولوژی، یا بیمار زن را به متخصص زنان ارجاع دهد.

تست های یوروداینامیک

از تست های یوروداینامیک برای تشخیص کارآمدی مثانه در ذخیره و دفع ادرار و ارزیابی عملکرد مجرای ادرار استفاده می شود.

این تست ها یک بخش ساده دارد که به شکل مشاهده ای انجام می شود و موارد زیر را در بر می گیرد:

• ثبت مدت زمانی که طول می کشد تا یک جریان ادراری شکل بگیرد
• توجه به مقدار ادرار تولید شده
• بررسی توانایی توقف ادرار در میانه ی ادرار کردن

اما برای ارزیابی دقیق تر، پزشک ممکن از موارد زیر استفاده کند:

• ابزارهای تصویر برداری پزشکی برای مشاهده ی پر و خالی شدن مثانه
• مانیتورهای پزشکی برای اندازه گیری فشار درون مثانه
• سنسورها برای ثبت فعالیت های عضلانی و عصبی

ممکن است لازم باشد بیمار قبل از انجام تست، مقدار مایعات مصرفی خود را تغییر دهد یا مصرف بعضی از داروهایش را قطع کند. به علاوه ممکن است لازم باشد که فرد با مثانه ی پر به مرکز پزشکی مراجعه کند.

درمان

نحوه ی درمان به علتی که مسبب مشکل تکرر ادرار بوده بستگی دارد.

اگر تشخیص پزشک ابتلا به دیابت شیرین باشد، روش درمان فرد روی تحت کنترل در آوردن قند خون بالای او تمرکز خواهد داشت.

اگر مشکل اصلی، عفونت باکتریایی کلیه بوده باشد، کار درمان معمولاً با یک دوره مصرف آنتی بیوتیک و مسکن انجام می شود.

اگر علت اصلی، پرکاری مثانه (مثانه بیش فعال) بوده باشد، ممکن است برای درمان، از داروهایی معروف به آنتی کولینرژیک استفاده شود. این داروها جلوی انقباض های غیر ارادی و غیر طبیعی ماهیچه های دیواره ی مثانه را می گیرند.

دارو در صورت نیاز و با صلاح دید پزشک، برای بیمار تجویز خواهد شد و دوره ی دارو درمانی او با نظارت پزشک انجام خواهد شد.

یک روش درمانی دیگر هم تمرین تکنیک های رفتاری است که ممکن است کارساز باشد. در مورد بعدی به این تکنیک ها خواهیم پرداخت.

تمرینات و ورزش های مربوط به مثانه

اگر مسأله ی اصلی تکرر ادرار باشد و مشکل پنهان و جدی ای وجود نداشته باشد، روش های درمانی آن شامل موارد زیر می شود:

• تمرینات کگل: نوعی ورزش روزانه و منظم که اغلب در دوران بارداری انجام می شود و می تواند ماهیچه های لگن خاصره و مجرای ادرار را تقویت و به مثانه کمک کند. برای اینکه بهترین نتیجه را بگیرید، تمرینات کگل را ۳ بار در روز و هر ست را ۱۰ تا ۲۰ بار، به مدت دست کم ۴ تا ۸ هفته انجام دهید.
• بیوفیدبک: بیوفیدبک تراپی که در کنار تمرینات کگل انجام می شود، بیمار را قادر می سازد آگاهی بیشتری از نحوه ی عملکرد بدن خود پیدا کند. این آگاهی بیشتر می تواند به بیمار کمک کند ماهیچه های لگن خاصره ی خود را بهتر کنترل کند.
• تمرین دادن مثانه: در این روش به مثانه آموزش داده می شود که ادرار را مدت بیشتری در خود نگه دارد. این تمرین معمولاً ۲ تا ۳ ماه به طول می انجامد.
• بررسی مقدار مایع مصرفی: این کار ممکن است معلوم کند که علت اصلی تکرر ادرار فرد، مصرف زیاد مایعات در مواقع مشخصی است.

جلوگیری

داشتن یک رژیم غذایی متعادل و سبک زندگی پرتحرک می تواند به تعدیل کردن میزان ادرار خروجی کمک کند.

این مسأله ممکن است به معنای محدود کردن مصرف کافئین و الکل و کنار گذاشتن مواد غذایی ای باشد که می توانند مثانه را تحریک یا مثل یک ماده ی ادرار آور عمل کنند، از جمله کاکائو، مواد غذایی تند و شیرین کننده های مصنوعی.

مصرف مواد غذایی ای که فیبر بالایی دارند هم می تواند به کاهش یبوست کمک کند. این کار ممکن است به طور غیر مستقیم نحوه ی جریان پیدا کردن ادرار از میان مجرای ادرار را بهبود ببخشد، چون بروز یبوست در ناحیه ی رکتوم (قسمت انتهایی روده بزرگ که به مقعد وصل می شود) می تواند به مثانه، مجرای ادرار، یا هر دو، فشار وارد کند.