بورس یعنی چی و چرا بورس رو بفهمیم؟

بورس به زبان ساده – قسمت اول

بورس یعنی چی؟ چرا بهتر است که با بازار بورس آشنا شویم؟ اصطلاحا بورس که هر روز در رسانه های می شنویم و می بینیم به چه معناست؟ سلسله گفتار های بورس به زبان ساده که در پرتال روزیاتو ارائه می شود می کوشد تا مخاطبان گرامی سایت را با مقدمات بورس و ورود به این دنیای جذاب و پر هیجان آشنا کند. در گفتار اول با ما همراه باشید.

شما بعد از مطالعه این ۳۵ قسمت، با کلیات بازار سرمایه در ایران آشنا شده و الفبای بورس را فرا گرفته و می توانید به عنوان یک سهامدار جدید، کد بورس گرفته و در بازار بورس ایران به خرید و فروش سهام بپردازید. اما این که چه سهمی خوب هست و چه سهمی ارزش بهتری برای سرمایه گذاری دارد، مقوله ای هست که تجربه می خواهد و طی کردن دوره های تخصصی! که البته نگران ان هم نباشید، پیشنهادات خوبی برای کسانی که وقت کلاس رفتن ندارند داریم . . .

پرتال خبری روزیاتو در تلاش هست که سلسله گفتار هایی با عنوان بورس به زبان ساده را در اختیار مخاطبان گرامی قرار دهد تا آن دسته از عزیزانی که با اصطلاحات بورس و شیوه فعالیت در این بازار پر هیجان و جذاب، شناختی کافی ندارند، با زبان ساده و نثری روان، با این دنیای رازآلوده جالب، آشنا شوند. یکی از دلایلی که بهتر است همه مردم، به خصوص قشر تحصیل کرده کشورمان، با بورس و بورس بازی و مقدمات آن آشنا شود این هست که در عصر پسا برجام که نگاه ها به سمت اقتصاد مقاومتی و توجه به تولید داخل و کاهش سود بانکی و تکریم تولید و مسائلی از این دست هست، یکی از بهترین بازار ها برای سرمایه گذاری پول های سرگردان مردم، بازار سرمایه کشور است. از طرفی، بازار های موازی سرمایه گذاری در کشور مانند سپرده گذاری بانک، خودرو، مسکن، ارز و طلا، به واسطه دلایل گوناگون، محدودیت های خاص خود را دارد و شاید مانند دهه های پیش، آن طور که شایسته هست، جذابیتی برای سرمایه گذاری نداشته باشند.

ما در بازار بورس، با صدها فرصت سرمایه گذاری بر روی شرکت هایی در ده ها گروه مختلف رو به رو هستیم در حالی که در بازار های سنتی موازی فوق الذکر، نهایت با ۴ یا ۵ بازار برای سرمایه گذاری روبرو هستیم و این بازار ها هم همیشه سودآوری مطلوب را ندارد و خیلی هم از قواعد علمی و تحلیلی برای درامد زایی و سرمایه گذاری برخوردار نیست. ما در سلسله گفتار های بورس به زبان ساده در پرتال خبری روزیاتو که در روز های آتی ارائه می شود، با اعداد و ارقام به شما نشان خواهیم داد که چرا، بازار بورس ایران در طول چند دهه اخیر، بهترین بازار برای سرمایه گذاری در ایران بوده است و بر خلاف تصور عامه، مسکن و ارز، بهترین های سرمایه گذاری در ایران نبودند.

چرا بهتر است بورس را بشناسیم؟

این سوال خیلی خوبی هست. خیلی ها، بورس بازان حرفه ای را افرادی صبور می دانند. افرادی می دانند که اگر پول زیاد ندارند، تحلیل و اطلاعات و صبر زیاد دارند. اصطلاح هست در میان بورس بازان که می گویند: اگر پول زیاد ندارید مهم نیست، صبر سیستماتیک شما مهم تر است.  . .  یعنی همان جمله معروفی که بعضا روی بنر بزرگ راه های تهران دیدیم: قدر تو به اندازه صبر توست! اگر این را بفهمیم، می توان در بورس موفق بود! همین یک جمله به ظاهر ساده اما معنا دارد. اگر بورس را بشناسیم، می فهمیم که در اقتصاد چه خبر است. تاثیر سیاست در اقتصاد چقدر است. روان شناسی بازار کسب و کار رو متوجه می شویم و از خیلی اتفاقات که قشرهای مختلف مردم از آن بی خبر هستند، آگااه می شویم. . . .

بورس را باید از دوران مدرسه به دانش اموزان یاد داد و آن ها را با الفبای علمی ترین و  تخصصی ترین بازار سرمایه در یک کشور، به زبان ساده آشنا کرد و امیدواریم با رونق بازار سرمایه در یک دهه آینده، نویسنده گان کتاب های درسی نیز به این فکر بیفتند که جای خالی این مقوله مهم در کتاب های درسی دانش آموزان و حتی دانشجویان خالی هست.

به هر حال خیلی از ما در طول روز، چه در رسانه ملی و چه در روزنامه ها و نشریات و سایت ها، به اعداد و ارقام و اصطلاحاتی بر می خوریم که همه از بورس و بورس بازی خبر می دهد و شاهد در دوستان و آشنایان شما هم افرادی باشد که به ولع و حرارت خاصی درباره سهام شرکت ها و بالا و پایین رفتن قیمت ها و تغییرات اساسی و اتفاقات عجیب و غریب بورس، خوشحال یا ناراحت می شوند، اما شما درک دستی از گفته های آن ها ندارید.

آری! به اقتصاد دان ها نباید اعتماد کرد!

خیلی خوب هست که در عصر دهکده جهانی، عصر اینترنت، عصر نرم افزار های مطالعاتی و تحلیلی و ارزیابی و عصر اموزش مجازی، بتوانیم حداقل اطلاعات لازم را درباره بازاری که هر روز در رسانه ها چیز های جدیدی از ان می شنویم را در اختیار داشته و سطح اطلاعات و دانش خود را در بازار و وقایع روزمره ارتقا بخشیم. قطعا، هر اندازه سطح اطلاعات و آگاهی ما از رویدادهای اقتصادی دنیای پیرامون ما در بازار های مختلف افزایش یابد، اثربخشی ما در تحلیل های اقتصادی و کسب و کار افزایش خواهد یافت و این تاثیر زیادی روی بازهی شغلی ما در  عرصه های گوناگون خواهد داشت.

(کتاب اقتصاد به زبان خودمان: چرا نباید به اقتصاد دان ها اعتماد کرد، نوشته جیم استنفورد- نشر پژواک)

اقتصاد، موضوعی نیست که شما برای یادگیری و فهم آن، نیازمند کسب مدرک دکترا از هاروارد باشید! اقتصاد را حتی یک بچه ۷ ساله که با ۲۵۰۰ تومان یک بطری شیر پاستوریزه می خرد می فهمد و در زندگی روزمره با آن سر و کار دارد. چه برسد به زنان خانوار و شاغلان در صنوف مختلف. به قول پروفسور استنفورد، نویسنده کتاب اقتصاد به زبان خودمان، اقتصاد دان ها با ارائه آمار ها و اصطلاحات و نمادهای قلمبه سلمبه، بعضا در فکر فریب افکار عمومی هستند و به همین خاطر، اون عنوان دوم کتابش را: “ چرا به اقتصاد دان ها اعتماد نکنیم” گذاشت. موضوعی که دلایل مستند و مستدل زیادی برای اثبات این ادعا در کتاب ارائه شده است.

نویسنده در این کتاب به زبان ساده می گوید که اقتصاد دان ها با اصلاحات اقتصادی قلمیه سلمبه مثل رشد ناخالص ملی (GNP) و ضریب جینی و خیلی مسایل و مفاهیم تخصصی دیگر، سعی میکنند در گزارش ها و امارهای اقتصادی خرد و کلان، شرایطی را به تصویر بکشند که خیلی ها از فهمش عاجز هستند.

اما هم مردم با هر سطح دانشی، متوجه می شوند رکود یا تورم یا گرانی یا ارزانی یا وفور یا وجود تقاضا یا کاهش عرضه یا کالای لوکس و غیر لوکس چیست و چه شرایط بازاری دارد. همه در هر طیفی، با این گونه مساول در زندگی روزمره دست به گریبان هستند. بنابراین این تفکر  که فقصد افراد اقتصاد دان، قدرت تحلیل مسائل اقتصادی را دارند و باید با آمارها و اصطلاحات پیچیده صحبت کرد، در واقع تلاشی برای گرماهی افکار عمومی هست. این حرفی هست که پروفسور جیم استنفورد   استاد اقتصاد امریکا می زند.

بنابراین ناگفته پیداست که اقتصاد که بخشی از زندگی روزانه من و شما هست، برای درک متعادل آن، نیاز به مدرک دانشگاهی ندارد. اتفاقا، اقتصاد امروز دنیا، ماحصل اقتصاد اشتباه چند قرن اخیر هست که همه چیز را در سود خالص در تراز نامه های مالی شرکت ها خلاصه کرده است و اقتصاد جدید می گوید که محیط زیست و الزامات جامعه نیز در تعریف و تنظیم سود نهایی دخالت دارد.

خوب این ها چه معنی دارد؟

این ها به ما می گوید که فقط اقتصاد دان ها نیستند که اقتصاد را می فهمند و باید بفهمند! چرا که  اگر اقتصاد دان ها خیلی خوب می فهمیدند، به قول نویسنده کتاب هنر شفاف اندیشیدن، می توانستند سقوط سهام های بزرگ بورس در آمریکا و اروپا را حتی در حد ضعیف پیش بینی کنند! می توانستند ورشکستی غول های مالی و تولیدی را در قرن بیستم پیش بینی کنند! این ها به ما می گوید که همه مردم در حد دانش خود از اقتصاد سر در می آورند و حق دارند که سر در بیاورند.

(کتاب هنر شفاف اندیشیدن- نوشته دکتر رولف دوبلی- ترجمه عادل فردوسی پور و همکارانش)

برای همین هست که ما به شما توصیه می کنیم که به عنوان بخشی از جامعه، حق دارید درباره بازار سرمایه کشور اطلاعات داشته باشید. چون بسیاری از کالا ها و خدماتی که مصرف می کنیم، ما حصل محصولاتی هست که شرکت های بازار سرمایه سر سفره و خانه ما می آورند. از برق و مشتقات نفتی گرفته تا محصولات آشامیدنی و خوردنی و پوشیدنی و تسهیلات ملی و بانگی و امثالهم.

پس، اگر به عنوان بخشی از جامعه تحصیل کرده ایران، فارغ از تحصیلات و نوع کاری که دارید، به شما توصیه میکنیم بخاطر آشنایی با مسائل روز وافزایش ضریب تحلیل و قدرت ارزیابی خود در مسایل مختلف جامعه و اقتصاد، با الفبای بورس و بازار سرمایه آشنا شوید. حتی در حد اطلاعات عمومی. این اطلاعات، توانمندی تحلیلی شما را از متوسط جامعه افزایش می دهد و یک رفتار فرصت آفرین برای شما خواهد بود.

در گفتار اول بااین مقدمه کوتاهی که عرض شد، میخواهیم به این سوال پاسخ بدهیم که اساسا، منظور از بورس چیست؟ این کلمه ای هست که شاید روزی چند بار به گوش شما میخوره. مخصوصا الان که در سایت های اینترنتی، خیلی جا ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم صحبت از بورس و بازار سرمایه و سهام و نماد و شاخص کل و صف خرید و امثالهم می شود.

کلمه بورس

بورس از آن جمله کلماتی است که در فارسی، معادل خاصی برای آن مانند کلمه پلیس و آمبولانس، تعریف نشده است. شاید بین المللی بودن این واژه سبب شده تا هم چنان، بورس برای ما ایرانی ها، بورس باشد. واژه بورس از نام خانوادگی شخصی به نام “واندر بورس” اخذ شده که در اوایل قرن چهاردهم در شهر بروژ بلژیک می­زیسته و صرافان شهر در مقابل خانه او گرد هم می­آمدند و به دادوستد کالا، پول و اوراق بهادار مشغول بودند.

این نام بعدها(۱۳۰۹) به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل دادوستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری بوده است. رشد بورس سهام و جاافتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن همراه بوده است. اولین بورس معتبر دنیا، در سال ۱۶۱۱ در شهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد.

بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است. نکته قابل توجه آن است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام، کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان، سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن را وضع کردند تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.

بورس اتریش در وین در سال ۱۷۷۱ افتتاح شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی جهت تامین مالی جنگ می­پرداخت. بورس اتریش در پایان قرن ۱۹ میلادی ۲۵۰۰ سهم را در تابلوی خود داشت و یکی از مهمترین مراکز مالی اروپا به شمار می­رفت. در لندن معامله­گران در بورس جهت انجام معامله در قهوه­خانه گرد هم می­آمدند. برای نظم بخشیدن به بازار، قهوه­خانه نیوجاناتان در سال ۱۶۹۸ به بورس اوراق بهادار تبدیل شد.

بورس نیویورک در اواخر قرن هجدهم (۱۷۹۲) تأسیس شده و با وجود رقبای دیگر، از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا، در مقام اول قرار دارد. درآمریکا، اولین محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار، در نیویورک و در محوطه­ای در زیر سایه درخت نارون بزرگی در “وال استریت” بود که بعدها به قهوه­خانه­ای در همان نزدیکی انتقال یافت. بورس وال استریت با جمع­آوری مبالغی به عنوان ورودیه از دلالان (کارگزاران) و گسترش عملیات، تقویت شد و به مجتمع تجاری عظیمی مبدل گردید که بعدها به نام “بورس سهام نیویورک ” به ثبت رسید. درحال حاضر تعداد کارگزاران این بورس به چند هزار شخص حقیقی و حقوقی بالغ می­گردد. در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا، بورس‌های اوراق بهادار فعالیت می‌کنند. در ایران نیز از دهه چهل شمسی، بازار بورس و اوراق بهادار تهران، مدیریت بازار سرمایه کشور را بر عهده دارد.

بازار بورس در ایران

بازار بورس ایران، یکی از موفق ترین بازار های بورس در جهان هست. شاید برای شما این موضوع جالب باشید که بدانید سود آوری بازار بورس ایران سبب شده تا این بازار در یک دهه اخیر در فهرست ۱۰ بورس برتر پر سود دنیا قرار بگیرد. به هر حال، فکر اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران، به سال ۱۳۱۵ بر می­گردد.

در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام درمورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار، به ایران آمدند. اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف گردید. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مجدداً در سال ۱۳۳۳ مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. این گروه پس از دوازده سال تحقیق و بررسی درسال ۱۳۴۵، قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند که این لایحه در اردیبهشت سال ۱۳۴۵ تصویب شد.

نیم قرن سابقه بورس ایراان و اولین شرکت های بورسی ایران

با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس، دربهمن ماه ۱۳۴۶ فعالیت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد. متعاقب آن اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافتند. طی یازده سال فعالیت بورس قبل از انقلاب اسلامی، تعداد شرکت­ها، بانک­ها و شرکت­های بیمه پذیرفته شده در بورس از شش بنگاه اقتصادی با سرمایه ۶/۲ میلیارد ریال به ۱۰۵ بنگاه با سرمایه ای بیش از ۲۳۰ میلیارد ریال درسال ۱۳۵۷ افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات در بورس از ۱۵ میلیون ریال به بیش از ۱۵۰ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ افزایش یافت.

دوره رکود بورس که از سال مزبور آغاز گردیده بود تا سال ۱۳۶۷ ادامه یافت. از سال ۱۳۶۸ و در چهارچوب برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تجدید فعالیت بورس به عنوان پیش زمینه اجرای خصوصی سازی، جذب و گردآوری پس­اندازها و هدایت آن در جهت سرمایه‌گذاری آغاز گردید.

طی سال­های پس از تجدید حیات بورس تاکنون، فعالیت بورس فراز و نشیب­های متعددی از جمله رکود سال­های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ و ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۸ و افت و خیزهای مقطعی ناشی از بحران­های سیاسی مربوط به جنگ افغانستان و عراق را تجربه نموده است.

از ابتدای سال ۱۳۷۶، بورس اوراق بهادار تهران دور تازه ای از فعالیت را به خود دیده است. اقدام‌های انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی، بکارگیری نوآوری‌های فنی و تخصصی، اصلاح رویه‌های مقرراتی و نظارتی، فراهم‌آوردن زمینه ارتقای کارآیی و اصلاح کارکرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاست‌گذاری ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه، در مرکز توجهات و برنامه‌های اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است.

شرکت های بورسی و زمان فعالیت

در حال حاضر تعداد شرکت­های پذیرفته شده در تابلوهای بورس بیش از ۳۳۶ شرکت و ارزش بازار بورس اوراق بهادار تهران نزدیک به ۶۵ میلیارد دلار است. در چند سال اخیر، روزانه بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان سهام در بازار بورس تهران داد و ستد می شود. جالب هست که بدانید، بازار بورس ایران از ساعت ۸:۳۰ دقیقه برای درخواست خرید، باز می شوند و از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ دقیقه، به طور رسمی در طول هفته به چز روز ۵ شنبه و جمعه فعالیت دارد.

یعنی زمان فعالیت در بازار بورس در طول هفته، فقط سه ساعت و سی دقیقه هست. یعنی شما فقط در این بازه زمانی حق خرید و فروش سهام را دارید و خارج از این زمان، هیچ سهمی معامله نمی شود. اکنون اکثریت قریب به اتفاق فعالان بازار سرمایه، از طریق دسترسی های اینترنتی به خرید و فروش سهام در کسری از ثانیه می پردازند. بدون آن که از خانه خود خارج شوند یا حتی در ایران باشند!

پس در دنیای بورس امروز، ما با خرید و فروش سهام شرکت های پذیرفته شده در بازار سرمایه طرف هستیم و همه چیز اینترنتی هست. دورانی که شاهد بودید مردم برای خرید و فروش سهام به تالار خیابان حافظ تهران می رفتند و تابلوهای عظیم ان با اعدا د و ارقام را شاهد بودند و خیلی هم عجیب بود، خیلی وقته سپری شده و همه چیز به داخل یک app آمده است! دنیایی در قالب یک APP،. . . دنیایی که در شماره های بعدی ، بیش تر با آن آشنا خواهید شد.

در این گفتار چی یاد گرفتیم؟

۱-یاد گرفتیم که آشنایی با کلیات بازار سرمایه و بورس، برای افزایش سطح آگاهی و تحلیل ما از مسائل روزمره جامعه، اهمیت دارد.

۲-یاد گرفتیم که آشنایی با مسائل اقتصادی، نیاز به تحصیلات دانشگاهی ندارد و می توان با زبان ساده، مسائل مختلف اقتصاد را یاد گرفت.

۳-یاد گرفتیم که بازار بورس در دنیا از هلند آغاز به فعالیت کرد و ظرف چند صد سال گذشته، در سراسر دنیا پخش شده است که ایران یکی از ان هاست.

۴-یاد گرفتیم که بازار بورس ایران، بیش از ۶۰ میلیارد دلار ارزش دارد و صدها شرکت در گروه های مختلف صنعتی و اقتصادی و خدماتی و مالی در ان مشغول به فعالیت هستند.

۵-یاد گرفتیم که بازار سرمایه به نسبت بازار های موازی رایج، سود دهی علمی و تحلیلی تری دارد. در حالی که بازار مسکن و ارز را نمی توان با روش های علمی و حرفه ای، تحلیل هفتگی یا ماهانه کرد.

۶-یاد گرفتیم که میزان معاملات روزانه در بازار سرمایه ایران در سال های اخیر چقدر است و ساعات کاری به چه صورت هست.