طنازی های یک نویسنده عبوس

کمتر نویسنده ای در تاریخ ادبیات معاصر ایران وجود دارد که در مورد او نوشته و تحقیق وجود به اندازه صادق هدایت وجود داشته باشد.البته پرکاری هدایت و گستردگی انواع نوشتار و سرگذشت غریب اش بر حجم این همه پژوهش و کتاب بی تاثیر نبوده است.

هدایت از پیشگامان داستان‌نویسی نوین ایران و روشنفکری برجسته بود. بسیاری از محققان، رمانِ «بوف کور» او را، مشهورترین و درخشان‌ترین اثر ادبیات داستانی معاصر ایران دانسته‌اند. رمانی که بخش جدا نشدنی تاریخ ادبیات ایران است و نویسندگان بسیاری با سر درون اش شیرجه رفتند به سودای صیدی درخور و هم ردیف شدن با هدایت و رمان دیریاب اش در تاریخ ادبیات معاصر ایران .

هرچند شهرت عام هدایت نویسندگی است، اما آثاری از نویسندگانی بزرگ را نظیر ژان پل سارتر، فرانتس کافکا و آنتون چخوف نیز ترجمه کرده‌است. حجم آثار و مقالات نوشته شده دربارهٔ نوشته‌ها، نوع زندگی و خودکشی صادق هدایت بیان‌گر تأثیر ژرف او بر جریان روشنفکری ایران است.

حال یکی از روشنفکران و مدرسان دانشگاهی ایران محمد علی همایون کاتوزیان کتابی در باب طنز داستان های هدایت و طنازی هایش نوشته است،نویسنده ای که هنوز با چهره ای عبوس و تلخ به ذهن می آید.کاتوزیان پیش از این هم سه کتاب درباره هدایت و آثارش نوشته بود: “صادق هدایت و مرگ نویسنده”، “صادق هدایت، زندگی و افسانه یک نویسنده ایرانی” و “نقدی بر بوف کور هدایت”.

عنوان کتاب جدید کاتوزیان  کتاب “طنز و طنزینه هدایت” است و از عنوان کتاب پیداست که طنز در آثار هدایت را موضوع پژوهش خود قرار داده است.

این کتاب از ۹ فصل تشکیل شده: “درباره‌ی طنز”، “طنز دوره‌ی هدایت”، “مقوله‌ی ادبی طنزینه”، “طنز و طنزینه در آثار هدایت”، “طنزنامه‌های هدایت”، “علویه خانم و ولنگاری‌های دیگر”، “حاجی آقا و توپ مرواری”، “نامه‌های هدایت” و “نامه‌های هدایت به شهید نورائی”.

کتاب “طنز و طنزینه هدایت” که به بررسی طنازی‌های هدایت در کتاب‌های “علویه خانم”، “حاجی آقا”، “توپ مرواری” و “نامه‌های هدایت به شهید نورائی” پرداخته، در سال ۱۹۹۵ در تهران حروف‌چینی و در انگلستان غلط‌گیری شد، ولی در تهران مجوز انتشار نیافت. در سال ۲۰۰۳، که سده هدایت بود، این کتاب در نشر آرش سوئد چاپ شد.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: “هدایت یکی از استادان طنز در ادبیات فارسی قرن بیستم میلادی است و طنز او، در انواع و اقسامی که دارد، آکنده از انگیزه‌های درونی و از جمله خشم نویسنده است. این خشمی است انگیخته از خشونت‌های خارجی، از اُملی‌ها و عقب‌ماندگی‌های اجتماعی، از تحجرهای ادبی، از زورگویی‌های سیاسی، از تحقیر و استخفافی که در اجتماعی و ادبیات نسبت به خود می‌بیند و دست آخر، از خود و نفرتی که نسبت به کمبودهای خود حس می‌کند.”

محمد علی همایون کاتوزیان در تهران به دنیا آمد و پس از فراغت از تحصیل در دبیرستان البرز و گذراندن یک سال در دانشگاه تهران، برای خواندن رشته اقتصاد به انگلستان رفت. او در سال ۱۹۶۷ لیسانس خود را از دانشگاه بیرمنگام دریافت کرد. در سال ۱۹۶۸ فوق لیسانس را از دانشگاه لندن و در سال ۱۹۸۴ دکترایش را از دانشگاه کنت در کانتربری گرفت. در سال‌های بین ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۶ در انگلستان، ایران، کانادا و ایالات متحده اقتصاد درس داد. او در حال حاضر Research Fellow (پژوهشگر پسا دکترا/دستیار آموزشی) در کالج سنت آنتونی، و عضو هیئت علمی مؤسسه شرقشناسی دانشگاه آکسفورد است.