مروری بر تاریخچه فال قهوه و چگونگی رواج یافتن آن

انسان ها همیشه برای آگاهی از مسائلی که از آنها بی خبر هستند، اشتیاق فراوانی از خود نشان می دهند. از جمله می توان به فال گرفتن و آگاه شدن از رویدادهای آینده اشاره کرد که از دیرباز در میان نسل های زیادی مرسوم بوده و یکی از سرگرمی های بسیار جالب برای نوع بشر محسوب می گشته و همچنان نیز محبوبیت بسیاری دارد.

یکی از روش های رایج برای پیشگوئی آینده، فال قهوه است. پیشینه این هنر به قرن ها پیش و چین باستان بر می گردد. در آن زمان، راهبان بودائی مراسم مخصوص نوشیدن چای داشته اند که در فنجان های کاسه مانند سرو می شده. این تارک های دنیا پس از نوشیدن چای، شکل هایی که تفاله ها در ته فنجان ایجاد می کرده اند را خوانده و آنها را به رویدادهایی از آینده نسبت می داده اند.

گفته می شود بعدها از این الگو برای خواندن  قهوه توسط عرب ها استفاده شد که برای نخستین بار دانه های آن را در سال ۶۰۰ پیش از میلاد مسیح کشف کرده بودند. بد نیست اشاره کنیم عرب ها تا چند صد سال کشت و تولید قهوه و نوشیدنی آن را در انحصار خود داشتند. اما بعدها، در اواخر قرن ۱۸ میلادی قهوه به یکی از نوشیدنی های محبوب اروپای غربی و آمریکا تبدیل شد.

خواندن نشانه ها با استفاده از ته مانده قهوه یا تفاله چائی در ته فنجان را تاسیوگرافی (tasseomancy) به معنای فال قهوه می نامند. فال بینی با قهوه به خصوص در میان اهالی یونان، ایران، ارمنستان، یوگوسلاوی و روسیه بسیار رواج دارد.

فال قهوه چیست و چگونه انجام می شود؟

خواندن نشانه ها و شکل هایی که در ته فنجان قهوه وجود دارند و تفسیر آنها و نسبت دادنشان به وقایع گذشته، حال یا آینده افراد عموما با نیروی ذهنی صورت می پذیرد. برای گرفتن فال قهوه باید از قهوه ترک که پودر آرد مانند و نرمی است، استفاده شود. برای این منظور، پس از دم کردن قهوه و نوشیدن آن، ته مانده قهوه به طوری که کمی آب هم داشته باشد، در ته فنجان باقی می ماند، سپس نعلبکی را روی آن گذاشته و فنجان را بر می گردانند. پس از چندین دقیقه نعلبکی را از زیر فنجان برداشته و پس از کمی چرخاندن به دو طرف (به منظور پخش شدن قهوه روی آن)، آن را به دیواره فنجان تکیه داده و دوباره کنار می گذارند تا مایع قهوه کمی خشک شود.

در این مرحله، فردی که توان تشخیص نشانه ها و تفسیر آنها را دارد و به فالگیر موسوم است، فال فرد را گرفته و اطلاعاتی در رابطه با زندگی وی در اختیارش قرار می دهد.

ریشه فال گیری قهوه در اروپا

همان طور که گفتیم اعراب صدها سال راز کشت و دم کردن قهوه را مخفی کرده و در انحصار خود نگه داشته بودند. آنها ابتدا قهوه را به صورت سبز و غیر بوداده دم می کردند که یک نوشیدنی شبیه چای به شمار می رفت. بیشترین استفاده این نوشیدنی را هم زنان عرب برای کاهش درد دوران قاعدگی داشتند.

قهوه ابتدا در یمن کشت شده و به دیگر کشورهای عربی ارسال می شد. اما پس از آن از طریق عثمانی به ترکیه فرستاده می شد. بد نیست اشاره کنیم که نخستین کافی شاپ دنیا به نام Kiva Han هم در سال ۱۴۷۵ میلادی در شهر استانبول گشایش یافت.

در آن زمان قهوه از دو مسیر به اروپا راه پیدا کرد؛ یکی از طریق زمین و امپراتوری عثمانی و دیگر از راه تجارت دریای و بندرهای یمن.

هنگامی که ترک ها مجبور به شکستن محاصر شهر وین در سال ۱۶۸۳ میلادی شدند، ۵۰۰ کیسه از قهوه های خود را در آن منطقه جا گذاشتند. یک تاجر لهستانی از این فرصت استفاده کرده و نخستین قهوه خانه را در اروپا تاسیس کرد. همین موضوع موجب شد تا قهوه به یکی از نوشیدنی های محبوب قشر متوسط اروپا تبدیل شود. بعدها هم به پای ثابت جلسات کاری و قرارهای دوستانه تبدیل شد.

پیرو این مسائل، شغلی جدید به عنوان باریستا شکل گرفت که در واقع بارتندرهایی بودند که در دم کردن قهوه مهارت ویژه ای داشتند.

مهارت در تشخیص قهوه خوب به اندازه ای در میان عموم مهم شده بود که تجارت های فرعی همانند Cup-women شکل گرفتند؛ مردم با کیسه های کوچکی از قهوه به سراغ یکی از این خانم ها رفته و در مورد دانه های بو داده ی قهوه از آنها مشورت می گرفتند. در همین بین فال گیری هم رواج یافت و خواندن فال قهوه را در بسیاری از آثار ادبی آن دوران می توان مشاهده نمود.

فال گیری با قهوه به سرعت در میان مردم رواج و محبوبیت پیدا کرد. نخستین فالگیرها تجارت خود را در پاریس آغاز کردند و به تدریج این هنر به آلمان رسید.

به دنبال محبوبیت قهوه، رویدادهای جالبی در اروپا رخ داد. به طور مثال، در کشور آلمان حزبی تشکیل شده و زنان را از نوشیدن قهوه منع می کرد زیرا تصور می شد که قهوه موجب نازائی آنها می شود. اما سال ها بعد در ۱۷۴۲، رساله ای مبتنی بر مزیت های قهوه برای بدن منتشر شد. پس از آن نیز مردم لهستان به این نتیجه رسیدند که در ته فنجان های قهوه می توان آینده و سرنوشت انسان ها را دید.

ریشه های افسانه ای قهوه

شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ریشه اصلی قهوه عربیکا به کشور اتیوپی می رسد. در یکی از قدیمی ترین افسانه های موجود در رابطه با کشف قهوه گفته شده که در حوالی سال ۶۵۰ پیش از میلاد مسیح، چوپانی به نام کالدی در اتیوپی در حال چراندن گله خود بوده که با نوعی میوه عجیب رو به رو می شود. او کنجکاو شده و آن را تست می کند و متوجه می شود که حالت خواب آلودگی اش از بین رفته.

آکوبا، یکی از مردان دانای روستا متوجه می شود که چگونه کالدی دانه های سبز رنگ را درون آب ریخته، دم کرده و می نوشد و به واسطه آن خستگی هایش از بین می رود.

در همین راستا، آن را به راهبان ارائه می کند و وقتی آنها برای نخستین بار قهوه را تست می کنند، از طعم تلخ آن بدشان می آید و آن را درون آتش می اندازند. این امر باعث سوختن دانه های قهوه و پخش شدن عطر خوب آن می شود. پس از این اتفاق متوجه می شوند که باید ابتدا دانه ها را بو داده و سپس آن را دم کنند. آنها اعتقاد داشته اند که قهوه هدیه ای از جانب خداوند است زیرا آنها را بیدار نگه می داشته. به همین واسطه، Acuba  که فرد زیرکی بوده با جمع آوری و فروش دانه های قهوه به ثروتی هنگفت دست پیدا می کند.

در آخر هم بد نیست اشاره کنیم که قهوه در سال ۱۷۷۳ میلادی به نماد نوشیدنی فرهنگی در آمریکا تبدیل شد.