اصول مقاله نویسی حرفه ای مخصوص دانشجویان! (بخش دوم پایانی)

تحصیل در  خارج

در گزارش قبلی، به مبانی مقاله نویسی حرفه ای و دلایل توجه به این موضوع برای متقاضیان تحصیل درخارج از کشور اشاره شد. در این گفتار، به مسائل مهم که یک مقاله نویس حرفه ای باید رعایت کند خواهیم پرداخت. در این گفتار با ما همراه باشید.

مقاله نویسی حرفه ای، به معنای تخصص در مقاله نویسی نیست. مقاله نویسی آکادمیک با مقاله نویسی روزنامه ای و گزارشی و امثالهم متفاوت است. مقالاتی که در نشریات آکادمیک یا اصطلاحا Scholarly papers‌منتشر می شود، معمولا داوری ناشناس می شود یا blind review بر روی آن اتفاق می افتد. به چنین نشریاتی: peer-reviewed journals می گویند، این نشریات، کلیه مقالات وارده را به هیات داورانی ناشناس واگذار می کنند تا مقالات را مورد بازبینی علمی و دقیق قرار داده و بهترین مقالات را برای انتشار در جورنال انتخاب کنند. فرآیند داوری در جورنال های علمی، فرآیندی حرفه ای و بر اساس استاندارد هایی هست که باید مولفان رعایت کنند. بعضا مشاهده شده است که یک مقاله از زمان ارسال به نشریه (submitting) تا مراحل بازبینی (reviewing)‌ و حتی انتشار (publishing) بار ها رد می شود و داوران کامنت هایی برای رفع مسائلی که در ان مشاهده می کنند، ارائه کرده تا مولف آن ها را بر طرف کند. این بر طرف شدن گاهی چند سال به طول می انجامد تا در نهایت مقاله برای چاپ accept یا کلا reject  شود.

به همین خاطر است که مقالاتی که در نشریات علمی مخصوصا در نشریاتی که impact factor بالا دارد، از جایگاه علمی ممتازی برخوردار می شود. چرا که معمولا مقالات و یافته های علمی دیگر، به یافته های مقالاتی که در نشریات علمی داوری شده منتشر شده است، استناد علمی می کنند. هر اندازه یک مقاله، در مقالات نویسندگان دیگر با بیش ترین میزان citation‌ همراه شود، اهمیت مقاله و نویسنده آن در میان دانشمندان آن عرصه افزایش چشمگیری پیدا می کند. در انتخاب محققان نمونه و برتر، افرادی که مقالات آن ها با استناد های بالایی برخوردار شود انتخاب می شوند.

(۱۰ سال انتظار از زمان receive تا زمان accept مقاله ای با عنوان تولید ماتریس در مختصات دو و سه بعدی)

باید عنوان داشت که نوشتن مقاله حرفه ای در سطح نشریات داوری شده، کاری نیست که در یک گفتار یا چند ماه بتوان آن را فرا گرفت و مثل هر کار علمی،‌ نیاز به ممارست و تمرین و تجربه دارد. برای همین، از محققان و نویسندگان جوان خواسته می شود که نخستین مقالات خود را که در سطح انتشار در نشریات داوری شده تشخیص داده اند،‌همواره به بهترین نشریات آن عرصه علمی ارسال کنند تا مورد بررسی و ارزشیابی داوران حرفه ای متخصص قرار بگیرد و نظرات راهبردی و پیشنهادات ارزنده ان ها روی مقاله، راهگشای نویسنده برای رفع مشکلات و معضلات احتمالی مقاله باشد.

چنین کامنت هایی می تواند تجربه مقاله نویسی را افزایش دهد و شانس گرفتن پذیرش انتشار در نشریات با ضریب فاکتور پاییین تر را فراهم کند. در این گفتار به اصول کلی در مقاله نویسی حرفه ای اشاره می کنیم که به نظر می رسد هم مناسب متقاضیان تحصیل در مقاطع عالی در دانشگاهها و موسسات خارج از کشور هست و هم هر دانشجویی در ایران می تواند از این محتوا استفاده کند.

یک مقاله علمی خوب بهتر است از بخش‌های زیر تشکیل شده باشد، اگر چه الزامی به رعایت این ترکیب وجود ندارد و هر ژورنال بر اساس سیاست خود، راهنمایی برای نویسنده گان دارد که باید به آن توجه کنید.

همان طور که در مقاله بالا که عنوان و خلاصه مقاله ای را در زمینه مدیریت زنجیره تامین است  ملاحظه می کنید، مقالات آکادمیک دارای عنوان واضح، معرفی نویسنده یا نویسنده گان و خلاصه ای شفاف از متن مقاله هستند. همان طور که قبلا اشاره کردیم، مقالات علمی بر اساس یک چارچوب مشخص شده تالیف می شوند و به همین خاطر، خلاصه این مقالات نیز بر گرفته از همان چارچوب از پیش تعیین شده خواهد بود. در حالی که چنین رویه ای در نوشتن مقالات روزنامه ای یا مجله ای غیر علمی وجود ندارد.

در خلاصه مقالات علمی، حداقل ۶ موضوع معمولا در نظر گرفته می شود که در عکس بالا مشاهده می کنیم. یکی این که هدف از نوشتن این مقاله چه بود. نویسنده چه اهدافی را برای نوشتن مقاله در ذهن داشت و می خواست به دنبال چه موضوعاتی در راستای موضوع مقاله باشد. این موضوع باید در دو خط به طور کلی تشریح شود تا خواننده ای که این مقاله را می خواهد بخواند، بفهمد که منظور اصلی نویسنده در  تالیف مقاله چه بوده است.

مساله بعدی، متدولوژی (روش شناسی) تحقیق و نوع رویکردی است که نویسنده/نویسنده گان در پرداختن به موضوع در دستور کار قرار داده است. روش ها در تحقیقات علمی یا کیفی (QUALITATIVE) هست یا کمی (Quantitative) که بنا به مقتضیات مقاله و هدف آن، از این روش های استفاده می شود. در خلاصه مقاله باید روش شناسی  تحقیق به طور شفاف بیان شود. مثلا اگر پرسش نامه استفاده شده است این پرسش نامه سوال باز (open ended questionnaire)  بوده است یا پرسش نامه سوال بسته (close ended questionnaire) یا روش تحقیق بررسی میدانی (site review) بوده است! همه این ها باید در روش شناسی بخش خلاصه (abstract) ذکر شود.

پس از معرفی روش شناسی مقاله، باید یافته های تحقیق بر اساس روش تحقیق بیان شود. این که بر اساس سوالات تحقیق (research questions) و روش تحقیق   (Research methodology)، مقاله چه یافته هایی (findings) داشته است. یافته ها با تحلیل ها و نتایج متفاوت است. معمولا نتایج و تحلیل ها بر اساس یافته هایی که بدست آمده ارائه می شود و بخش پایانی مقالات را تشکیل می دهد. معمولا این قسمت را discussion یا Conclusion می گویند. البته practical implication یا استدلال های عملی نیز در تصویر بالا اطلاق شده است.

به هر حال در نوشتن مقالات علمی حرفه ای سعی کنید چارچوب زیر در نظر گرفته شود.

• عنوان مناسب و واضح (پرهیز از عناوین طولانی و ژورنالیستی)
• خلاصه موثر (حاوی موضوع مقاله، روش تحقیق، یافته‌ها و جمع بندی)
• مقدمه (جهت معرفی تکمیلی موضوع مقاله و نگاهی به اهمیت موضوع و معرفی بخش‌های مقاله)
• مرور منابع ( جهت بررسی اجمالی پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه موضوع مقاله)
• سوالات تحقیق ( بیان سوالات تحقیق مقاله بر اساس Gap in Knowledge)
• روش تحقیق (بیان روش انجام بخش تحقیقی مقاله – کمی یا کیفی )
• یافته‌ها (معرفی یافته‌های تحقیق بر اساس آنالیز صورت گرفته بر روی داده‌ها / رد یا تایید فرضیه‌ها و غیره)
• جمع بندی (برقراری لینکی بین بخش مرور منابع و یافته‍‌های تحقیق و استنتاجات مربوطه)
• پیشنهادات (ارائه پیشنهاداتی به محققان آینده برای بررسی بیش تر موضوع تحقیق در زمینه‌های مختلف)
• محدودیت‌ها (بیان محدودیت‌هایی که تحقیق با آن رو به رو بوده است)
• رفرنس دهی ( بر اساس استانداردهای مرسوم مورد قبول ژورنال)
• 

مقالاتی که بر اساس چارچوب بالا نوشته شده باشد، ابتدای مقاله را با introduction آغاز می کنند که در واقع مقدمه ای بر آن چه که قرار است درباره اش بنویسند و شرح بدهند و سوال تحقیق روی ان مانور بدهد خواهد بود. مقدمه معمولا چند پاراگراف هست و تلاش دارد تا درک کلی به خواننده درباره آن چه مقاله بدنبال آن هست به خواننده منتقل کند. مثلا اگر شما درباره مدیریت زنجیره تامین (supply chain management)‌ می نوییسید مثل مقدمه مقاله زیز، خوب هست که به خواننده درباره اهمیت مدیریت زنجیره تامین در کسب و کار و تبادل اطلاعات و ارتباطات در شرکت ها و سازمان ها نکاتی را ارائه کنید و بگویید که مدیریت زنجیره تامین در طول دهه های قبل چه پیشرفت هایی کرده است و چه فوایدی داشته. با این کار،‌ذهنیت خواننده نسبت به موضوعی که دنبالش هستید روشن می شود و به او کمک فکری می کنید تا راحت تر با شما در ادامه مقاله همراه شود.

مقدمه معمولا با رفرنس همراه است. بهتر هست هر پاراگرافی که در مقالات علمی می نویسید با یک رفرنس  معتبر جدید یعنی ۲۰۱۰ به این سو همراه باشد. مخصوصا رفرنس هایی که et al. ‌هست. یعنی رفرنسی که از چند نویسنده تشکیل شده است. مثل بالا که از Daugherty et al. 1999 استفاده کرده است و نشان می دهد که نویسنده نخست آن رفرنس آقای Daugherty بوده و آن مقاله در سال ۱۹۹۹ میلادی منتشر شده است.

نکته های مهم

• به این نکته توجه کنید که حتی اگر مقاله‌ای که بر اساس استانداردهای علمی تالیف کردید، از نظر نگارشی و دستور زبان انگلیسی ویرایش و بازنویسی نشده باشد، صلاحیت انتشار در ژورنال‌های معتبر را نخواهد داشت.

• نویسندگان مقالات علمی می بایست حتی الامکان از یک مترجم رسمی یا فردی که ویراستار ارشد زبان انگلیسی است، برای تصحیح مقاله خود پیش از ثبت در ژورنال مورد نظر برای داوری، کمک بگیرند. ادبیات نگارش مقالاتی که در نشریات بین‌المللی استفاده می‌شوند،‌ باید خیلی بالا باشد. چنین سطحی را شاید شما در چند سال اول نگارش مقالات حرفه ای علمی در اختیار نداشته باشید برای همین بهتر است از یک متخصص ویراستاری زبان انگلیسی برای paraphrasing‌ و reviewing مقاله استفاده کنید.

• ناگفته پیداست که نشریاتی با ضریب تاثیر بالا تر، شانس پذیرش مقاله کم تری برای شما به ارمغان می آورند. اما هیچ چیز غیر ممکن نیست و در واقع impossible is nothing! . هر اندازه اعتبار یک ژورنال بالا باشد، مدت زمان بررسی، ویرایش، تایید و در نهایت انتشار مقالاتی که برای داوری به آن ارسال می‌شود نیز، بیشتر خواهد بود. بعضا یک مقاله بیش از ۲ سال در انتظار داوری می ‌ماند.

• مشخصاست که تمامی مقالاتی که برای داوری در ژورنال‌های ایندکس شده در ISI ارسال می‌شوند، ابتدا از طریق پایگاه‌های معتبر اینترنتی مربوط به مقالات آکادمیک، اعتبار سنجی می‌شوند تا بررسی شود که این مقاله قبلا در ژورنال دیگری منتشر نشده باشد و درصد شباهت آن با محتوای مقالات دیگر مشخص شود. بنابراین این تصور که می‌توان یک مقاله را با تغییر متن و موضوع و مسائلی از این دست، به نام خود در نشریات دیگر منتشر کرد، تفکری نادرست است.

• پایگاه اینترنتی۱۳ SCIRUS که بانک اطلاعات با بیش از ۶۰۰ میلیون مقاله علمی است، در واقع فرآیندی برای مچ گیری اینترنتی از خلافکاران فعال در عرصه آی اس آی است. پس مراقب باشید تا گول نخورید وخطا نکنید.

• همه مقالات منتشر شده در ژورنال‌های ISI، رایگان نیستند و برای دسترسی به آنها باید عضو بانک‌های اطلاعاتی فرعی مانند SCOPOUS یا ELSEVIER باشید. اگر از هیچ طریقی نتوانستید به متن کامل یک مقاله خاص دسترسی داشته باشید، با ارسال یک پست الکترونیک به نویسنده مسئول مقاله، از وی راهنمایی بخواهید. اگر باز نتوانستید، از شرکت‌هایی که میتوانند برای شما خرید مقاله انجام دهند کمک بگیرید.

• توجه کنید که اگر در ابتدای مسیر مقاله نویسی حرفه‌ای هستید و ژورنال‌های خاصی را نیز در رشته تخصصی خود برای انتشار مقاله در آینده زیر نظر دارید، مقالات ماهانه این ژورنال‌ها را دائما رصد کنید و عنوان و خلاصه و یافته‌های مندرج در آنها را یادداشت برداری کنید. با این کار شما در خواهید یافت که چه موضوعاتی و با چه سبک نگارش و پرداخت به موضوع، در کانون توجه داوران این ژورنال‌ها قرار دارد.

• همیشه بدانید که حتی پارافرایز  کردن ضعیف یا نادرست در مقالات آکادمیک، می‌تواند نوعی سرقت علمی تلقی شود و شانس پذیرش مقاله شما را در ژورنال‌های علمی کاهش دهد. در این باره در قسمت سیزدهم به تفصیل صحبت کردیم.

• این یک نکته مهم و کلیدی هست که نویسنده های حرفه ای در نوشتن مقالات آکادمیک به آن توجه دارند. استناد به سایت‌ها و وبلاگ‌های اشخاص، کتابها و نشریات غیر انگلیسی زبان، فایل‌های صوتی و تصویری و منابعی که امکان دسترسی به مفاد آنها، نیازمند دسترسی‌های خاص است (به غیر از مقالات ثبت شده در ژورنالهای علمی)، می‌تواند عاملی برای مردود شدن مقاله محسوب شود.

• مقالات علمی به متنون ویکی پدیا یا سایت های خبری استناد نمی کنند. چرا که این رفرنس ها معتبر نیستند و احتمال دارد پس از مدتی (مثل خیلی از لینک رفرنس هایی که محتوای ویکی پدیا از ان استفاده می شود) حذف یا تغییر کنند (Broken Links).

• مقاله آکادمیک مبتنی بر استانداردهای ISI، یک بیانیه سیاسی نیست و هر موضوع و عبارتی در آن، باید مستند و مستدل باشد و بتوانید در صورت درخواست داوران، از آن دفاع منطقی بکنید.

• اگر روش تحقیق در مقالات آکادمیک را ندانید و به اصول پژوهش و اخلاق پژوهش آگاه نباشید، مقدمات و لوازم انتشار یک مقاله حرفه‌ای علمی را نخواهید داشت.  به مقوله scientific ethics باید توجه کنید. در تمامی پژوهش‌های علمی، رعایت فرایند علمی پژوهش، امری ضروری و غیرقابل انکار می­باشد که بایستی توسط همۀ پژوهشگران مورد توجه قرار گیرد. پژوهش علمی، زنجیره­ای به هم پیوسته از حلقه ­هایی است که برای استحکام آن ضمن اینکه تمامی حلقه­ها باید وجود داشته باشد، هر حلقه بایستی به‌صورت محکم و قوی باشد تا سبب استحکام کل زنجیره پژوهش گردد. اخلاق در هر پژوهش علمی، مانند چتری است که بر این فرایند سایه افکنده و باعث تقویت آن می­گردد. اخلاق در پژوهش تضمین­ کنندۀ کیفیت در انجام پژوهش بوده و به پژوهشگر کمک می­ کند تا تمامی این فرایند با دقت دو چندان به انجام برساند.

نوشتن مقالات علمی حرفه ای، نیاز به خواندن صدها مقاله داوری شده در نشریات معتبر علمی در زمینه رشته تحصیلی شما دارد. شما باید صد ها مقاله را بخوانید و ده ها مقاله هم بنویسید تا در زمینه مقاله نویسی تبحر پیدا کنید و کار کم اشکالی داشته باشید. اما بدانید هیچ مقاله ای بدون اشکال نیست و هنر شما باید این باشد که مقاله کم اشکال بنویسید تا بیش تر مورد استفاده نویسنده های مقالات دیگر قرار بگیرد.

اگر بتوانید پیش از عزیمت برای تحصیل در دانشگاه و موسسات خارج از کشور،‌سطح مقاله نویسی حرفه ای خود را ارتقا دهید، شانس بیش تری برای گرفتن نمرات بالاتر در کورس هایی که مقاله نویسی به جای written exam دارد، خواهید داشت.