بالاخره اولین جنگنده تهاجمی چند منظوره جهان که متعلق به نسل پنجم است توسط کمپانی لاکهید مارتین ساخته شده و با نام اف ۳۵ (F-35) وارد خدمت در ارتش ایالات متحده گردید. تمامی سه نسخه مختلف این جنگنده – اف ۳۵ اِی برای نیروی هوایی، اف ۳۵ بی برای نیروهای ویژه و اف ۳۵ سی برای نیروی دریایی- در زمان ورود به مرحله تولید انبوه با کاهش هزینه به زیر ۱۰۰ میلیون دلار برای هر فروند مواجه شد. اما این اصلاً خوب نبود زیرا هنوز ویژگی موسوم به استراتژی «هم افزایی» یا «توافق مشترک» (concurrency) در نسخه های نهایی پیاده نشده و قبل از اتمام طراحی های آزمایشی نسخه هایی از این هواپیما ساخته شده بود که هزینه بسیاری در پی داشت.
در ماه مارس سال کنونی نیز کمتر از نیمی از اف ۳۵ ها آماده پرواز بودند زیرا بسیاری از نمونه های قدیمی باید روزآمد می شده و تکنولوژی هایی که در مراحل بعدی ازمایشات به کار رفت در آن ها نیز لحاظ می شد. ماه گذشته بود که سه فروند اف ۳۵ نیروی هوایی ایالات متحده از آتلانتیک عبور کرده و با سوختگیری که در هوا انجام دادند توانستند خود را به نمایشگاه هوایی فارنبرو در بریتانیا برسانند. اولین حضور این جنگنده در نمایشگاهی بین المللی دو سال پس از آن اتفاق افتاد که اف ۳۵ به دلیل آتش گرفتن موتور نتوانست در این نمایشگاه صنعت هوانوردی حاضر شود.
گزارش های اخیر ادعا دارند که ظاهراً اف ۳۵ توانسته مشکلات تکنیکی که مانع توسعه و آمادگی این جنگنده برای حضور در میدان نبرد شده بود را از پیش رو بردارد. جنگنده تهاجمی مشترک اف ۳۵ در جولای ۲۰۱۵ توسط نیروهای ویژه دریایی آماده حضور در میدان نبرد اعلام شد در حالی که نیروی هوایی نسخه مربوط به خود را تنها دارای قابلیت های عملیاتی ابتدایی می دانست و نیروی دریایی نیز اعلام کرده که نسخه اف ۳۵ مخصوص آن ها در فوریه ۲۰۱۹ وارد سرویس خواهد شد. اگر این تاریخ ها درست باشند، اف ۳۵ ۱۸ سال پس از انتخابش در مقایسه با ایکس-۳۲ بوئینگ و ۲۳ سال پس از آغاز پروژه به طور کامل وارد سرویس می شود.
در طول بیش از دو دهه، اف ۳۵ نماد قراردادهای دفاعی بسیار سنگین و ناموفق بوده است: عقب مانده از برنامه، بودجه مضاعف و در ابتدا نیز پیش فروش بیش از توان تولید. اما چگونه اوضاع اف ۳۵ به اینجا رسید و چگونه در نهایت آلباتروس تریلیون دلاری داستان ما به پرواز درآمد. با داستان جنگنده تهاجمی مشترک اف ۳۵ همراه باشید.
تنها یک گزینه می تواند باشد
توسعه اف ۳۵ بر اساس تحلیل ها یک آشفتگی بزرگ بود. دلایل متعددی برای این امر وجود داشت اما همه چیز به مسئله ای برمی گردد که همه منتقدان اف ۳۵ از آن با عنوان «گناه اولیه» یاد می کنند: تلاش پنتاگون برای هواپیمای جنگی همه منظوره که از آن با نام «جنگنده تهاجمی مشترک» (Joint Strike Fighter) یاد می شد. وقتی که این برنامه در سال ۱۹۹۶ آغاز شد، جنگنده تهاجمی مشترک راهی برای جایگزینی اف ۱۶ فالکون، اف ۱۵ ای ایگل، اِی ۱۰ وارثوگ، اف.اِی ۱۸ هورنت و اِی وی ۸ بی هریر تصور می شد که تمامی ماموریت های آنان را انجام می داد.
برنامه توسعه جنگنده تهاجمی مشترک خواهان یک طراحی معمول با ۳ نسخه متفاوت بود که ۸۰ درصد قطعات همه آن ها یکسان باشد: یک اف ۳۵ اِی معمولی برای نیروی هوایی، یک اف ۳۵ بی با قابلیت تیک آف و نشستن در باندی کوتاه (STOVL) برای نیروهای ویژه دریایی و یک اف ۳۵ سی با قابلیت تیک آف و فرود بر روی ناوهای هواپیمابر برای نیروی دریایی. در ابتدا قرار بود که این جنگنده نسل پنجمی چهار برابر موثرتر و کارآمدتر از دیگر جنگنده ها در زمینه نبرد هوایی، هشت برابر کارآمدتر در مبارزه هوا به زمین و سه برابر کارآمدتر در عملیات شناسایی و سرکوب سیستم های دفاع هوایی دشمن باشد. هدف از طراحی این هواپیما این بود تا سال ۲۰۴۰ هیچ رقیبی در آسمان نداشته باشد و تنها در بخش قدرت هوایی بعد از اف ۲۲ رپتور قرار بگیرد.
اف ۳۵ اِی
قرار بود اف ۳۵ نه تنها در بخش های ارتش ایالات متحده بلکه در کشورهای دیگر جهان نیز به کار گرفته شود. ائتلافی از «ملت های شریک» نه تنها در تولید این جنگنده دخالت داشته و آن را به کار می گرفتند بلکه از آن حمایت مالی نیز می کردند. در نهایت ۸ شریک خارجی- استرالیا، کانادا، دانمارک، ایتالیا، هلند، نروژ، ترکیه و بریتانیا- قرارداد مشترکی برای تامین هزینه ها و همچنین در اختیار گرفتن این جنگنده مدرن امضا کردند. تا به امروز ۷ کشور اولین محموله از هواپیماهای اف ۳۵ خود را دریافت کرده و تمامی هشت کشور نیز در حال آموزش خلبانان و اعضای تیم تعمیر و نگهداری اف ۳۵ هستند.
اف ۳۵ بی
دو کشور از ۳ مشتری خارجی این جنگنده (اسراییل، ژاپن و کره جنوبی) اولین جنگنده های خود را در سال ۲۰۱۶ دریافت می کردند. اما از همان ابتدا می شد حدس زد که شرایط به خوبی پیش نمی رود و این موضوع تنها به پیچیدگی های تکنیکی مربوط به ساخت یک هواپیما با این همه ترکیبات و قطعات نبود. مدت ها قبل از این که تاخیرها و مشکلات غیرمترقبه برنامه ساخت اف ۳۵ را با مشکل مواجه کند، تاریخ نشان می داد که ساخت هواپیماهای چند منظوره هیچ گاه با موفقیت همراه نبوده است. برای مثال پروژه ساخت هواپیمای Junkers Ju-88 در دوران جنگ جهانی دوم توسط آلمان ها، ساخت هواپیمای Panavia Tornado در دهه ۱۹۷۰ یا حتی نسخه اولیه F/A-18.
اف ۳۵ سی
امروزه هورنت نقطه اتکای اصلی ارتش ایالات متحده است اما زمانی که این هواپیما رونمایی شد فاقد توانایی های A-7 Corsair در زمینه برد عملیاتی و حمل بار، شتاب و ارتفاع پروازی اف-۴ فانتوم بود که این هواپیما برای جایگزینی آن ها وارد عرصه می شد. اما موافقان ساخت جنگنده اف ۳۵ از این موضوعات بیمی نداشته و مصرانه ادعا می کردند که پیشرفت های تکنولوژیکی لازم برای ساخت یک هواپیمای همه منظوره که برای همه بخش های ارتش مناسب باشد صورت گرفته است. آن ها ادعا می کردند که اف ۳۵ به مشکلاتی که هواپیماهای چند منظوره پیشین داشتند مبتلا نخواهد شد اما این اتفاق رخ نداد.
سال های سخت اف ۳۵
اوضاع خیلی زود برای اف ۳۵ سخت شد. نیروی هوایی یک هواپیمای پنهانکار می خواست و این ویژگی های پنهانکاری در هواپیمایی که در ابتدا هیچ مخزن درونی برای نگهداری از سلاح ها نداشت امکان پذیر نبود. نیروهای ویژه دریایی نیز نسخه خاص و متفاوت خود را می خواستند که بتواند به طور عمودی از روی زمین بلند شود. طراحی جدید باعث افزایش وزن اف ۳۵ می شد در حالی که نیروی هوایی نمی خواست حجم هواپیمایش افزایش یابد. ساختن یک هواپیما برای سه بخش از نیروهای نظامی یک کشور تنها جایی نبود که پروژه اف ۳۵ را با دردسر مواجه کرد.
پنتاگون امیدوار بود از ویژگی «توافق مشترک» استفاده کند، ویژگی که بر کاهش هزینه های ساخت با تولید هواپیماها به صورت همزمان با انجام تست ها و ازمایشات متکی بود. هیچ توجهی به این که بسیاری از ویژگی های اف ۳۵، از موتورها و سیستم کنترل پرواز گرفته تا نرم افزارها و سیستم لجستیک اتوماتیک آن هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار داشته و هنوز قابلیت یکپارچه سازی نداشتند نشد. بدین ترتیب اتفاقی که می افتاد کاملاً قابل تصور بود. در طول تست های پروازی، نیروی هوایی دریافت که اف ۳۵ اولیه به تغییر و تعدیل های ساختاری و الکترونیکی نیاز دارد. این حقیقت که در آن زمان تعداد قابل توجهی از این جنگنده ساخته شده بود، هزینه این تغییرات را سرسام آورتر از قبل می کرد.
در یک دهه بعد از سال ۲۰۰۳، این پروژه با مشکلات متعددی روبرو شد و هر بار مشکلی تازه سر بر می آورد. درس ال ۲۰۰۴، اف ۳۵ بی نزدیک به ۹۰۰ کیلوگرم اضافه وزن داشت و نتوانست به اهداف مانوری و پروازی از پیش تعیین شده دست یابد. در سال ۲۰۰۶، اداره ذیحسابی دولت ایالات متحده هشدار داد که در نتیجه استراتژی «توافق مشترک»، بروزرسانی این جنگنده با سیستم هایی که هنوز به شکل مطلوب کاربردی نبودند بسیار هزینه بر خواهد بود. در سال ۲۰۱۳، هزینه بروزرسانی ها به بیش از ۱.۷ میلیارد دلار رسیده بود. در سال ۲۰۰۷ اخباری در مورد حمله سایبری چینی ها که منجر به سرقت شدن چندین ترابایت اطلاعات در مورد طراحی و سیستم های الکترونیکی اف ۳۵ بود مخابره شد.
این حمله سایبری و هک شدن کامپیوترهای کمپانی BAE Systems (که ساخت سیستم های جنگ الکترونیک، سیستم کنترل پرواز، قسمت بدنه عقبی هواپیما و باله های عقبی افقی و عمودی اف ۳۵ را بر عهده داشت) در سال ۲۰۱۲ باعث شد که طراحی های سخت افزاری و نرم افزاری از نو انجام شود و این موضوع بار دیگر با افزایش هزینه ها و تاخیر در برنامه همراه شد. اما مشکلات اف ۳۵ همچنان ادامه داشت؛ از سیستم دیده وری دیجیتال نصب شده روی کلاهخود خلبان تا صندلی های ایجکت ناکارآمد و مشکلات در سیستم لجستیکی اف ۳۵.
پروژه ساخت این جنگنده چنان فاجعه بار شده بود که رابرت گیتس، وزرات دفاع وقت مدیریت پروژه ساخت اف ۳۵ را در سال ۲۰۱۰ تعویض کرده و این موضوع با تاخیرهای بیشتر در پروژه همراه شد. مشکلات مربوط به باله چهار قسمتی جنگنده و ضعف ساختاری در یکی از تیغه های حفاظتی باله ها در اف ۳۵ بی باعث شد که تولیدات پیش بینی شده بسیار کمتر از مقدار از پیش تعیین شده باشد. این همه مشکل در نهایت به کنسل شدن توسعه ساخت هواپیمای اف ۳۵ بی در سال های ۲۰۱۰-۲۰۱۱ شد.
برای جلوگیری از تاخیرهای بیشتر ناشی از تغییرات طراحی، پنتاگون در سال ۲۰۱۲ با کاهش شعاع مبارزه برای اف ۳۵ اِی و تیک آف طولانی تر برای اف ۳۵ بی موافقت کرد. در نتیجه شعاع عملیاتی اف ۳۵ بی به میزان ۱۵ درصد کاهش یافت و بدین ترتیب جنگنده جدید در صورت پرواز به آنسوی اقیانوس اطلس می بایست ۱۵ بار مجدداً سوختگیری نماید. بسیاری از کارشناسان کمپانی لاکهید مارتین را مقصر این فاجعه می دانستند اما برخی دیگر نیز بر این باور بودند که طراحی سه نسخه از یک هواپیمای یکسان چنان از هم دور شده بودند که هزینه پروژه را بسیار بیشتر از ساخت سه فروند هواپیمای کاملاً متفاوت می کرد.
هزینه ها و امیدواری ها
هزینه ساخت جنگنده اف ۳۵ در طول ۱۵ سال گذشته همواره در حال تغییر بوده است. می توان با قاطعیت گفت که این پروژه پرهزینه ترین پروژه نظامی ایالات متحده تاکنون بوده که در سال ۲۰۱۲ به ۳۲۰ میلیارد دلار رسیده است. در سال ۲۰۱۴ ادعا شد که هزینه نگهداری و آمادگی عملیاتی اف ۳۵ نزدیک به ۸۰ درصد بیشتر از هواپیماهایی بود که قرار بود اف ۳۵ جایگزین آن ها شود. پنتاگون در سال ۲۰۱۵ گزارش داد که هزینه ساخت اف ۳۵ از سال ۲۰۱۱ بیش از ۴۳ درصد افزایش یافته است.
بر اساس این گزارش هزینه هر بار پرواز اف ۳۵ بیش از ۳۲.۵۰۰ دلار است درحالی که این هزینه برای اف ۱۶ تنها ۲۵.۵۰۰ دلار برآورد شده بود. بسیاری از کارشناسان غیردولتی نیز کمپانی لاکهید مارتین را مقصر اصلی شکست خوردن پروژه ای که قطعات آن از ۱.۳۰۰ تولید کننده در ۴۵ ایالت و ۹ کشور خارجی تولید می شد دانستند. اما در نهایت اف ۳۵ آماده و برای خدمت فراخوانده شد. عمر میانگین ناوگان هوایی ایالات متحده ۲۷ سال و شرایط در ناوگان هواپیماهای نیروی دریایی هم به همین اندازه بد است.
به عنوان یک جنگنده نسل پنجمی، اف ۳۵ قابلیت های عملیاتی جدیدی داشته و استفاده از اطلاعات به شیوه ای مدرن را امکانپذیر می سازد. این جنگنده با اف ۲۲ و دیگر جنگنده های نسل چهارمی مانند اف ۱۸ و اف ۱۶ عملیات های تهاجمی و دفاعی را انجام خواهند داد. اگر چه هزینه های سرسام آوری برای این همه فن حریف شده است اما هنوز نمی توان با اطمینان از قابلیت ها و برتری های آن در میدان واقعی مبارزه سخن گفت. شاید ارزش این همه هزینه و دردسر را داشته باشد، شاید هم نه!
این مطلب نشون دهنده پشتکار غربیها در پس این همه مشکلات یه محصول ارائه میدن که همیشه بهترینه, اف۱۴ پنجاه سال پیش شون تک تاز آسمان ماست مطمئن باشین الان خییییلی بهترش رو ساختن و درحال ساخت دارن
این مطلب نشون دهنده پشتکار غربیها در پس این همه مشکلات یه محصول ارائه میدن که همیشه بهترینه, اف۱۴ پنجاه سال پیش شون تک تاز آسمان ماست مطمئن باشین الان خییییلی بهترش رو ساختن و درحال ساخت دارن
مطالب بزای من مفید بود واطلاعات مرا درموردجنگنده چند منظوره اف۳۵کاملتر کرد