سعید کنگرانی در ۶۴ سالگی درگذشت ؛ نگاهی به زندگی هنری این بازیگر

داستان زندگی مردی که به گفته خودش سینما او را نابود کرد

«من یک روز گرم تابستان، دقیقا یک سیزده مرداد، حدود ساعت سه و ربع کم بعد از ظهر عاشق شدم.» این دیالوگ سعید کنگرانی در سریال جاودان دایی جان ناپلئون را کمتر کسی است که به یاد نداشته باشد. اما حالا می‌توان این جملات را جور دیگری هم نوشت: «او یک روز گرم تابستان، دقیقا یک بیست و سوم شهریور، حوالی ساعات صبح آسمانی شد.» سعید کنگرانی درگذشت و جامعه سینمایی ایران را بار دیگر در تابستان امسال داغدار کرد.

متولد سال ۱۳۳۳ در تهران بود و بازیگری را از سنین جوانی آغاز کرد و انتخاب‌هایی که در این دوران برای کارنامه هنری خود داشت، همه سنجیده بودند و با موج نوی سینمای ایران همراه بودند. سعید کنگرانی در دوران نوجوانی روی صحنه تئاتر بازیگری می‌کرد و سینما را با ایفای نقشی کوتاه در فیلم رضا موتوری به کارگردانی مسعود کیمیایی آغاز کرد و بعد از آن در فیلم دایره مینا با داریوش مهرجویی کار کرد، فیلمی که تا مدتها رنگ اکران را به خود ندید و چند سالی به علت سوژه جنجالی‌اش توقیف ماند.

دو سال بعد به جای امین تارخ در فیلم سرایدار بازیگری کرد و در همان زمان توسط ناصر تقوایی کشف شد و به عنوان نقش اول سریال دایی جان ناپلئون انتخاب شد، سریالی بر اساس کتابی از ایرج پزشک زاد که تا به امروز هم جزو آثار برتر تولید شده در تلویزیون ایران به حساب می‌آید. سعید کنگرانی که در ابتدای دوران بازیگری خود با بزرگانی چون عزت الله انتظامی و بهروز وثوقی و علی نصیریان همبازی شده بود، حالا با ایفاگری نقش اول سریال دایی جان ناپلئون با مجموعه‌ای از ستارگان دیگر همگام می‌شد و روزهای اوجش را می‌گذراند.

با پخش سریال دایی جان ناپلئون از شبکه ملی تلویزیون، محبوبیت او به واسطه چهره زیبایش بین دختران جوان فزون یافت و عکس‌های کنگرانی در جای جای مجلات آن زمان قرار گرفتند. سعید کنگرانی یک شبه ره صد ساله‌ای را پیموده بود و تبدیل به یک سوپراستار شده بود. در همین دوران بود که پرویز صیاد او را در مقابل گوگوش قرار داد و با ساخت فیلم در امتداد شب، یکی از عاشقانه‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما را ساخت.

فیلم در امتداد شب زمستان ۱۳۵۶ روی پرده آمد و با چهارمیلیون تومان فروش، رکورد ریالی فروش فیلم‌های ایرانی در تهران را شکست. یادتان باشد که در آن سال، حداکثر بهای بلیط سینما چهل ریال بود و اگر حتی با توجه به بلیت‌های بیست‌ و سی ریالی نخواهیم میانگین بگیریم، در امتداد شب فقط در تهران بیش از یک میلیون نفر تماشاگر داشت. فیلم حتی در کشورهای همسایه اکران شده بود و فروش خوبی در شوروی آن زمان داشت و فروش هنگفت آن باعث شد تا دایی جان ناپلئون بار دیگر از تلویزیون پخش شود.

بعد از بازی در امتداد شب، سعید کنگرانی در فیلم پرواز در قفس به کارگردانی حبیب کاووش ایفای نقش می‌کند و عاشقانه دراماتیک دیگری را رقم می‌زند. سعید کنگرانی بعد از این فیلم رسما به چهره‌ای برای سینمای عاشقانه تبدیل می‌شود و او قصد می‌کند تا این برچسب را از حیطه کاری هنری خود بیرون بکشد. به همین رو در فیلم پرواز در قفس بازی می‌کند و در همین سال‌ با وقوع انقلاب، دست از کار هنری می‌کشد.

سعید کنگرانی از معدود بازیگرانی بود که بعد از انقلاب هم به او اجازه بازی در سینما داده شد و از حکم دادگاه در امان ماند. او در همان سال‌های بعد از انقلاب در فیلمهایی اجتماعی به نام فصل خون به کارگردانی حبیب کاووش و گرداب به کارگردانی حسین دوانی بازی می‌کند. این دو فیلم به ترتیب در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۱ رنگ اکران به خود می‌بینند و آغازی برای فعالیت کنگرانی در سینمای پس از انقلاب هستند.

پیش‌تر در فیلم سرایدار، سعید کنگرانی نقشی را قبول کرده بود که قبل از آن قرار بود امین تارخ آن را بازی کند. بعد از انقلاب و بازی روزگار کاری کرد که این بار نقش فرزند عارف خانواده سریال مادر (ساخته علی حاتمی) به کنگرانی پیشنهاد شود ولی ناگهان او ممنوع الچهره و ممنوع الکار اعلام می‌شود و این بار تارخ این نقش را برعهده می‌گیرد.

کنگرانی در طول آن سالها بارها سعی کرد تا ممنوع الکاری‌اش را معلق کند و هربار با مخالف مواجه شد، از همین رو در سال ۱۳۶۷ایران را ترک گفت و به کالیفرنیا رفت. اما در اواسط دهه هشتاد شمسی بار دیگر به وطن بازگشت و در همان سال‌ها، علی معلم، سردبیر وقت دنیای تصویر و تهیه کننده سینما، تصمیم گرفت او را به دنیای سینما بازگرداند. معلم او را در نقش خان دایی فیلم ازدواج به سبک ایرانی انتخاب کرد و درباره نحوه این انتخاب و کار با سعید کنگرانی اینچنین گفته بود:

«ما برای ازدواج به سبک ایرانی تعداد بازیگر اصلی که می‌خواستیم زیاد بود. از طرفی دیگر شنیده بودم سعید کنگرانی مدتی است که به ایران بازگشته و به نظرم آمد برای نقشی که ما در نظر داشتیم، یعنی همان نقش دایی خانواده خیلی مناسب است. انتخاب شد و کار فیلم شروع شد. در ابتدا طبیعی بود که او نتواند با بازیگران دیگر هماهنگ شود و برایش بازگشت به عالم سینما دشوار بود اما این کار انجام شد و نقش به خوبی در آمد. به هر حال زمانی که بازیگری بعد از مدت‌ها به سینما بازمی‌گردد به یک پروسه‌ای احتیاج دارد. شاید این اتفاق در روزهای اول سخت بود، اما بعد خوشبختانه خوب انجام شد.»

علی رغم موفقیت نسبی فیلم ازدواج به سبک ایرانی، سعید کنگرانی در آثار سینمای دیگری بازی نکرد و پیشنهادات زیادی هم به او نشد چرا که مدتها از جلوی دوربین دور افتاده بود و شایعه شده بود که قدرت بازیگری او کاسته شده است.

ده سال بعد از اکران این فیلم، سعید کنگرانی در آن سالها با نشریات گفتگو کرد و افشاگری‌های جنجالی را اظهار کرد و در جمله‌ای کوبنده گفته بود: «سینما نابودم کرد.» گفتگوهای جنجالی او علیه شخصیت‌هایی چون گوگوش و شهره آغداشلو و اشرف پهلوی و… بود و اظهار داشته بود که بسیاری از فاحشه‌های شهر نو توسط تهیه کننده‌های سینمای قبل از انقلاب برای ایفای نقش‌های دختران رقاصه به استخدام در می‌آمدند. بخشی از گفته‌های او در مصاحبه جنجالی‌اش اینچنین است:

«سلسله مراتبی که امثال این خانم‌ها را کشف می‌کرد، در جامعه هنری ما توسط -با عرض معذرت- یک «پا انداز» انجام می‌شد. این یک شغل بود و طرف فکر نمی‌کرد که دارد کار بدی می‌کند. وقتی سینما نیاز به سیاهی لشکر داشت دو نفر بودند به نام خانم بهرامی و آقای حسن دکتر. هر تیپ دختری را که می‌خواستید این‌ها برایتان پیدا می‌کردند.»

با وجود این جنجال‌ها، سعید کنگرانی نتوانست آنطور که باید به سینما بازگردد و بسیاری از منتقدین داخل و خارج به اظهارات او تاختند و برخی معتقدند این مصاحبه به خاطر این صورت گرفته که او می خواسته در سینمای کشور دوباره نقشی پر رنگ داشته باشد و طریقه مصاحبه نشان می دهد که بسیاری از حرف های رد و بدل شده، صحبت های حقیقی و باور اصلی خود او نیستند.

سعید کنگرانی در یکی دو هفته گذشته قرار بازی در سریال نمایش خانگی رقص روی شیشه را امضا کرده بود و قرار بود در این سریال به همراه بازیگران دیگری چون بیتا فرهی، فرزاد فرزین، ستاره اسکندری، مهتاب کرامتی و… بعد از سال‌ها بازی کند. او امروز اما بر اثر سکته قبلی در بیمارستان فیروزگر تهران در گذشت و نتوانست دوباره بازگشتی به جلوی دوربین باشد.