نگاهی به انیمیشن بنیامین؛ به عقب برنگردیم [فجر ۹۷]

گفته می‌شود که برای انیمیشن بنیامین بیش از دو سال زحمت کشیده شده و همچنین بودجه کار هم نسبتا رقم بالایی بوده، بعد از دیدن بنیامین در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر اما می‌توان فهمید که تمام این هزینه‌ها و سرمایه‌ها بر باد رفته است و عملا با اثری روبرو هستیم که به جای دو ساعت تماشا کردن آن اگر هر کار دیگری انجام دهید، فایده‌ بیشتری دارد.

انیمیشن بنیامین تولید شده توسط گروه پویانمایی ندای موعود است که از سال ۱۳۹۰ تاسیس شده و تاکنون هر انیمیشنی که تولید کرده در زمینه مضامین مذهبی بوده و به گواه سایت رسمی این مجموعه متشکل از افرادی مومن، معتقد و مستعد و البته با عنایات حق تعالی و لطف بقیهالله ‌الاعظم بوده؛ افرادی که تا پیش از اکران این انیمیشن ادعا داشتند فیلمنامه خود را به سبک آثار والت دیزنی و دریم ورکس ساخته‌اند و معلوم نیست این ادعای کاذب را چطور مطرح کرده‌اند.

شعار گروه انیمیشن پویانمایی ندای موجود «تولید انیمیشن اسلامی ایرانی با بالاترین کیفیت جهانی» بوده و بخش دوم این شعار در انیمیشن بنیامین هیچ جایگاهی ندارد. بنیامین داستان پسری به همین نام است که با دوست خود آشر در سرزمین متعلق به فرعون زندگی می‌کنند و تمامی اهالی شهرشان صبح تا شب به بردگی مشغول هستند. بنیامین و مادرش در کنار دیگر شهروندان به بت سازی و مجسمه سازی برای فرعون مشغول هستند و آشر دست و پا چلفتی تنها دوست بنیامین به شمار می‌رود.

داستان از جایی شروع می‌شود که سربازان کاخ فرعون مادر بنیامین را با خود به اسارت برده و بنیامین تصمیم می‌گیرد که بر اساس توصیه یکی از پیرمردان شهر، به معدن سنگ برود و چیز با ارزشی پیدا کند تا آن را در قبال مادرش با فرعون معامله کند. معدن سنگ جایی است که به گفته مردم شهر، انسان‌ها در آن آنقدر کار می‌کنند تا در نهایت مرده و در همان معدن سوزانده می‌شوند. بنیامین و آشر بدون ترس و واهمه از این شایعات تصمیم می‌گیرند که به این معدن رفته تا بتوانند قدمی برای نجات مادر بنیامین بردارند.

در حقیقت نمی‌دانم که داستان انیمیشن بر اساس کدام روایت مذهبی اقتباس شده است ولی مطالعاتم در مورد دین یهودیت؛ این داستان را جایی ندیده اما با توجه به نامگذاری دو شخصیت اصلی داستان به اسامی بنیامین و آشر (که فرزندان یعقوب از قوم بنی اسراییل بودند) به نظر می‌رسد که سازندگان داستان خود را با علم و دانش کافی از روایات منتسب به یهودیت اقتباس کرده‌اند اما این داستان همه جایش پر از ایراد و حفره است. بنیامین و تمام شخصیت‌های منفی انیمیشن به دنبال مدالی هستند که تا آخر داستان هم برای مخاطب مشخص نمی‌شود که این مدال (پلاک، نماد، گردنبند یا هرچیز دیگری که می‌خواهید اسمش را بگذارید) چه ارزشی دارد که سربازان فرعون حاضر هستند بابتش تا این حد بجنگند و یا مردم شهر تا جان خود را فدا کردن هم برای حفظ این وسیله پیش می‌روند.

مدالی که تمام داستان بنیامین بر پایه آن نهاده شده، چیزی نیست که بتواند مخاطب را درگیر خود کند و رنگ و بویی که از منجی در آن به کار رفته به هیچ وجه آن اثری که باید داشته باشد را ندارد. تاکید و توضیحی که درباره منجی در انیمیشن بنیامین داده می‌شود، باورهایی است که امروزه گفتن آنها به کودکان نسل جدید معنای خاصی ندارد؛ دیالوگ‌هایی از قبیل اینکه منجی می‌آید و تمام مشکلات و بدبختی‌های ما را رها می‌کند و ما فقط باید برای آمدنش دعا بخوانیم، با دنیا و آموخته‌هایی که به بچه‌های سرتاسر دنیا داده می‌شود زمین تا آسمان فرق دارد. درس‌هایی که انیمیشن بنیامین به مخاطبین خردسال خود می‌دهد، با منطق جور در نمی‌آید و حتی آنها را تشویق به رها کردن عزیزان خود برای یک گردنبند می‌کند؛ گردنبندی که همانطور که گفته شد عملا ارزش خاصی ندارد و نمی‌توان فهمید که چرا همه شخصیت‌های داستان برای آن به سر و کله هم می‌زنند.

جدا از مشکل زیاد در هسته و شاکله فیلمنامه، باید اعتراف کرد که ریزه‌کاری‌های فیلمنامه انیمیشن بنیامین نیز پر از ایراد و مشکل است و هیچ قسمتی از آن نمی‌تواند مخاطب بالای ۷ سال را اقناع کند. سربازان فرعون آی کیویی در حد جلبک دارند و قهرمانان داستان با مسخره‌ترین نقشه‌ها علیه آنها قد علم می‌کنند و یا در جای دیگری، پنهان شدن و فرار کردن از آنها به مضحک‌ترین شکل ممکن صورت می‌گیرد. حتی اگر باز گریزی به هسته اصلی داستان بزنیم و بخواهیم باور کنیم که پیدا کردن گردنبند برای یافتن نام منجی بنی اسراییل است؛ به نظر می‌رسد باید قبول کنیم که شکنجه کردن یک شهروند روش بهتری برای پیدا کردن نام حضرت موسی بود؛ هرچند اصولا بر اساس روایات اسلامی نام موسی را خود فرعون بر او نهاده و اساسا موضوع کل فیلمنامه کماکان منطقی ندارد.

حضور المان‌هایی چون طاووس در کنار قهرمانان داستان نیز برای شخص من جای علامت سوال دارد و خیلی دوست دارم تا بتوانم از زبان عوامل انیمیشن علت استفاده از طاووس را جویا شوم. طاووس در دین اسلام جایگاهی ندارد و صرفا در باورهای ایزدی به شیطان گفته می‌شود که البته شیطان در این آیین آنچنان هم موجود پلیدی نیست. (ملک طاووس در این باورها به نوعی نقش آموزگار انسان را دارد.) جدا از طاووس، المان‌های ریز و درشت دیگری نیز در طول انیمیشن بنیامین وجود دارد که حضورشان علامت سوال بزرگی را ایجاد می‌کند و هیچ توضیح خاصی هم درباره آنها داده نمی‌شود.

حال جدا از بحث فیلمنامه انیمیشن‌ بنیامین می‌توان به مباحث تکنیکی آن نگاه کرد و از این زاویه به بررسی این اثر پرداخت. همانطور که گفته شد، انیمیشن بنیامین با بودجه و در حد بضاعت این استودیو ساخته شده و از رقم دقیق این بودجه اطلاعات دقیقی در دسترس نیست اما باید گفت که انیمیشن بنیامین با وجود آثاری چون فیلشاه، حرفی برای گفتن در سینمای داخلی هم ندارد چه مانده به سینمای بین‌المللی. افکت‌های آب و آتش به شدت مصنوعی از آب در آمده و انیمیشن حرکت شخصیت‌ها و به ویژه چشمان کاراکترها بسیار تصنعی و سطحی است.

یکی از موارد نفظه ضعف انیمیشن به مساه حرکت لبها موقع صحبت کردن کاراکترها برمی‌گردد که سعی شده دوبلوران حاذق با صدای خوب خود این مشکل را لاپوشانی کنند. در بسیاری از صحنه‌ها کاراکترها در حال حرف زدن نیستند و دوبلوران جمللاتی را ادا می‌کنند و یا کارگردان به زیرکی زاویه دوربین انیمیشن را جایی قرار می‌دهد که نیازی به نشان دادن تصاویر دهان کاراکترها نباشد. اصولا زاویه دوربین اما در طول انیمیشن به خوبی انتخاب شده و تدوین کار که توسط کارگردان اثر صورت گرفته هم جای تبریک دارد. در کنار این مباحث با موسیقی به شدت ضعیفی روبرو هستیم که با هیچ بخشی از انیمیشن جور در نمی‌آید. ناگفته نماند افرادی چون چنگیز جلیلوند و ناصر طهماسب و اکبرمنانی و سعید مظفری و مریم شیرزاد و تینا هاشمی و آرزو آفری صدهایشان را به کاراکترها قرض داده‌اند.

انیمیشن بنیامین از جمله سه انیمیشنی است که شانس حضور در جشنواره سی و هفتم را پیدا کرده و تصور نمی‌کنم این شانس کماکان برایش ادامه داشته باشد چرا که حتی به سطح انیمیشن‌ شرکت داده شده سال گذشته هم نمی‌رسد. بنیامین نمی‌تواند برخلاف فیلشاه (یا نمونه خارجی این قبیل انیمیشن‌های مذهبی همچون The Star) داستان مذهبی خود را در لایه‌ای خوب بپیچد و آن را به تماشاگر عرضه کند. مخاطبین انیمیشن بنیامین بی‌شک کودکان هفت هشت ساله هستند و سنین بالاتر و مخاطب بزرگسال به هیچ‌وجه نمی‌تواند با کاراکترها و داستان آن پیشروی کند و همین موضوع باعث شده که انیمیشن جدید استودیو ندای موعود نتواند به رسالت اصلی خود عمل کند.