ازدواج زیر ۱۸ سال بر سلامت جنسی کودکان چه تاثیری می‌گذارد؟

دختربچه‌ها «میوه ممنوعه» نیستند

این تصویر را در ذهن تداعی کنید: کادر بسته‌ و عمودی دوربین موبایل، یک پسر جوان و بالغ و یک دختربچه را روی یک مبل در کنار هم نشان می‌دهد. دختر که زیر ۱۲ سال به نظر می‌رسد، در لباسی محلی و پولک‌دوزی شده با ذوقی کودکانه حواسش به اطرافیان است و مرد جوان در کنار او دست‌ها را در هم قلاب کرده و به حرف‌های عاقد گوش می‌دهد.

در این میان صدای کودکان قد و نیم‌قدی از گوشه و کنار تصویر به گوش می‌رسد که می‌گویند: «عروس رفته گل بچینه».

این جمله به‌قدری برایشان سرگرم‌کننده و عاری از مفهوم واقعی است که بارها همراه با شیطنت آن را تکرار می‌کنند: «عروس رفته گل بچینه» و صدای خنده‌شان اتاق شلوغ را پر می‌کند.

عاقد خطبه می‌خواند و کودکی که عروس شده لبخند می‌زند. مادر از آن طرف به او اشاره می‌کند که باید بار سوم «بله» بگوید.

این، صحنه‌ی خاله‌بازی چند کودک نیست. یک اتفاق واقعی است! دو خانواده در اقدامی دور از عقل فرزندان خود را به عقد هم درآورند و هیجان و شادی زیادشان در تصویر غیر قابل درک است. دختری که بین ۹ یا ۱۱ ساله است و پسری که به ۳۰ سالگی رسیده به طور موقت به عقد هم درآمده‌اند تا دو سال بعد، عروسی کنند!

بیشتر بخوانید: کودک همسری ؛ آزار جنسی کودکان زیر لباس عروسی

اگرچه رئیس دادگستری شهرستان بهمئی اظهار داشت که عقد موقت که به مدت دو سال بود با توضیحات دادگاه و ارشادات لازم باطل شده و طرفین تعهد دادند که بعد از رسیدن به سن قانونی با اخذ مجوز دادگاه اقدام به عقد کنند. اما آیا این تعهدها خط بطلانی است بر چنین رویدادهای «تکان‌دهنده‌ای» که هر روز در گوشه و کنار ایران شاهد آن هستیم؟

مقوله کودک‌همسری از دیرباز دغدغه اصلی فعالان حقوق کودکان بوده و حتی پیشرفت علم و تکنولوژی، افزایش دانش خانواده‌ها و قدرت رسانه‌ها هم نتوانسته این مساله را حتی کمرنگ کند، چه برسد به از میان برداشتن آن.

نخستین هشدارها درباره ازدواج کودکان به سال ۱۳۸۵ باز می‌گردد که گزارش‌هایی درباره ازدواج بیش از ۳۳ هزار دختر زیر ۱۵ سال منتشر شد. چهار سال بعد وقتی نتایج سرشماری ملی منتشر شد، رسانه‌ها گزارش دادند که ۴۲ هزار کودک در زمان ازدواج ۱۰ تا ۱۴ سال داشته‌اند.

نکته اسفناک‌تر این بود که در سال ۱۳۸۹، گزارش شد که ۷۱۶ مورد ازدواج زیر ده سال هم صورت گرفته که نسبت به سال ۱۳۸۶، حدود دو برابر شده بود.

با اینکه طبق پیمان نامه جهانی حقوق کودک (افراد زیر سن‌ ۱۸ سال‌ کودک به شمار می‌روند)، ازدواج کودک مغایر با حقوق اساسی اوست اما مسایل اجتماعی همچون فقر سبب تشدید این معضل اجتماعی در کشور ما می‌شوند.

البته در ایران منع قانونی برای این ازدواج‌ها وجود ندارد. بنا بر ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، ازدواج کودکان بین ۹ تا ۱۳ سال با اجازه دادگاه صالحه و ولی قهری به رسمیت شناخته می‌شود.

البته مسئولانی همچون طیبه سیاوشی، عضو فراکسیون زنان مجلس پیگیر تصویب قانونی هستند که کودک‌همسری را ممنوع کند. اگر چه هنوز نتوانسته‌اند به این هدف دست پیدا کنند اما باز جای امیدواری هست که برای از بین بردن این چرخه‌ی باطل تلاش می‌کنند.

طیبه سیاوشی گفته:

طرح کودک همسری می‌تواند کودکان را در پناه قانون قرار دهد تا از کودکی‌شان و سیستم آموزشی کشور استفاده کنند. علی رغم اینکه منع قانونی برای این ازدواج‌ها وجود ندارد اما این مسائل مورد قبول جامعه نیست و به شدت با آن برخورد می‌کنند. خود دستگاه‌های متولی از جمله وزارت دادگستری هم به این موارد ورود پیدا می‌کنند و تلاش می‌شود تا این موضوع را تا سن ۱۳ سالگی که تا به حال با اما و اگر در قانون بوده، منع کنیم تا کودکان از کودکی‌شان و سیستم آموزشی کشور استفاده کنند.

معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور در امور زنان‌ و خانواده نیز با اشاره به اهمیت لایحه ممانعت از کودک همسری گفت:

«درصد بالایی از این ازدواج ها به طلاق و آسیب های روانی اجتماعی منجر می شود، بسیاری از این ازدواج ها، جنبه ازدواج خرید و فروشی دارد.»

بنا بر آمار رسمی مرکز آمار ایران می گوید در سال ۱۳۹۱ خورشیدی، ۴.۹ درصد از ازدواج های ثبت شده برای زنان، به دختران زیر ۱۵ سال تعلق داشته است؛ این آمار در سال ۱۳۹۵ خورشیدی این رقم به ۵.۶ درصد افزایش پیدا کرده است؛ به این ترتیب، فقط در سال ۱۳۹۵ بیش از ۳۹ هزار دختر زیر ۱۵ سال ازدواج کرده اند.

در این رابطه باید بدانید روستای بیدک در خراسان شمالی یکی از بالاترین آمارهای کودک همسری را داراست. روستایی در ۵ کیلومتری بجنورد که دخترانش تجربه‌ای از کودکی ندارند.قبلا دختران روستای بیدک در ۱۱ سالگی ازدواج می‌کردند اما حالا در ۸ یا ۹ سالگی شوهر می‌کنند.

از دیگر مصادیق تجاوز به کودکان زیر لباس عروسی می‌توان به سمیه ۱۱ ساله، تبعه افغان ساکن در یکی از شهرهای اطراف مرکز استان گلستان اشاره کرد. او بر اساس یک سنت قدیمی از ۳ سالگی به عقد فرزند ۷ ساله یکی از بزرگان روستاهای شهرستان گرگان درآمده است.

بیشتر بخوانید: افزایش بارداری و تولد نوزادان از مادران زیر ۱۵ سال در ایران

تلاش‌های بی‌ثمر برای منع ازدواج کودکان

از میان مهم‌ترین تلاش‌هایی که هدف‌شان مبارزه با ازدواج کودکان در ایران بوده، چند طرح در سال‌های اخیر بیشتر جلب توجه کرده‌اند.

موضوع اول «قطعنامه منع ازدواج کودکان کمیته حقوق بشر سازمان ملل» بود که آذر ۱۳۹۳ بحثش جدی‌ شد. اما ایران پیوستن به این قطعنامه را رد کرد، چون به گفته برخی نمایندگان مجلس، «ازدواج زیر ۱۸سال را منع می‌کند».

طرح نخست در این زمینه از سال ۱۳۹۰ در قالب لایحه «حمایت از کودک و نوجوان» مطرح شد و سن ازدواج ۱۸ سال تعیین شد. در ماده پانزدهم این لایحه برای فردی که با دختران و پسران زیر سن قانونی ازدواج کند تا دو سال مجازات زندان تعیین شده بود. با این حال سال ۱۳۹۷ وقتی این لایحه در مجلس بررسی شد، چنین مواردی به طور کامل از آن حذف شد تا رویاهای هفت‌ساله بر باد برود.

در گام بعدی، برخی نمایندگان مجلس تلاش کردند که ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی را که راه را برای ازدواج کودکان از طریق «اذن پدر» باز می‌گذاشت، اصلاح کنند. این تلاش‌ها از پاییز سال ۱۳۹۵ شدت بیشتری یافت ولی از همان آغاز با مخالفت‌های جدی مواجه شد. یکی از مخالفان سرسخت این طرح، مینو اصلانی، رئیس بسیج زنان بود.

فراکسیون زنان مجلس ایران، تابستان سال گذشته اعلام کرد که طرحی دیگر به میان آورده که سن ازدواج پسران ۱۸ سال و دختران ۱۶ سال تعیین شود. این لایحه برای مقابله با مخالفت‌های احتمالی، ازدواج دختران بین ۱۳ تا ۱۶ سال را نیز منوط به اجازه دادگاه با جلب نظر پزشکی قانونی، اجازه سرپرست و مصلحت دختر پیش‌بینی کرده بود. با وجود چنین محافظه‌کاری‌هایی در نهایت این تلاش هم به حاشیه رفت.

بیشتر بخوانید: طلاق کودکان؛ ۲۰۰۰ «بیوه کوچک» در کشور داریم

تاثیر ازدواج زودهنگام بر سلامت جنسی کودکان

دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند به لحاظ سلامت جنسی آسیب‌پذیر بوده و در معرض انواع بیماری‌های مقاربتی و جنسی قرار می‌گیرند.

اما آن چه بیشتر نگران کننده است، چون اغلب شوهران‌شان مردانی هستند که مسن بوده و قبلا شریک‌جنسی داشته‌اند پس درصد ابتلا به بیماری‌های مقاربتی و جنسی در مورد این قبیل کودکان بالاتر است. از دیگر سو در بسیاری از نقاط جهان، دختران و پسران، اطلاعاتشان در مورد تنظیم خانواده و پیشگیری از بارداری، پیشگیری از ایدز، سلامت‌جنسی و تولیدمثل اندک است.

یکی از خطرناک‌ترین عواقب ازدواج زودهنگام بارداری است. این بارداری زودهنگام می تواند منجر به مرگ مادر باردار شود. هر سال ۱۳.۷ میلیون دختر ۱۵ تا ۱۹ سال به دنبال ازدواج، زایمان می‌کنند.

دخترانی که زودتر از سن قانونی ازدواج می‌کنند بیشتر در معرض خشونت خانگی، سوء‌استفاده و روابط جنسی اجباری هستند، به گونه‌ای که سن، عدم آموزش، عدم مشارکت و تصمیم‌گیری در امور، می‌تواند آن‌ها را بیشتر در معرض خشونت و سوءاستفاده قرار دهد که این خشونت تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند.

علاوه بر آن، یکی از تاثیرات مخرب ازدواج کودک که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، اثرات منفی است که بر روح و روان کودک از خود به جا می‌گذارد، به گونه‌ای که حتی در پسران کم‌تر از دختران تاثیرش لحاظ می‌شود.

در ازدواج زودهنگام، کودک به نوعی از دوران کودکی خود فاصله گرفته و ارتباطش با خانواده و دوستانش قطع شده و از دیگر سو مسئولیت زندگی نیز مزید بر علت می‌شود و فعالیتش محدود به امور خانه و بچه‌داری خواهد شد، لیکن منجر به پیدایش افسردگی و اضطراب می‌شود.

بیشتر بخوانید: رواج کودک همسری در ایران و عروس های عروسک به دست