وقتی حزب کمونیست چین ۷۰ سال پیش قدرت را در این کشور پهناور بدست گرفت، اعضای خانواده ما جیانگ وو چنان از این اتفاق هیجان زده بودند او را به افتخار چیزی که آن ها امیدوار بودند آغاز یک عصر جدید در کشورشان باشد نامگذاری کردند. جیانگ وو در زبان چینی به معنای «ساختن یک کشور» است. ما خود در این باره چنین می گوید: «این نام برایم بسیار کهنه به نظر می رسد اما در آن زمان افراد زیادی بودند که جیانگ وو نامگذاری شده بودند. همه چیز در مورد رشد بود و افرادی که همگام با کشور رشد می کردند». سه شنبه (فردا) هفتادمین سالگرد روزی است که مائو زدونگ، رهبر حزب کمونیست، تاسیس جمهوری خلق چین را در دروازه تیانانمن پکن در اول اکتبر ۱۹۴۹ اعلام کرد.
این تاریخ سرآغاز یکی پرآشوب ترین دوران ها در تاریخ مدرن چین بود که می توانست چین را از یک کشور ضعیف و گرسنه به یکی از قدرتمندترین کشورهای جهان تبدیل کند. شهروندان چینی که همزمان با سالگرد تاسیس جمهوری خلق چین هفتاد ساله می شوند، در ۷۰ ساله گذشته شاهد قحطی، آشوب سیاسی، تغییرات شدید اقتصادی و اکنون ثروتی بی سابقه هستند. سی ان ان با سه تن از این افراد که فردا تولد هفتاد سالگی شان را جشن می گیرند صحبت کرده است- ما جیانگ وو که فعال اقتصادی و علاقمند به کتاب های کمیک است، وو شی یینگ که کشاورز است و ژیائو جیان ون که کارمند سابق یک موسسه دولتی بوده است. هر سه نفر در سال ۱۹۴۹ بدنیا آمده اند.
این سه مرد احتمالاً اتفاقات مشابهی را در این مدت تجربه کرده اند، تجربیاتی که در اثر برخی تصمیمات سیاسی در این کشور تک حزبی شکل گرفته است. اما علیرغم تجربیات مشترکشان، تصور و دیدگاه آن ها نسبت به گذشته بسیار متفاوت است، بخصوص در ارتباط با مائو زدونگ، بنیانگذار حزب کمونیست و اولین رهبر چین عصر جدید. وو کشاورز می گوید: «دوره مائو زدونگ دوره فوق العاده ای بود. اگر چه زندگی بعدهای مائو باعث آشوب هایی در چین شد اما دستاوردهای او را غیرقابل انکار است». اما ما، از طرف دیگر، می گوید وقتی که به افکار مائو فکر می کند، تنها به یاد قحطی بزرگ و آشوب دوران انقلاب فرهنگی می افتد.
مائو زدونگ
طلوع سرخ
زمانی که مائو زدونگ در سال ۱۹۴۹ تاسیس جمهوری خلق چین را اعلام کرد مردم چین به شدت زخم خورده و درمانده بودند. چین در ۲۰ سال قبل از آن دائماً صحنه درگیری و نزاع داخلی بود، شرایطی که با وقوع جنگ داخلی بین ملی گراها و کمونیست ها در سال ۱۹۲۷ و بعد از آن در سال ۱۹۳۷ با ژاپنی ها همراه بود. بنابراین اغلب مردم قول آرامش و ثبات را با آغوش باز پذیرفتند. اما کمپین های سیاسی جدیدی که توسط دولت تازه شکل گرفته کمونیست آغاز شد خیلی زود به خونریزی و کشتار بیشتر از قبل منتهی گردید. در حالی که دولت کمونیست اصلاحات گسترده ای را برای بازگرداندن زمین های کشاورزی به کشاورزان فقیر انجام می داد، بیش از ۲ میلیون مَلاک بزرگ در سراسر کشور اعدام شدند.
اما برای ژیائو جیان ون، خاطرات روزهای اول حکومت کمونیست در چین رویایی است. او که از خانواده ای نسبتاً متمول یا به قول حزب کمونیست «خرد بورژوازی» بود، در محله دونگ چنگ پایتخت و تنها چند بلوک آنطرف تر از میدان تیانانمن با خانواده اش زندگی می کرد. او در محوطه ای بزرگ که ۱۴ خانواده در آن ساکن بودند، با کوچه هایی باریک که در طی قرن ها به بخشی بزرگ از این شهر تبدیل شده بودند. ژیائو با به یاد آوردن بعدازظهرهای طولانی که با پینگ پنگ و شطرنج چینی همراه بود می گوید: «مثل یک خانواده بزرگ بودیم. درها همیشه باز بوده و بدون دعوت می توانستید وارد شوید. بچه هایمان مانند برادر و خواهر با هم بازی می کردند». او حتی برخی از اولین رژه های روز ملی کشور در اول اکتبر را به یاد دارد، نسخه هایی کوچکتر از جشن های عمومی که در سال ۲۰۱۹ هفته ها پکن را به تعطیلی می کشاند.
ژیائو در ادامه می گوید: «رژه در نزدیکی محله ما در خیابان چانگ آن بود. به یاد می آورم که صحنه بسیار خارق العاده ای برایم بود و وقتی مردم سرم را نوازش کرده و به من نگاه می کردند احساس خوبی داشتم». در آنسوی پایتخت، ما و خانواده اش در یک منطقه بسیار متفاوت زندگی می کردند. او یکی از اعضای قومیت اقلیت هوی بود و در نیو جایه بدنیا آمده بود، یک محله با تنوع قومیتی در جنوب غرب شهر پکن. او در همان دوران کودکی بدون حضور پدر و مادرش زندگی می کرد زیرا پدرش در اثر ابتلا به سل جان داده و مادرش نیز او را رها کرده بود تا دوباره ازدواج کند.
اما این فعال اقتصادی نیز آن دوران را دورانی شاد می داند: «نبود والدینم به من این اجازه را می داد که خیره سر باشم و مدارس در گذشته کمتر سختگیر بوده و تکالیف کمتری می دادند. کودکان محله با هم به مدرسه می رفتند و بعد از مدرسه را با هم می گذراندند و با سنگ های مرمر بازی می کردند». اما بالای سر آن ها، حزب کمونیست در حال برنامه ریزی برای عملیاتی جدید بود که کشور را به ورطه یکی از بدترین قحطی های تاریخ برده و زندگی آن ها را به کلی تغییر داد.
در اواخر دهه ۱۹۵۰، مائو شروع به برنامه ریزی برای تغییراتی رادیکال در رژیم تازه شکل گرفته خود کرد تا خیلی زود بتواند کشورش را به کشورهای صنعتی نزدیک کند. این مجموعه سیاست های رادیکال در آن دوران با عنوان «جهش بزرگ رو به جلو» شناخته می شد. در سخنرانی برای رهبران اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۵۷، مائو ادعا کرد که در مدت ۱۵ سال «می توانیم به جایگاه بریتانیای کبیر رسیده یا حتی از آن جلو بزنیم». اما نتایج سیاست «جهش بزرگ رو به جلو» بسیار ویرانگر بود. چین در ورطه قحطی بزرگی افتاد که ده ها میلیون شهروند چینی را به کام مرگ فرستاد. در سال ۱۹۵۸، دولت چین سعی کرد به سرعت تولیدات صنعتی و کشاورزی کشور را از طریق حذف مزارع شخصی و ایجاد مجموعه های بسیار بزرگ اشتراکی افزایش دهد. اما به جای افزایش تولید، تغییرات سریع و رادیکال صورت گرفته، تولید محصولات کشاورزی را به کمترین حد ممکن خود رساند.
ما در آن دوران هنوز در محله نیو جایه در پکن زندگی می کرد و به یاد می آورد که بعد از مدرسه همراه با همکلاسی هایش به شکل یک بازی به پیدا کردن غذا می پرداخت: «می رفتیم تا گیاهان وحشی قابل خوردن را از مزارع بچینیم. گیاهان وحشی قابل خوردن زیادی وجود داشت… در آن دوران زندگی بسیار سخت بود اما وقتی که جوان بودیم این موضوع را حس نمی کردیم». حتی خانواده های با پیشینه اقتصادی وب نیز از عوارض قحطی در امان نبودند. در مرکز پایتخت، ژیائو شاهد مرگ پدربزرگ و مادربزرگش بود، اتفاقی که وی آن را با قحطی و گرسنگی آن دوران مرتبط می داند. خانواده سابقاً ثروتمند او تنها با خوردن باقیمانده غذاهایی که در گذشته به عنوان خوراک به خوک ها داده می شد زنده ماندند و به دلیل شرایط بد اقتصادی نیز لباس هایشان کهنه و پاره پاره بود: «ما در یک سالن غذاخوری بزرگ در محله غذا می خوردیم. در مدت ۳ سال، غلات به اندازه کافی نبود چه برسد به گوشت. دولت به مردم می گفت که قحطی در نتیجه بدهی ها به اتحاد جماهیر شوروی است و همچنین فجایع طبیعی. بنابراین مردم آن را پذیرفته و تصمیم گرفتند همراه با دیگر مردم کشور از این دوره سخت عبور کنند».
وو در خانواده ای فقیر در روستایی در حومه شیان سیتی در استان هوبی بزرگ شد. او از خانواده ای که برای نسل ها کشاورز بودند آمده بود و به شکلی مستقیم عوارض ناشی از سیاست «جهش بزرگ رو به جلو» را حس کرده بود. وی از دستورالعمل های غذایی که در دوران قحطی در روستایش دست به دست می شد سخن می گوید، دستورالعمل غذایی که اغلب تهیه کردن غذا با استفاده از برگ درختان و ریشه گیاهان را آموزش می داد. در برخی از نقاط کشور، مردم برای سیر کردن شکم و بقا به خوردن چمن و پوست درختان روی آورده بودند. او در این باره می گوید: «حزب کمونیست چین نمی خواست مردم را گرسنگی بدهد اما بسیاری از مردم به دلیل گرسنگی جانشان را از دست دادند». در نهایت سیاست های رادیکال صنعتی و کشاورزی متوقف شده و مائو خیلی بی سروصدا قدرت مطلقه اش را کاهش داده و به دیگر رهبران حزب واگذار کرد. اما مائو که از فراموش شدن سبک فکری اش و همچنین از دست دادن قدرت و تاثیر خود می ترسید، یکی از رادیکال ترین سیاست هایش را آغاز کرد: انقلاب فرهنگی.
کیش شخصیت
با ساخت یک کیش شخصیت دیوانه وار در اطراف خود و ایده هایش، مائو قصد داشت قدرت را همچنان در چنگ داشته باشد. اما نتیجه این سیاست های یکجانبه گرایانه و تمامیت خواهانه او، به آشوب کشاندن کشور بود زیرا دسته های حامیان جوان مائو که با عنوان محافظان سرخ شناخته می شدند به دستور رهبرشان چین را به عرصه تاخت و تاز و کشتارهای خود تبدیل کردند. انقلاب فرهنگی حزب کمونیست چین در سال ۱۹۶۶ و زمانی که تنها ۱۷ سال از تاسیس چین کمونیستی می گذشت آغاز گردید. وو می گوید که او خودخواسته به محافظان سرخ پیوسته زیرا بر این باور بود که این گروه ها در حال انجام خدمات میهن پرستانه به مردم و کشورشان بودند. در این اثنا در پکن، ژیائو نیز در ابتدا وارد این جنبش شد، پوستر چاپ کرده و در راهپیمایی های حامیان مائو شرکت می کرد، اما رفته رفته متوجه شد که جوامع قدیمی در حال له شدن زیر جنبش توده ها هستند.
او حتی شاهد بازجویی شدن هر روزه پدر خود بود که به اشتباه به ترجمه برای ژاپنی ها متهم شده بود. وی در این باره می گوید: «بعد از انقلاب فرهنگی همه چیز شروع به تغییر کرده و آشوب همه جا را فرا گرفت». ما در آن دوران تنها به فکر این بود که کتاب های کمیک بوکی خود را از گروه های محافظان سرخ که به خانه ها یورش می بردند مخفی کند. بخشی از ماموریت این گروه های تندرو از بین بردن «چهار قدیمی» بود، به طور کلی هر چیزی که پیش از پیروزی کمونیست ها در چین وجود داشت و کتاب های کمیک بوکی ما نیز در همین دسته قرار می گرفت. وی در ادامه می گوید: «مهم ترین چیزی که از انقلاب فرهنگی به یاد دارم نابودی کتاب ها بود».
ما در نهایت مجبور بود صدها جلد از کتاب های کمیک باارزشش را تحویل داده تا نابود شوند زیرا از اینکه خانواده اش تاوان پنهان کردن این کتاب ها را پس بدهند بیم داشت. با این وجود وی برخی از محبوب ترین کمیک بوکهایش را در کیفی پلاستیکی زیر تختش پنهان کرد هر چند می دانست که در صورت پیدا شدنشان خیلی زود سوزانده شده و خود او نیز به سختی تنبیه خواهد شد. مرگ مائو زدونگ در سال ۱۹۷۶ به انقلاب فرهنگی پایان داد، اما این ماجرا چنان ویرانگر و تفرقه افکن بود که بعدها در دولت های بعدی چین نیز از آن به عنوان یکی از سیاست های اشتباه مائو یاد می شود. وو می گوید که انقلاب فرهنگی مائو برای تربیت رهبران آینده چین حیاتی بوده است به طوری که شی جین پینگ، رهبر کنونی چین یکی از کسانی است که از طریق انقلاب فرهنگی پرروش یافت.
ثروتمند و خوشحال
بعد از مرگ مائو کشمکش های کوتاهی بر سر قدرت شکل گرفت که در نهایت با رهبری دنگ ژیائو پینگ در سال ۱۹۷۸ به پایان رسید. باورهای او باعث شد که چین وارد بازارهای جهانی شده و برخی از سیاست های سرمایه داری را بپذیرد، چیزی که از آن با عنوان «سوسیالیسم با ویژگی های چینی» یاد می شد. به لطف اصلاحات دنگ، چین به سرعت خسارات انقلاب فرهنگی را فراموش کرده و در عرض ۴ دهه به دومین قدرت بزرگ اقتصادی جهان تبدیل شد. ما نیز از این وضعیت سود برد زیرا کتاب های کمیکی که در دوران انقلاب فرهنگی قایم کرده بود اکنون بسیار باارزش بودند و وی نیز شروع به فروش آن ها با قیمت هایی بسیار خوب کرد. وی که اکنون یک فعال اقتصادی خودساخته با یک فروشگاه کتاب های کمیک مشهور و موفق در مرکز شهر پکن است می گوید که به نظر او دنگ باهوش ترین و عاقل ترین رهبر چین بوده است.
هر سه نفر کسانی که با آن ها مصاحبه شده از شگفتی شان در نتیجه تغییرات سریع ایجاد شده توسط دنگ می گویند. همه چیز با تغییرات کوچک آغاز شد، مانند اجازه به کشاورزان برای نگه داشتن و فروش تولیدات مازاد خود و در ادامه نوبت به آسمانخراش ها، بازارهای بورس و ثروت بی سابقه رسید. ژیائو در این باره می گوید: «در دهه ۱۹۹۰، وقتی که زندگی رفته رفته بهتر شد، هدف زندگی بدست آوردن همان لوازم مهم خانگی بود- یخچال، تلویزیون رنگی، ماشین لباسشویی و سیستم تهویه مطبوع. با این لوازم، زندگی مدرنیزه شد. بعدها مردم آن را به یک سطح بالاتر بردند و آپارتمان و خودرو خریدند». بعد از آن نوبت به از سرگیری امتحان ورودی دانشگاه، چیزی بسیار شبیه کنکور، رسید که از آن با عنوان «گائو کائو» یاد شده و همراه با تحصیل در دوران انقلاب فرهنگی متوقف شده بود.
اکنون برخی از نسل قدیمی که در دوران مائو زندگی کرده اند سبک تک حزبی و تمامیت خواهانه حکومت چین را برای اتحاد و یکپارچگی کشور ضروری می دانند. ژیائو بر این باور است که تغییر سیستم تک حزبی به سیستم سیاسی انتخاباتی باعث از بین رفتن اتحاد در کشور و چنددستگی در چین می شود: «ناگهان صدها و شاید هزارها حزب سیاسی ظهور کرده و مردم به حزبی رأی خواهند داد که بیشتر به آن ها توجه داشته باشد. اگر دموکراسی واقعی ایجاد شود چین در آشوب فرو خواهد رفت».
بدون نظر