فیلم مستند State Funeral ؛ تصویری تکان دهنده از روزهای پس از مرگ جوزف استالین

قرن بیستم قرن بیستم شاید در این موضوع منحصربفرد باشد که سه دیکتاتور سایکوپات را در خود داشته که به شکل کامل به بشریت و زندگی انسانی بی اعتنا بوده و در نهایت به خاطر سیاست ها و دستاوردهایشان عنوان «هیولا» برایشان مناسب به نظر می رسد. هیتلر، مائو و استالین رهبرانی بودند که مفاهیم انسانی پیشرفت اخلاقی را نابود کرده و جنایت هایشان چنان هولناک بود که زبان از بیان کردن حجم آسیب هایی که به بشریت زدند ناتوان است. در این میان جوزف استالین دیکتاتور شوروی در ۵ مارس ۱۹۵۳ درگذشت.

فیلم State Funeral از سرگئی لوزنیتسا ، کارگردان اوکراینی یک مستند بسیار حیرت انگیز و جذاب است که اتفاقات چند روز بعد از مرگ استالین را به تصویر می کشد. بعد از مرگ استالین، جنازه وی در راهرو جماهیر در مسکو قرار گرفت تا مردم کشور با او وداع کنند و سپس این جنازه به موزه لنین منتقل شد، اگر چه هشت سال بعد از آن جا نیز برداشته شد که داستان دیگری است. فیلم State Funeral که تماماً از ویدیوهای مستند گرفته شده در همان دوران در بخش های مختلفی از اتحاد جماهیر شوروی ضبط شده اند تشکیل شده است، ترکیبی تکان دهنده از تظاهر مقامات رسمی و تجربه هر روزه، تصویر دوگانه از دولت توتالیتر و مردمی که حکومت به نام آن ها صورت می گیرد است.

در ابتدا، جمعیت های زیادی برای شنیدن خبر مرگ دیکتاتور دور هم جمع می شوند، خبری که از طریق بلندگوهای بزرگ با حزن و اندوه فراوان در سراسر اتحاد جماهیر شوروی خوانده می شود. این بلندگوها همزمان با عبور توده ها از کنار تابوت پر از گل استالین، گزیده ای پر از تحسین و بزرگنمایی شده از زندگی استالین را روایت می کنند و هر از چند گاهی در میان سخنان خود به تمجید و تحسین او می پردازند. به رعیت های او که به رسم آن زمان از آن ها با عناون «رفقای استالین» یاد می شود، از عشق بی پایان استالین به آن ها گفته می شود و همچنین از فداکاری، شجاعت و هوش خارق العاده اش. در کنار دیگر دستاوردهای خارق العاده اش، از استالین با عنوان «بزرگ ترین نابغه تاریخ بشر» یاد می شود.

این نوع از گفتمان سندی بر کیش شخصیتی است که چند سال بعد و با به قدرت رسیدن نیکیتا خروشچف و شروع برنامه های استالینی زدایی او کنار گذاشته می شود. مستند State Funeral نمایش رسمی از این کیش ضخیت را به تصویر می کشد، موضوعی که در قالب عکس های بسیار بزرگ از استالین که از دیوارهای عمومی آویزان شده و همچنین ورود فرستادگان دیگر کشورهای کمونیستی به تصویر کشیده می شود. مردانی به شدت غیرکاریزماتیک مرثیه هایی اندوهناک و بزرگنمایی شده در مدح دیکتاتور درگذشته می سرایند، کسانی که خیلی زود جای استالین را می گیرند: گئورگی مالنکوف، ویاچسلاو مولوتوف و لاورنتی بریا. خروشچف که مدت کوتاهی بعد تمامی این رقبا را از دور خارج می کند، مسئول اصلی مراسم تدفین و سوگواری برای استالین است.

اما چهره مشهور استالین با آن سبیل پرپشت و موهای شانه شده به سمت بالا، توجه انسان را به خود جلب می کند در حالی که مردم دسته دسته از کنار آن رد شده و به او ادای احترام می کنند. اپراتورهای ناشناس دوربین ها تصاویری رنگی و سیاه و سفید از غم و اندوه مردم روی کشتی ها، در کارخانه ها، میدان های نفتی و مزارع اشتراکی را به تصویر می کشند و لوزنیتسا به زیبایی این تصاویر را در کنار هم تدوین کرده است. اما این رفتارهای شهروندان عادی اتحاد جماهیر شوروی است که فیلم State Funeral را تاثیرگذار و تکان دهنده می سازد. سخت است که از اشک هایی که توسط مادربزرگ ها، سربازان، پیرمردان با کلاه های خز و زنان جوان با سرهای بدون روسری ریخته می شود تحت تاثیر قرار نگرفت، اگر چه آن ها در حال اشک ریختن برای یک هیولای خونخوار و بیرحم هستند.

تفسیر دیگر واکنش ها اما کمی دشوار است. آیا آن نگاه خیره بدون لبخند و بی احساس نشان دهنده بی اعتمادی و سرپیچی است؟ آیا آن لبخند کمرنگ نشانه ای از آسودگی خاطر است؟ یا سپاسگزاری؟ یا وحشت؟ وقتی کسی مستقیم به دوربین نگاه می کند، چشم های او ابهام و تشکیک را نشان می دهد یا همبستگی؟ تفسیری کوتاه در پایان فیلم، جنایات استالین در حق مردم خودش را یادآور می شود، میلیون ها نفر تصفیه سازی شدند، به زندان انداخته شدند، گرسنگی کشیده و یا قتل عام شدند.

این اطلاعات در ترکیب با چیزهایی که در فیلم به تصویر کشیده شده بود بسیار هولناک می شود، نه به این خاطر که مراسم تدفین استالین با سیاست هایی بسیار پروپاگاندایی و مملو از دروغ و دورویی برگزار می شود بلکه به این دلیل که شهروندان غمگین و اندوهگین از مرگ رهبر جنایتکار خود بسیار واقعی به نظر می رسند. ای مردم به زمان یا مکانی دور تعلق ندارند و بسیار مدرن و آشنا به نظر می رسند. این موضوع یک هشدار است: هر مردمی ممکن است از واقعیت دور شده و توسط یک حکومت ظالم و بیرحم به انقیاد در بیایند.

بیشتر بخوانید: ۲۰ واقعیت جالب و باورنکردنی در مورد ژورف استالین که کمتر کسی از آن‌ها مطلع است