پل ورسک | شاهکار مهندسی در طبیعت زیبا

در مسیر جاده شمال، ناگهان در بین دو کوه، چشمتان به جمال پلی زیبا می‌افتد. پلی که روی روستایی کوچک و بین دو کوه قرار دارد. قدمت این کوه به دوران پهلوی اول باز می‌گردد. در آن دوران با حداقل تجهیزات مهندسی، این پل را به این شکل بنا کردند. جالب اینجاست که این پل هنوز هم کاربردی است. هنوز وقتی که از روی این پل قطار عبور می‌کند، حسی عجیب در دل تماشاگران به وجود می‌آید. در این مقاله قصد داریم تا به‌صورت کامل درباره پل ورسک، این شاهکار مهندسی در دل طبیعت زیبای شمال کشور صحبت کنیم. پس با ما همراه باشید تا این پل تاریخی و نمادین را بهتر بشناسید.

پل ورسک کجاست؟

پل ورس از جمله جاهای دیدنی استان مازندران به حساب می‌آید. این پل در روستایی با همین نام در شهرستان سوادکوه قرار دارد. پل ورسک در مسیر خط آهن شمال کشور و روی دره عباس‌آباد واقع شده است این پل از شهرستان زیرآب حدود ۴۵ کیلومتر و از شهرستان قائم حدود ۸۵کیلومتر فاصله دارد.

تاریخچه پل ورسک

برای اینکه درباره تاریخچه و قدمت ساخت این پل زیبا صحبت کنیم، باید به دوران جنگ جهانی دوم باز گردیم. درباره ساخت این پل نظرات ضدونقیض بسیاری وجود دارد. بسیاری بر این باور هستند که این پل در جهت مقاصد جنگی ساخته شد. گویا در آن دوران، آلمان نازی به نزدیکی مرزهای روسیه رسیده بود. با دانستن تاریخ دقیق پل ورسک، این بار که بلیط قطار شمال را از ره بال آسمان خریداری کردید، هنگام عبور از این پل تمام تاریخچه آن در ذهنتان مرور می‌شود.

روسیه در شرف شکست حتمی بود. ایران در همسایگی روسیه قرار داشت. به همین خاطر ایران از این می‌ترسید که بعد روسیه، آلمان به سمت ایران حرکت کند. با وجود آنکه ایران در آن دوران بی‌طرفی خود را اعلام کرده بود؛ اما عملاً نیروهای انگلستان و روسیه ایران را اشغال کرده بودند. در همان دوران بود که تصمیم گرفتند از خط ریلی ایران برای ارسال تجهیزات و سلاح به روسیه استفاده کنند. همین تبدیل به جرقه‌ای برای ساخت پل ورسک شد. به این ترتیب از طریق خط راه‌آهن جنوب به شمال ایران، آذوقه و تسلیحات به روسیه ارسال شد. حتی چرچیل نیز درباره نقش این پل در جهت پیروزی روسیه صحبت کرده بود.

البته بسیاری دیگر این موضوع را نقض می‌کنند و بر این باور هستند که ساخت این پل در جهت بهبود خطوط ریلی ایران بود؛ اما متأسفانه روسیه که در آن دوران ایران را به اشغال خود در آورده بود، از این خطوط ریلی به نفع خود استفاده کرد. در این راستا برخی اسناد تاریخی نیز وجود دارد. با این حال باید گفت که به هر صورت این پل به پیروزی روسیه در جنگ جهانی دوم کمک کرد. شاید اگر پل ورسکی نبود، الان دنیا در دستان نئونازی‌ها قرار داشت و معلوم نبود چه سرنوشتی انتظار ما را می‌کشد. بد نیست بدانید در دوران پیش‌روی نازی‌ها، دولت ایران به این فکر افتاد که تمام خط ریلی شمال کشور را مین‌گذاری کند تا بعد از روسیه، ارتش نازی به ایران حمله نکند. حتی در صدد انفجار و نابوی این پل نیز برآمدند؛ اما خوشبختانه این اتفاق هیچگاه رخ نداد.

دلیل نامگذاری پل ورسک

جالب است بدانید که درباره نامگذاری پل ورسک و دلایل آن، نظرات مختلفی وجود دارد. برخی بر این باور هستند که پل ورسک را به دلیل روستایی که در زیر پل قرار دارد نامگذاری کرده‌اند. این یک باور کاملاً اشتباه است؛ زیرا در آن دوران، تمامی این منطقه و روستایی که در بین این دره قرار دارد را با نام عباس‌آباد می‌شناختند. در حقیقت بعد اینکه پل ورسک را به این نام نامگذاری کردند، روستای زیر پل نیز به ورسک تغییر نام پیدا کرد. پس این تئوری کاملاً اشتباه است. برخی دیگر بر این باور هستند به دلیل آنکه مهندس شژا ووسک بر ساخت این پل نظارت داشته است، آن را با نام ورسک نامگذاری کرده‌اند. یکی از روایت‌های دیگر که بسیار معتبرتر بوده آن است که درختچه‌ای به نام ورس در همان اطراف می‌روید.تبه همین خاطر این پل و روستای نزدیک به آن را ورسک نامیدند. بد نیست بدانید که در سال ۱۳۲۴، این پل را به پل پیروزی تغییر نام دادند. دلیل این تغییر نام نیز پیروزی شوروی بود که با کمک این پل توانست آلمان نازی را شکست دهد.

پل ورسک به دست چه کسی ساخته شد؟

داستان ساخت پل ورسک به سال ۱۳۰۵ باز می‌گردد. در آن دوران در مجلس شورای ملی تصمیم گرفتنه شد که در جهت آبادانی هرچه بیشتر کشور، خط ریلی طولانی از جنوب به شمال کشور احداث شد. این طرح به تصویب رسید؛ اما تجهیزات و زیرساخت لازم برای اجرای این طرح در ایران وجود نداشت. به همین خاطر تصمیم گرفتند تا پروژه ساخت خط ریلی جنوب به شمال کشور را به یک شرکت دانمارکی با نام کامساکس واگذار کنند. در سال ۱۳۱۲، قراردادی کامل بین میدرعامل شرکت دانمارکی کامپساکس و ایران امضا شد. شرکت دانمارکی کامپساکس یک شرکت کاملاً موفق در زمینه ساخت خطوط ریلی بود و رزومه بسیار درخشانی داشت. این شرکت توانسته بود تا ۱۲۰۰ کیلومتر خط راه‌آهن در کشور ترکیه احداث کند. همین موضوع نظر مسئولان ایران را به خود جلب کرد و به همین خاطر پروژه ساخت خط ریلی جنوب به شمال ایران را نیز به این شرکت واگذار کردند.

طی این قرارداد، شرکت دانمارکی موظف شد که ۹۰۰کیلومتر خط راه‌آهن را در مدت ۶ سال بنا کند. ایران نیز بنا شد تا به ازای هر متر، ۱.۵ گرم طلای خالص معادل پنج دلار طلا به این شرکت بپردازد. در نهایت ساخت خط راه‌آهن کشور ۲میلیون و ۶۰۰هزار ریال هزینه در بر داشت. این پروژه در بخش دره ورسک دچار مشکل شد. در آن دوران بود که مهندسی اتریشی تبار، طرح ساخت این پل را ارائه کرد. لادیسلاوس فون رابسویچ، این مهندس اتریشی طرح ساخت چنین پلی را در ذهن داشت. او در خاطرات خود چنین می‌گوید که در آن دوران طرح ساخت چنین پلی بسیار جاه‌طلبانه بود و نیاز به مهندسی بسیار پیشرفته داشت. در نهایت با سرپرستی خود لادیسلاوس فون رابسویچ، این پل در دره ورسک ساخته شد. والتر اینگر یکی دیگر از مهندسانی بود که در ساخت این پل به لادیسلاوس فون رابسویچ کمک کرد. بد نیست بدانید که وی در طول ساخت این پل از ارتفاع به پایین پرت می‌شود و دار فانی را وداع می‌گویید. قبر وی در روستای ورسک وجود دارد.

مراحل ساخت پل ورسک

در ابتدا بعد از اینکه پروژه ساخت خط راه‌آهن جنوب به شمال ایران به شرکت دانمارکی سپرده شد، نقشه‌برداری هوایی انجام دادند. مهندسان اروپایی این نقشه‌برداری را با کمک تجهیزات بسیار پیشرفته و دقیق به پایان رساندند. در نهایت به این نتیجه رسیدند که خط راه‌آهن ایران باید از میان روستای عباس‌آباد عبور کرده و بعد عبور از کوهستان البرز، به سمت تونل گدوک ادامه پیدا کند. متأسفانه یک چالش بسیار بزرگ برای این مهندسان به وجود آمد و آن هم شیب تند مسیر بود. به همین خاطر مهندسان به اجبار این طرح را منتفی اعلام کردند. بعد از آن بنا شد که مسیر را به شکل سه پله‌ای طراحی کنند. به این ترتیب مشکل شیب مسیر حرکت قطار در گردنه‌های البرز برطرف شد. این مسیر را با نام سه خط طلا نیز می‌شناسند. این مسیر در بین روستاهای ورسک و شورآب، سه کیلومتر مانده به پل ورسک وجود دارد.

سه خط طلا ماقبل پل ورسک قرار دارد. مهندسان اروپایی هنوز نمی‌دانستند که قرار است با چه چالش بزرگی رو‌به‌رو شوند. زمانی که به دره عباس‌آباد رسیدند، بسیاری از مهندسان ناامید شدند. عمق دره بسیار بود و همچنین بسیار عریض بود. به همین خاطر ساخت پل روی آن بسیار دشوار به نظر می‌رسید. در آن دوران خبری از تجهیزات مهندسی امروزی نبود. به همین خاطر باید با کمک دریل دستی و دینامیت این پل را بنا می‌کردند. جالب است بدانید برای آنکه مصالح ساخت پل را بتوانند از این طرح کوه به طرف دیگر ببرند، از کابلی که به دو طرف دره متصل بود استفاده می‌کردند.

اگر به ساختار اصلی پل دقت کنید، متوجه می‌شوید که دو پایه داربستی پایه‌های اصلی پل را تشکیل می‌دهند. سازه اصلی پل در حقیقت روی همین پایه‌های داربستی قرار دارند. ساخت داربست‌ها همزمان با ساخت اقلب دال قوس انجام شد. در آن دوران از کابل‌ برای انتقال قطال از پیش ساخته شده و مصالح استفاده می‌کردند. در نهایت تمامی این قطعات را روی هم سوار کردند تا پلی که امروز شاهد آن هستیم به وجود بیاید. بد نیست بدانید که این پل در برابر طقیان احتمالی رودخانه و همچنین طوفان مقاوم است. ساخت این پل در سال ۱۳۱۳ آغاز شد و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید. در نهایت پلی به طول ۸۶ متر با ۱۰ دهانه کوچک و یک دهانه بزرگ ۶۶ متری به وجود آمد.

ساخت این پل به چنین عظمتی، کمتر از ۲ سال طول کشید. این موضوع در تمام تاریخ یک رکورد به حساب می‌آید. تصور کنید که در آن دوران با حداقل تجهیزات مهندسی، چطور چنین پل مهمی را بنا کردند. این پل در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ افتتاح شد. چنین روایت می‌شود که رضاخان شخصاً برای افتتاح این پل عازم ورسک شد. او از قطار تا فیروزکوه استفاده کرد. سپس از آنجا خودش را به ورسک رساند. چنین روایت می‌کنند که رضاخان برای اطمینان از بابت کیفیت پل، مهندس اتریش را به همراه خانواده‌اش زیر پل قرار داد و اولین قطار از روی پل عبور کرد تا از بابت امنیت پل آسوده‌خاطر باشد.

از چه مصالحی در ساخت پل ورسک استفاده کردند؟

حتماً برای شما جای سؤال است که از این پل را از چه متریالی ساختند که هنوز بعد نزدیک به ۹۰ سال، چنین مقاومت عالی دارد؟ در ساخت این پل از مصالحی از جمله شن، آجر، ملات و سیمان استفاده کرده‌اند. یکی از نکاتی که این پل را به یکی از خاص‌ترین پل‌های دنیا تبدیل می‌کند این است که در ساخت آن به‌هیچ‌وجه از آرماتور، بتن آرمه و سازه‌های فلزی یا فولاد استفاده نکردند. در ال سازنده فقط از انواع ملات غیرمسلح برای ساخت این پل استفاده کرده است تا هزینه ساخت آن را کاهش دهد. در آن دوران سازنده تضمین داد تا این پل ۷۰ سال بدون هیچگونه مشکلی پابرجا باقی بماند. در حال حاضر بیش از ۸۰ سال از  قدمت این پل می‌گذرد و هنوز بدون هیچ مشکلی پابرجا باقی مانده است. این موضوع نبوغ مهندسان و تعهد آن‌ها را نشان می‌دهد.

وضعیت کنونی پل ورسک

همان طور که در بخش قبلی اشاره کردیم، شرکت دانمارکی سازنده این پل تضمین داده بود که این پل تا ۷۰ سال بدون هیچگونه مشکلی پابرجا خواهد ماند. در حال حاضر حدود ۸۶ سال از عمر این پل می‌گذرد. این یعنی ۱۶ سال بیش از آنچه شرکت سازنده تضمین کرده بود این پل دوام آورد. با توجه به اینکه هنوز از آن استفاده می‌کنند، این موضوع باعث نگرانی بسیاری می‌شود. مسئولان در صدد هستند تا به زودی این پل را بازسازی کرده و مصالح آن را با مصالح مقاوم جایگزین کنند.  با این حال بسیاری نگران هستند که بازسازی و مقاوم‌سازی این پل عاقبت خوشی نخواهد داشت. از طرفی اگر این پل دچار آسیب شود، خط ریلی جنوب به شمال ایران دچار مشکل شدید می‌شود. پس مسئولان هرچه سریع‌تر باید تصمیم‌گیری کنند.

مسیر دسترسی: برای دسترسی به این پل باید وارد جاده فیروزکوه شوید. اگر از تهران عازم پل ورسک هستید، ابتدا باید از جاجرود و گیلاوند عبور کنید تا به فیروزکوه برسید. بعد فیروزکوه باید از گدوک و شورآب نیز عبور کنید. کمی بعد، چشمتان به جمال این پل زیبا می‌افتد.

خب دوستان، با پل ورسک، این شاهکار مهندسی ایران اشنا شدید. این پل هنوز هم یکی از شاهکارهای مهندسی در سطح جهانی به حساب می‌آید. به نظر شما این پل تا چه زمانی پابرجا باقی می‌ماند؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.