گزارش تجارت اسلحه در چهار سال اخیر؛ رشد قابل توجه صادرات آمریکا و سقوط روسیه و چین

حمله روسیه به اوکراین به سود ایالات متحده بوده و باعث واردات قابل توجه سلاح از جانب کشورهای اروپایی شده است. در دیگر نقاط جهان اما نقل و انتقال سلاح بین کشورها رو به نزول است. در حالی که مابقی جهان رفته رفته در حال خلع سلاح هستند، اروپا در مسیر عکس قرار دارد، موضوعی که تازه ترین گزارش موسسه تحقیقات صلح بین الملل استکهلم آن را تایید می کند. این موسسه تجارت جهانی سلاح را برای ۴ سال اخیر بررسی و با هم مقایسه کرده است تا به جای تنها بررسی خرید و فروش سلاح در طی ۱۲ ماه، بهتر بتواند ترندهای کلی خرید و فروش سلاح را بررسی کند.

در میان مهم ترین ترندها در این گزارش، افزایش قابل توجه سلاح هایی است که به اروپا وارد شده است و البته افزایش شدید نقش ایالات متحده به عنوان یکی از تولید کنندان اصلی سلاح در جهان. در تازه ترین دوره ای که در این مطالعه بررسی شده، بین سال های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲، تجارت بین المللی سلاح به نسبت دوره ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ تنها کمی بیش از ۵ درصد رشد داشته است. در مقابل، واردات سلاح کشورهای اروپایی- که بخش اعظم آن از ایالات متحده خریداری شده است- ۴۷ درصد افزایش را نشان داده، در حالی که در شورهای اروپایی عضو ناتو این عدد ۶۵ درصد است. دلیل این امر، همانطور که می توان حدس زد، حمله روسیه به اوکراین است.

صادرات سلاح ایالات متحده به اوکراین، عربستان سعودی و ژاپن

در گذشته، اوکراین بازیگر مهمی در تجارت بین المللی اسلحه نبود. این کشور بخش اعظم تسلیحات دفاعی اش را در داخل کشور می ساخت و مابقی نیز سلاح هایی بود که از دوران اتحاد جماهیر شوروی برای این کشور باقی مانده بود. اما در تازه ترین گزارش SIPRI، اوکراین در رتبه چهاردهم وارد کنندگان سلاح در جهان قرار گرفته و اگر تنها آمار سال ۲۰۲۲ را در نظر بگیرید، رتبه اوکراین سوم است.

SIPRI معمولا در گزارش های خود به «نقل و انتقالات سلاح» اشاره می کند که هم به معنای تجارت تسلیحات نظامی و هم کمک های نظامی رایگان است، که بخش دوم آن اعظم سلاح های قرار گرفته در اختیار اوکراین در سال ۲۰۲۲ را شامل می شود. این نوع از کمک های نظامی معمولاً شامل تجهیزات قدیمی تر یا دارایی های اضافی از کشورهای اهدا کننده است.

بدین خاطر، این گزارش نشان می دهد که آنچه توسط ایالات متحده به اوکراین داده شده، در مقابل فروش سلاح های جدید چندان قابل توجه نیست. برای مثال، علیرغم سلاح های فراوانی که در سال ۲۰۲۲ به اوکراین داده شده، واشنگتن همچنان محموله های سلاح گرانقیمت تری را به کویت، عربستان سعودی، قطر و ژاپن فروخته است. این چهار کشور به طور خاص تجهیزات پیچیده و جدیدی مانند جت های جنگنده را دریافت کرده اند، چیزی که اوکراین مدت هاست از کشورهای متحد غربی خود می خواهد و با پاسخ منفی آن ها مواجه شده است.

سود فرانسه و ضرر آلمان

پنج صادر کننده بزرگ تسلیحات نظامی به ترتیب عبارتند از: ایالات متحده، روسیه، فرانسه، چین و آلمان. در حالی که این رتبه بندی از آخرین گزارش تغییری نکرده است، اما تغییرات قابل توجهی در میزان فروش هر کشور رخ داده است. برای مثال، ایالات متحده که در صدر این فهرست قرار دارد، ۱۴ درصد صادرات سلاح خود را افزایش داده و اکنون ۴۰ درصد از صادرات کل سلاح در جهان را به خود اختصاص داده است. افزایش بسیار بیشتری برای فرانسه ثبت شده که ۴۴ درصد است، که توانسته جایگاه خود را در رتبه سوم تثبیت کند. البته بر اساس گزارش SIPRI، چنین تغییرات بزرگی غیرمعمول نیستند زیرا ممکن است در یک دوره زمانی خواص، سفارش های بزرگ و لوکسی صورت بگیرد.

به همین خاطر است که صادرات سلاح آلمان نسبت به گزارش قبلی با کاهش شدید ۳۵ درصدی همراه بوده است. اما این بار، این تغییر در صادرات سلاح توسط فرانسه، ذاتاً ساختاری است. فرانسه تاکید زیادی بر تلاش برای پشتیبانی از صنایع ساخت سلاح خود کرده و در یک دهه قبل در این امر موفق بوده است. این همان چیزی است که اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، در سفر اخیر خود به هند به دنبال آن بود. قدرت های غربی سعی دارند دهلی نو را متقاعد کنند که برای خرید سلاح کمتر به روسیه متکی باشد. و در حالی که فرانسه سال ها برای تبدیل شدن به دومین تامین کننده سلاح هند، بعد از مسکو، تلاش کرده، آلمان هیچ نقشی در تامین سلاح های وارداتی دهلی نو ندارد.

ضعف غیرمنتظره چین

نکته جالب دیگر در گزارش اخیر SIPRI این است که صادرات سلاح چین با ۲۳ درصد کاهش همراه بوده، در حالی که اهمیت پایین چین به عنوان یک صادر کننده سلاح در مقایسه با قدرت اقتصادی آن بسیار غیرمنتظره است. چین در ورود به برخی از بازارهای اصلی خرید و فروش سلاح ناکام بوده است که اکثر اوقات دلایل سیاسی عامل آن بوده است. برای مثال، چین به هند که رقیب اقتصادی، سیاسی و نظامی خود است سلاح نمی فروشد. همچنین چین در زمینه فروش سلاح به کشورهای خاورمیانه ای، و به خصوص کشورهای عربی، از کشورهای اروپایی نیز بسیار عقب افتاده است.

روسیه، قوی در آفریقا

در حالی که اروپا شروع به وارد کردن سلاح های بیشتری کرده است، سهم آن از نقل و انتقال تسلیحات نظامی نیز به همان اندازه افزایش یافته است؛ از ۱۱ درصد در دوره ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ به ۱۶ درصد در دوره ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲. همزمان، نقل و انتقال سلاح در دیگر نقاط جهان کاهش یافته است.

یکی از بزرگ ترین کاهش های خرید سلاح در آفریقا رخ داده که نسبت به دوره چهار ساله قبل تر با ۴۰ درصد کاهش همراه بوده است. اما این واردات بیشتر سلاح باعث نشده که قاره آفریقا امن تر شود. هنوز هم درگیری های نظامی بسیاری در آفریقا وجود دارد. این کشورها نمی توانند مقادیر زیادی سلاح های پیشرفته خریداری کنند و به همین خاطر، ارزش خرید و فروش سلاح در این منطقه هرگز در حد و اندازه ای قابل مقایسه با درگیری های نظامی در جریان در آفریقا نیست.

در آفریقای زیر صحرا، روسیه هنوز بالاتر از چین، بزرگ ترین صادر کننده تسلیحات نظامی است. یکی از خریداران سلاح های روسی کشور مالی است. این کشور در گذشته از کشورهای زیادی سلاح می خرید، مانند فرانسه و ایالات متحده. اما بعد از کودتاهای سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ در مالی، این دو کشور غربی شروع به کاهش شدید تجارت خود با این کشور کردند، در حالی که فروش سلاح های روسی به آن افزایش یافته است.

یکی دیگر از عواقب درگیری های سیاسی برای همکاری های نظامی، در منطقه ای متفاوت، در ترکیه است. این کشور عضو ناتو، هفتمین خریدار بزرگ تجهیزات دفاعی از ایالات متحده در دوره ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ بوده است. اما با بدتر شدن روابط بین واشنگتن و آنکارا، در دوره چهار ساله اخیر، ترکیه به رتبه بیست و هفتم خرید سلاح از ایالات متحده سقوط کرده است.

آینده فروش تسلیحات نظامی

در آینده چه کشوری در تجارت اسلحه در سراسر جهان پیشگام خواهد بود؟ SIPRI با نگاه به سفارشات دریافت شده توسط سازندگان بزرگ ترین صادر کنندگان تسلیحات نظامی متوجه شده که بیشترین سفارش ها مربوط به هواپیماها و هلیکوپترهای نظامی و همچنین کشتی های بزرگی مانند ناوهای هواپیمابر، ناوشکن ها، رزمناوها و زیردریایی هاست. این سلاح ها به طور خاص بسیار گرانقیمت هستند.

بدین ترتیب ایالات متحده همچنان با فاصله ای زیاد بزرگ ترین تامین کننده سلاح جهان باقی خواهد ماند. از آنجایی می توان این ادعا را کرد که برای مثال، ۶۰ درصد تمام هواپیماها و هلیکوپترهای سفارش داده شده توسط کشورهای جهان، همگی در ایالات متحده تولید می شوند. تنها در سال ۲۰۲۲، سیزده کشور در مجموع سفارش خرید ۳۷۶ فروند هلیکوپتر و هواپیمای نظامی از اسلح سازان آمریکایی را ثبت کرده اند. فرانسه نیز سفارش های بسیاری برای هواپیما و کشتی های جنگی دارد و به همین خاطر، احتمالاً شاهد افزایش فروش سلاح توسط این کشور در سال های پیش رو و بهبود جایگاهش در فهرست صادر کنندگان اصلی سلاح در جهان خواهیم بود.

درونمای مورد نظر برای آلمان پیچیده و متفاوت است. هنوز هیچ سفارشی برای هواپیماهای جنگی آلمانی ثبت نشده است اما تعداد زیادی کشتی جنگی سفارشی در حال ساخته شده در کارخانه های کشتی سازی آلمانی هستند. روسیه به عنوان دومین تولید کننده عمده سلاح جهان، در حال حاضر مقداری سفارش سلاح دارد و بساری از سلاح هایی که می توانست به فروش برساند را در جنگ اوکراین به کار گرفته است.