تلفات سنگین هلیکوپترهای تهاجمی در اوکراین؛ پایان دوران حکمرانی آن ها فرا رسیده است؟

شاید یکی از دلگرم کننده ترین مناظر در میدان های نبرد مدرن، یک هلیکوپتر تهاجمی خودی است، هلیکوپتری مجهز به توپ سنگین، راکت و موشک که ارتفاعش را کم کرده و به پیش می رود تا مرگ و نابودی را بر سر نیروهای دشمن بباراند. اما شواهد نشان می دهند که اگر هلیکوپترهای تهاجمی از میدان نبردهای مدرن جان سالم به در ببرند، این تصویر شاید دچار تغییر شود، جایی که هلیکوپترهای تهاجمی در فاصله ای بسیار عقب تر از خطوط نیروهای خودی به سمت اهداف خود شلیک می کنند. تنها چیزی که می توان مقصر دانست و سرزنشش کرد ماهیت ذاتی خود هلیکوپترهاست و البته رواج موشک های ضد هوایی دوش پرتاب که می توانند آن ها را به راحتی هدف قرار دهند.

اوکراین: قبرستان هلیکوپترهای تهاجمی

حمله روسیه به اوکراین اکنون به حدود پانصدمین روز خود رسیده است. هم روسیه و هم اوکراین تعداد زیادی از هلیکوپترهای تهاجمی خود را در این نبرد از دست داده اند؛ بر طبق ادعای وبلاگ Oryx، روسیه از دست دادن دستکم ۶۲ هلیکوپتر تهاجمی خود را تایید کرده که شامل ۳۵ هلیکوپتر Kamov Ka-52 Alligator، دوازده فروند هلیکوپتر Mil Mi-28 Havoc، نه فروند هلیکوپتر Mi-35 و ۶ فروند هلیکوپترهای قدیمی تر Mi-24 Hind است. این تلفات بسیار سنگین و ویرانگر به نظر می رسد، جایی که تلفات Ka-52 نزدیک به ۳۰ درصد از کل ناوگان این هلیکوپتر متعلق به نیروی زمینی روسیه را تشکیل می دهد.

اوضاع اوکراین در این زمینه تنها کمی بهتر بوده است و تاکنون تنها چهار فروند هلیکوپتر تهاجمی Mi-24 خود را از دست داده است، اما این چهار فروند همچنان ۱۰ درصد از کل ناوگان هلیکوپترهای تهاجمی این کشور بوده است. چه چیزی باعث چنین تلفات سنگینی شده است؟ به عنوان مهاجم، هلیکوپترهای روسی شرایط بسیار آسیب پذیرتری نسبت به اوکراینی ها دارند، زیرا هلیکوپترهای روسی به مناطقی فرستاده می شوند که انتظار می رود دشمن کمین کرده و انتظار آن ها را بکشد. اما چیزی که مشکل را بسیار بدتر می کند، تعداد زیاد موشک های سطح به هوای دوش پرتابی است که ناتو و کوشهار غربی در اختیار اوکراین قرار داده اند.

ناتو هزاران سیستم دفاع هوایی دوش پرتاب موسوم به MANPADS را به اوکراین ارسال کرده که شامل دستکم ۲,۵۵۷ قبضه FIM-92 Stinger، و تعداد نامشخصی سیستم های موشکی Piorun, Sungur, Strela-2, Igla, و RBS-70 است. این سیستم های موشک که کار با ان ها بسیار ساده و به خاطر دقت بالایشان به شدت مرگبار هستند، توانسته اند تعدادی از هلیکوپترها و حتی هواپیماهای جنگی روسیه را ساقط کنند.

پرواز شبیه پروانه و نیش شبیه زنبور

هلیکوپترهای تهاجمی مدرن در دوران جنگ ویتنام توسعه یافتند. ارتش ایالات متحده استفاده گسترده ای از هلیکوپترها برای انتقال نیروها از پایگاه ها به میدان نبرد و بالعکس کرده و این هلیکوپترها اغلب از سمت زمین مورد آتش سنگین نیروهای ویت کنگ قرار می گرفتند. بعد از اینکه این هلیکوپترهای ترابری طوری تغییر پیدا کردند که بتوانند راکت و مسلسل های اضافی حمل کنند، ارتش ایالات متحده تصمیم گرفت که هلیکوپترهایی ویژه و مسلح تولید کند که توانایی اسکورت هلیکوپترهای ترابری و خدمت کردن در نقش یک توپخانه پرنده را داشته باشند.

نتیجه این تصمیم هلیکوپترهای AH-1 Cobra بود، هلیکوپتری که دارای توپ ۲۰ میلیمتری و راکت های ۷۰ میلیمتری بود. بعد از جنگ ویتنام، نیروی زمینی ارتش ایالات متحده از کبراهای خود برای نقش ضد تانک استفاده کرده و آن ها را با موشک های ضد تانک مجهز کرد. در صورت وقوع جنگ جهانی سوم و حمله اتحاد جماهیر شوروی به اروپا، هلیکوپترهای کبرا با موشک های ضد تانک TOW می توانستند به سرعت در موقعیت مناسب برای از بین بردن تانک های مهاجم ارتش سرخ قرار گیرند.

اما علیرغم مزیت ها و برتری های فاحششان، یک سوال تلخ وجود داشت مبنی بر اینکه این هلیکوپترها تا چه اندازه در مقابل دشمنان مدرن و تجهیز شده ای مانند شوروی آسیب پذیر بودند. هلیکوپترها سریع بوده و قدرت آتش قابل توجهی داشتند اما استفاده از روتورها یا همان ملخ ها باعث شده بود که سرعتشان از هواپیماهای جت کمتر باشد و نیاز به نگه داشتن وزن در یک حد قابل قبول بدین معنا بود که زره کمتری نسبت به تانک ها داشتند. هلیکوپترهای آمریکایی که در دوران جنگ ویتنام هدف قرار گرفتند بسیار زیاد بودند، و ارتش ایالات متحده بیش از ۵,۶۰۷ هلیکوپتر را در انواع مختلف در طول این نبرد از دست داد، هلیکوپترهایی که عمده آن ها توسط سلاح های سبک و آتش ضد هوایی سبک ساقط شدند.

جنگ جهانی سوم در اروپا هرگز رخ نداد و آسیب پذیری هلیکوپترهای تهاجمی نیز هیچگاه به طور کامل به بوته آزمایش گذاشته نشد و مشخص نگردید. اما نشانه هایی پیش از جنگ اوکراین وجود داشت که نشان می داد هلیکوپترها در خطر هستند: در سال ۱۹۹۹، ارتش ایالات متحده هلیکوپترهای تهاجمی خود را برای دخالت در جنگ داخلی یوگسلاوی به آلبانی اعزام کرد و به دلیل تهدید «آتش سلاح های سبک، توپ های ضد هوایی و موشک های دوش پرتاب» این هلیکوپترها هرگز وارد منطقه درگیری نشدند هر چند دلایل دیگری نیز برای این عدم اعزام وجود داشت. در مارس ۲۰۰۳، در جریان حمله به عراق، ۳۲ هلیکوپتر تهاجمی AH-64 Apache روی خطوط دشمن به پرواز درآمدند و به گارد جمهوری مدینه حمله کردند. یک هلیکوپتر ساقط شده و چندین فروند دیگر نیز در اثر آتش دشمن به شدت آسیب دیدند.

آیا هلیکوپترهای تهاجمی می توانند جان سالم به در ببرند؟

ارتش ایالات متحده ۸۱۹ فروند هلیکوپتر آپاچی و ۹۱ فروند هلیکوپتر تهاجمی AH-1Z در اختیار دارد که باعث می شود این پلتفرم از لحاظ قدرت آتش یک سرمایه گذاری قابل توجه باشد. با قیمت ۳۶ میلیون دلار به ازای هر فروند، AH-64 Apache اصلاً هلیکوپتر ارزان قیمتی نیست. با دو نفر خدمه، این هلیکوپتر می تواند جان دو انسان را نیز به خطر بیندازد، همان چیزی که در جنگ اوکراین نیز مشخص شده است و خدمه خلبان هایی که توسط موشک های دوش پرتاب هدف قرار می گیرند، اغلب جان سالم به در نمی برند. اگر دیگر دوران هلیکوپترهای تهاجمی به پایان رسیده باشد، زمان بازنشستگی سریع آن ها و جایگزینی شان با چیزی دیگر، شاید پهپادهای مسلح، فرا رسیده باشد.

مارک کانچیان، مشاور ارشد مرکز مطالعات استراژیک و بین الملل در این باره می گوید: «به نظرم در مورد هلیکوپترهای تهاجمی هنوز تصمیم گیری نشده است. آن ها موفقیت زیادی در جنگ در اوکراین نداشته اند و اوکراین درخواستی برای دریافت هلیکوپتری نداشته است که نشان از بی میلی به آن ها بر اساس تجربه دوران جنگ دارد». اما سلاح ها و تاکتیک های جدید می تواند این پلتفرم نظامی پرنده را نجات دهد. ارتش ایالات متحده در حال تغییر نگاه از موشک های ضد تانک با نیاز به خط دید مستقیم به سوی سلاح های موسوم به «تاثیرهای هواپرتاب» یا ALE نیاز دارند. ALEها در واقع پهپادهای کامیکازه ای مجهز به دیتالینک دو طرفه و کلاهک ضد تانک دارای خرج شکیل هستند.

و هلیکوپترهای تهاجمی نیز می توانند ALE را پرتاب کرده و در مسیری که فراتر از میدان دید خدمه است هدایت کنند، تا به جستجوی دشمن پرداخته و سپس همان ALE را به سمت اهداف پیدا شده سوق داده تا آن ها را نابود سازند. این رویه به هلیکوپترهای تهاجمی امکان می دهد که نه تنها از برد موشک های کوتاه برد دشمن دور بماند بلکه بتواند از موقعیت دشمن نیز اطلاعات کسب کند. اما در شرایطی که تقریباً هر هلیکوپتری می تواند پلتفرم های ALE را پرتاب کند، حتی هلیکوپترهای ترابری، این موضوع باعث می شود که دیگر هلیکوپترهای تخصصی و بسیار گرانقیمت تهاجمی دیگر ضرورتی نداشته باشند.

حمله به اوکراین به وضوح نقاط ضعف و کمبودهای هلیکوپترهای تهاجمی در میدان نبردهای مدرن و پرتنش را نشان داده است. ظاهراً چین به خوبی تلفات هلیکوپترهای روسیه را مد نظر قرار داده و به این نتیجه رسیده که باید از این تجربه ناخوشایند برای ناوگان هلیکوپترهای تهاجمی خود درس بگیرد و به سمت پهپادهای مسلح برود. اگر هلیکوپترهای تهاجمی دیگر بلااستفاده باشد، ارتش های جهان آن را جایگزین خواهند کرد اما این امکان نیز وجود دارد که تغییر تاکتیک ها و سلاح ها باعث شود که توان بقای این هلیکوپترها در میدان نبرد بیشتر شده و کارآیی آن ها نیز بیشتر شود. شاید دهه بعد دهه تصمیم گیری در مورد سرنوشت هلیکوپترهای تهاجمی باشد که یا اعتبار و عظمتشان را حفظ می کنند یا در تعداد زیاد و به عنوان سیستم های تسلیحاتی یکبار مصرف و ناموثر وارد میدان نبرد شوند.