مقایسه هزینه نظامی کشورهای جهان بر اساس سهم از تولید ناخالص داخلی و سرانه جمعیت

یکی از ساده ترین روش ها برای پی بردن به اولویت های یک ملت، رهگیری هزینه های آن است و هزینه های نظامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. معمولاً هزینه های کشورها در زمینه های نظامی بررسی شده و رتبه بندی می شوند. برای مثال، کشورهای جهان در سال ۲۰۲۱ در مجموع ۲.۱ تریلیون دلار در زمینه نظامی هزینه کرده اند و بیشترین هزینه با ۸۰۰ میلیارد دلار متعلق به ایالات متحده بوده است و بعد از آن نیز چین و هند به ترتیب با ۲۹۳ و ۷۷ میلیارد دلار قرار دارند.

اما این اعداد نجومی در فضای اقتصاد هر کشور درک بهتری به مخاطب می دهند. با استفاده از داده های موسسه تحقیقات صلح بین الملل استکهلم، به بصری سازی هزینه های نظامی ۱۵۸ کشور جهان پرداخته ایم، هم از لحاظ درصد این هزینه نظامی بر اساس تولید ناخالص داخلی و هم متوسط هزینه به ازای سرانه تولید.

هزینه های نظامی کشورها بر اساس درصد هزینه نسبت به اقتصاد

برای شروع، سه نوع هزینه کرد در زمینه نظامی بر اساس تولید ناخالص داخلی در جهان وجود دارد که بر اساس آن در یک دوره پنج ساله (۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲) هزینه کرد کشورها در سه دسته قرار می گیرد. بر اساس این دسته بندی، بیشترین هزینه ها مربوط به کشورهایی است که مقادیر زیادی بر اساس میزان تولید ناخالص داخلی شان را صرف هزینه های نظامی کرده اند که ضرورتاً جزو کشورهایی که در بالا به آن ها اشاره کردیم قرار نمی گیرند. در صدر این کشورها اوکراین قرار دارد که به طور متوسط ۹.۴۶ درصد قدرت اقتصادی اش را در پنج سال گذشته صرف امور نظامی کرده است. فاصله این کشور با کشور دوم که عربستان سعودی باشد بسیار زیاد است، کشوری خاورمیانه ای که هزینه کرد نظامی آن کمی بیش از ۸ درصد تولید ناخالص داخلی بوده است.

در مورد اوکراین، رتبه بالای این کشور نشان می دهد که اولویت های این کشور به سرعت تغییر کرده است. از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱، این کشور ۳.۲ تا ۳.۸ تولید ناخالص داخلی خود را صرف امور نظامی کرده است اما در آستانه شروع جنگ با روسیه، این هزینه ها به یک سوم تولید ناخالص داخلی این کشور افزایش یافته است. دیگر کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی نیز در رتبه های بالای این دسته بندی قرار می گیرند، جایی که عمان با ۸.۱۱ و قطر با ۵.۸۸ درصد به ترتیب رتبه های سوم و چهارم را در اختیار دارند. الجزایر، کویت و اسراییل نیز رتبه های بعدی هزینه نظامی نسبت به تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارند.

دسته دوم و میانی که ۴۴ کشور را در بر می گیرد هزینه های نظامی کمتر از ۵ درصد تولید ناخالص داخلی دارند که در صدر آنها کشورهای اردن، ارمنستان، آذربایجان و لبنان قرار دارند که همگی بیش از ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی شان را صرف هزینه های نظامی کرده اند. از دیگر کشورهایی که هزینه های نظامی قابل توجهی داشته و در دسته دوم قرار می گیرند می توان به روسیه، پاکستان، هند، بریتانیا و ایالات متحده اشاره کرد. دسته سوم که کمترین میزان هزینه نظامی بر اساس تولید ناخالص داخلی را دارند شامل ۱۰۷ کشور است که البته حضورهای غافلگیر کننده ای نیز دارد. برای مثال، چین، فرانسه و آلمان که همگی در میان ۱۰ کشور برتر در زمینه هزینه نظامی قرار دارند اما وقتی مقدار این هزینه در مقایسه با تولید ناخالص داخلی را نگاه می کنیم، هزینه کرد نظامی این کشورها در حد کشورهایی مانند گرجستان، قبرس و مقدونیه شمالی است.

ایران با هزینه نظامی معادل ۲.۳۲ درصد تولید ناخالص داخلی در این دسته بندی در رتبه ۳۷اُم قرار دارد و جزو دسته متوسط کشورها در این حوزه قرار دارد.

در انتهای این جدول کشورهایی قرار دارند که ارتش برای آن ها اهمیت زیادی ندارد، کشورهایی مانند موریس که یکی از کشورهای با کمترین میزان هزینه نظامی است زیرا در واقع هیچ ارتشی ندارد و در واقع دو گروه شبه نظامی با عنوان نیروهای بسیج ویژه و گارد ساحلی دارد. به همین شکل، ایسلند نیز ۰ درصد تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه های نظامی می کند. به جای یک ارتش مستقر، این کشور از نیروهای حافظ صلح ویژه، یک گارد ساحلی ضروری استفاده کرده و به پیمان های خود با ناتو وابسته است.

رتبه بندی هزینه دفاعی بر اساس سرانه

در حالی که جدول بالا هزینه کرد نظامی کشورها بر اساس قدرت اقتصادی را به تصویر می کشید، هزینه سرانه نظامی نشان می دهد که هزینه کرد نظامی کشورها بر اساس جمعیت آن کشور چقدر است. بر اساس سرانه هزینه نظامی، قطر با هزینه سرانه ۴,۵۶۴ دلار در صدر قرار دارد و بعد از آن اسراییل با ۲,۵۳۵ دلار و عربستان سعودی با ۱,۹۲۸ دلار در رتبه های بعدی قرار دارند. بدین ترتیب می توانیم دورنمایی از مقدار اندک بودجه نظامی بر اساس هر شخص پی ببریم، حتی اگر هزینه کرد در کلیت آن بسیار قابل توجه باشد. برای مثال، هند چهارمین بودجه نظامی جهان را در سال ۲۰۲۲ داشته است اما به خاطر جمعیت قابل توجهش، تنها ۵۳ دلار به ازای هر نفر را صرف مسائل نظامی می کند که آن را در انتهای بخش سوم رتبه بندی بر اساس سرانه قرار می دهد.

در کل، خاورمیانه منطقه ای است که بیشترین هزینه های دفاعی بر اساس سهم این هزینه ها از تولید ناخالص داخلی را دارد. کشورهای دسته میانی هزینه نظامی مانند بخش هایی از اروپای شرقی، آفریقای زیر صحرا و آسیای جنوبی به مناطق درگیری گذشته یا کنونی بین همسایه ها، کشورهای با مشکلات داخلی یا کشورهای با هراس از حمله خارجی تعلق دارند. برای مثال، هزینه کرد متوسط دفاعی اوکراین بر اساس سرانه جمعیت این کشور از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ تنها ۱۲۲.۴ دلار بوده است. یک سال بعد و پس از حمله روسیه، این عدد نزدیک به ۱۰ برابر شده و به ۱,۰۱۸.۶۶ دلار به ازای هر نفر رسیده است. در واقع، به عنوان تاثیر مستقیم این جنگ، هزینه کرد نظامی اروپا بیشترین افزایش را در ۳۰ سال اخیر داشته است.

در این دسته نیز ایران با هزینه ۱۶۹ دلاری به ازای هر نفر، در رتبه شصتم جهان قرار گرفته است.