TAI TF Kaan؛ همه چیز در مورد اولین جت جنگنده پنهانکار بومی و نسل پنجمی ترکیه

در ۲۱ فوریه، اولین جت جنگنده بومی ترکیه با نام TAI TF Kaan برای اولین بار به پرواز درآمد. این هواپیما از فرماندهی فرودگاه موردتد واقع در ۳۵ کیلومتری شمال آنکارا، پایتخت، پرواز کرد. در این پرواز بارباروس دمیرباس، خلبان آزمایشی شرکت صنایع هوافضای ترکیه (TAI) کنترل جدیدترین جت جنگنده ترکیه را بر عهده داشت.

به مدت ۱۳ دقیقه، نمونه اولیه این جت با احتیاط (با قفل شدن ارابه فرود) تا ارتفاع ۸ هزار پایی پرواز کرد و سرعت آن از ۴۲۴ کیلومتر در ساعت فراتر نرفت و یک جنگنده دو نفره F – ۱۶ D نیروی هوایی ترکیه نیز آن را همراهی کرد.

سپس، کاآن (Kaan) دوباره دور زد و یک فرود به کمک چتر کششی را روی باند فرود مورتد (پایگاه هوایی سابق آکینچی، قبل از اینکه به دلیل مشارکت اسکادران های محلی اف ۱۶ در کودتای نظامی شکست خورده ۲۰۱۶ تغییر نام پیدا کند) اجرا کرد. آزمایش های بعدی شامل افزایش تدریجی ارتفاع و سرعت تا حداکثر دو برابر سرعت صوت خواهد بود.

کاآن با وجود هزینه های بالا و پیچیدگی فنی همراه با ساخت هواپیماهای جنگی مدرن، نقشی کلیدی در برنامه های ترکیه برای توسعه نظامی خودکفا ایفا می کند.

این هواپیمای دو موتوره که با نام هواپیمای جنگنده ملی (MMU) نیز شناخته می شود، در ماه مارس سال ۲۰۲۳ به صورت عمومی عرضه و آزمایش های اولیه خود را انجام داد. در آن سال این جت تحت آزمایش تونل باد، سطح مقطع راداری و صندلی پرتابی قرار گرفت؛ تجهیزاتی که سرمایه گذاری های جدید بزرگی توسط TAI برای آن ها صورت گرفته بود. با این حال، اولین پرواز آن دو ماه دیرتر از زمان مورد نظر انجام شد.

کاآن مشخصاتی بسیار شبیه به جنگنده رادارگریز F-22A رپتور آمریکا دارد. این هواپیما که دماغه آلومینیومی و بدنه مرکزی تیتانیومی دارد، با ترموپلاستیک های کربنی سبک وزن و کم بازتابنده رادار که شرکت های ترکیه ای در اصل برای جت های F – ۳۵ می ساختند، پوشیده شده است.

از آنجا که سلاح های نصب شده روی بدنه خارجی جت، پنهانکاری آن را کاهش می دهند، دو محفظه “گونه ای” کوچک داخلی در کنار موتورها تعبیه شده که هر کدام قادر به حمل دو موشک هوا به هوای کوتاه برد هستند. با این حال، گفته می شود که پیکربندی محفظه اصلی زیر بدنه با ظرفیت بیش از چهار موشک هوا به هوای دوربرد یا سلاح های هوا به زمین مدت زمان بیشتری طول کشید تا نهایی شود – هر چند تصویر منتشر شده نشان می دهد که ممکن است این موضوع کنار گذاشته شده باشد.

مشکل سازتر اینکه موتورهای توربوفن آمریکایی F۱۱۰ – GE – ۱۲۹ (که در جنگنده های F – ۱۶ نیز استفاده می شوند) برای پنهانکاری بهینه سازی نشده اند.

هرچه سطح مقطع راداری یک جت (RCS) به واسطه هندسه آن و استفاده از مواد جاذب راداری کاهش یابد، می تواند با خیال راحت به جنگنده ها و پدافند هوایی دشمن نزدیک شده و از کنار آن ها عبور کرده یا به آن ها حمله کند، پیش از اینکه آن ها بتوانند واکنشی نشان دهند. و میزان کاهش سطح مقطع راداری در نمای جانبی و عقب جنگنده (نه فقط نمای جلویی) نشان می دهد که تا چه حد می تواند به حریم هوایی دشمن نفوذ کند.

در رابطه با حرکت شناسی، هدف کاآن قرار گرفتن در معیارهای عملکرد جنگنده مدرن معمولی است: حداکثر سرعت ماخ ۱.۸ تا ۲.۲، سقف پرواز ۵۵,۰۰۰ فوت.، تحمل مانورهای تا ۹ جی و برد ۱,۱۲۰ کیلومتر با سوخت داخلی. همچنین انتظار می رود که این هواپیما از قابلیت سوپرکروز برخوردار باشد، یعنی قادر به پرواز پایدار در سرعت های مافوق صوت بدون نیاز به سوخت گیری مجدد باشد. استفاده از دو موتور هزینه ها را بالا می برد اما می تواند تلفات خرابی موتور را کاهش دهد.

کاآن قرار است به غلاف های شناسایی و سلاح های هدایت شونده دقیق با برد بلند – از جمله موشک های استاندارد ناتو مانند Meteor، و تسلیحات بومی ترکیه مانند موشک های کوتاه برد بوزدوگان و موشک های هوا به هوای میان برد گوکدوگان، موشک های کروز SOM (با برد ۲۷۰ کیلومتر) و موشک های ضدتانک MAM – T مسلح شود.

ظاهراً آویونیک جت ترکیه ای شامل یک کابین خلبان شیشه ای مدرن – با خلبان خودکار با فرمان صوتی – خواهد بود که در صورت بی هوش شدن خلبان می تواند هواپیما را فرود بیاورد – و یک صندلی ایجکت مارتین بیکر انگلیسی (احتمالاً مدل US – ۱۶ E) خواهد داشت. کمپانی TAI همچنین وعده سنسورهای ترکیبی (شامل یک رادار گالیوم نیترید گالیم – نیترید AESA مقاوم در برابر جمینگ و پنهانکار ساخت شرکت ترکیه ای ASELSAN)، یک سنسور مادون قرمز نصب شده بر روی دماغه و یک سیستم هدف گیری الکترو نوری با پوشش ۳۶۰ درجه در زیر بدنه (که اتصالات هر دوی آن ها از قبل قابل مشاهده است)، سیستم های ماموریت معماری باز، یک دوربین سوار بر کلاه ایمنی و قابلیت کنترل پهپاد Anka ۳ را می دهد.

در حقیقت، کاآن هنوز راه درازی در پیش دارد. نمونه اولیه فعلی فاقد سیستم های ماموریت است. انتظار می رود که دو نمونه اولیه بعدی که برای پرواز در سال های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ برنامه ریزی شده اند، بیشتر به نسخه نهایی نزدیک باشند. پس از تولید بین ۷ تا ۱۰ نمونه اولیه، تحویل ده فروند اول بلوک ۱ که برای خدمت نظامی در نظر گرفته شده است، برای سال های ۲۰۳۰ تا ۲۰۳۳ برنامه ریزی شده است. تنها پس از آن است که یک دهه تولید انبوه (با نرخ ۲۴ هواپیما در سال) آغاز می شود تا به تدریج جایگزین ناوگان اف -۱۶ های ترکیه شود و تا دهه ۲۰۷۰ به کار خود ادامه خواهد داد.

اگر ترکیه نتواند سفارش های صادراتی را برای افزایش کل سفارش ها و کاهش هزینه های هر واحد تامین کند، هزینه هر فروند جنگنده کاآن به احتمال زیاد از ۱۰۰ میلیون دلار فراتر خواهد رفت- بیشتر از عددی که ترکیه می بایست برای خرید جت های رادارگریز اف -۳۵ آمریکا با ویژگی های پنهانکاری برتر احتمالی هزینه کند، در صورتی که رابطه این کشور با ایالات متحده شکرآب نمی شد.

این بدان معنا نیست که کاآن به طور بالقوه برای تناسب با برخی نیازهای ترکیه، از جمله عملکرد بالقوه بهتر برای نبرد هوایی در محدوده بصری، و ادغام در اکوسیستم رو به رشد سلاح های بومی، سنسورها، هواپیماهای بدون سرنشین، و شبکه های مدیریت نبرد ترکیه، بهتر تجهیز نخواهد شد.

درست مانند کره جنوبی قصد دارد جنگنده قابل مقایسه KF – ۲۱ Boramae خود را ارتقا دهد، ترکیه نیز امیدوار است در نهایت از Kaan به عنوان پایه ای برای یک جت رادارگریز تمام عیار با قابلیت های مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده کند. از آذربایجان و اوکراین (هر دو مشتری های ثابت هواپیماهای بدون سرنشین جنگی ترکیه) و همچنین پاکستان، اندونزی و امارات متحده عربی به عنوان خریداران بالقوه آینده این جنگنده یاد می شود.

اما از همه مهم تر، با تیره شدن روابط ترکیه با آمریکا و آلمان، اکنون کاآن بر اهمیت دادنِ گزینه ای به ترکیه برای ساخت هواپیماهای خود بدون توجه به روابطش با کشورهای غربی تاکید می کند.

چرا جت های جنگنده اهمیت بزرگی برای روابط خارجی ترکیه دارند؟

کاآن – یا بهتر بگوییم TF – X – در سال ۲۰۱۰ زمانی که ترکیه در مسیر دستیابی به ناوگان بزرگی از جت های رادارگریز تک موتوره اف -۳۵ قرار داشت، توسعه خود را آغاز کرد. اما بدتر شدن روابط با آمریکا در سال ۲۰۱۹ با اخراج ترکیه از برنامه اف ۳۵ و عدم ارتقا و سفارش های جدید برای ناوگان بزرگ جنگنده های اف ۱۶ ترکیه همراه شد.

این امر به نوبه خود کاآن را مجبور کرد تا از یک جنگنده متمرکز بر برتری هوایی به یک هواپیمای چند منظوره تبدیل شود. صنعت نسبتاً بالغ هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه همچنین شاهد آن خواهد بود که هواپیماهای بدون سرنشین جنگی آینده در همکاری با جنگنده های سرنشین دار کاآن – به ویژه جت های جنگنده هماصوتی – مانند کیزیللما (“سیب سرخ”) و هواپیمای بدون سرنشین سنتی تر Anka – ۳ که هر دو با نیروی جت کار می کنند، نقش ایفا کنند.

اهمیت کاآن از روابط متغیر و اغلب متناقض ترکیه با کشورهای عضو ناتو، روسیه، اوکراین و دیگر کشورهای خاورمیانه و آسیا نشأت می گیرد.

به عنوان مثال، ترکیه، زیردریایی های دیزلی – الکتریکی Type 214، جنگنده های اف -۱۶ و اف -۴ و تانک های اصلی Patton و Leopard 2A4 ساخت آلمان و آمریکا در اختیار دارد اما در دهه ۲۰۱۰، این کشورها ترکیه را از برنامه جنگنده های اف -۳۵، جت های یوروفایتر و موتورهای تانک آلمانی به دلیل خرید موشک های دفاع هوایی روسیه توسط آنکارا، نگرانی های حقوق بشری و برنامه های متناقض این کشور در خاورمیانه محروم کردند.

خروج ترکیه از برنامه اف -۳۵ در سال ۲۰۱۹ امید این کشور برای استقرار مدل جت پرشی F-35B بر روی ناو در حال ساخت آنادولو (که اکنون یک ناو پهپادبر است) را از بین برد و با به تاخیر انداختن بازنشستگی جنگنده های نسل سوم ارتقا یافته (اما قدیمی) F-4E Terminator ۲۰۲۰، شکافی از نوسازی را برای نیروی هوایی ترکیه در دهه ۲۰۲۰ باز کرد.

سرانجام، در سال ۲۰۲۳، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، پذیرش پیوستن سوئد به ناتو توسط ترکیه را به فروش اف -۱۶ و روزآمدسازی اف -۱۶ توسط آمریکا به این کشور نسبت داد که از مدت ها پیش رد شده بود. او همچنین هنوز امیدوار است که قراردادی برای ۴۰ جت نسل ۴.۵ یوروفایتر ۲۰۰۰ را تضمین کند که نیازمند موافقت آلمان و برداشتن مخالفت این کشور است.

مقامات آمریکایی اخیراً بر تمایل خود برای فروش اف -۳۵ ها به ترکیه در صورت کنار گذاشتن سامانه پدافند هوایی اس -۴۰۰ ساخت روسیه تاکید کرده اند. این مسلماً یک معامله مطلوب برای دو طرف است – اس – ۴۰۰ موفقیت هایی در آسمان اوکراین داشته است، اما تحت الشعاع کارآمدی سیستم ظاهراً کوتاه بردتر پاتریوت آمریکا که به اوکراین تحویل داده شده است، قرار گرفته است. با این حال، اردوغان بر دیدگاه خود مبنی بر اینکه این امر از نظر سیاسی غیرقابل قبول است، تاکید کرده است.

اکنون که یونان، رقیب دیرینه ترکیه (که عضو پیمان ناتو نیز هست) چراغ سبز را برای دریافت جنگنده های اف -۳۵ توسط آمریکا و جنگنده های رافال از فرانسه (که مخالف سیاست های ترکیه در لیبی و مدیترانه است) دریافت کرده، اوضاع برای ترکیه غیرقابل تحمل تر شده است و شاید اردوغان در نهایت مجبور به تغییر نظر در مورد سامانه اس-۴۰۰ شود. اختلافات دیرینه بر سر جزایر مدیترانه ای باعث می شود که جت های یونان و ترکیه به صورت مکرر با یکدیگر روبرو شوند و هر دو کشور دائماً برای جنگ احتمالی برنامه ریزی کنند.

در مقیاس گسترده تر، تمایلات استبدادی اردوغان – به ویژه از زمان کودتای نافرجام ۲۰۱۶ – باعث کاهش اشتیاق در کشورهای غربی نسبت به افزایش همکاری های نظامی با ترکیه شده است. با این حال، کنترل ترکیه بر تنگه بسفور که مدیترانه را به دریای سیاه متصل می کند، از مدت ها قبل باعث شده است که با وجود تناقض های مکرر منافع، دور کردن اردوغان از خود برای کشورهای غربی متحد این کشور در ناتو دشوار باشد. و اکنون که دریای سیاه به منطقه جنگی مورد مناقشه میان روسیه و اوکراین تبدیل شده است، توانایی ترکیه در جلوگیری از عبور کشتی های جنگی حتی بحرانی تر شده است.

روابط اردوغان در اواخر دهه ۲۰۱۰ با روسیه تا حدودی با افزایش همکاری های دفاعی – صنعتی این کشور با اوکراین در زمینه هواپیماهای بدون سرنشین، توپخانه و کشتی های جنگی کوچک تا حدی جبران شده است که کمی از نگرانی های کشورهای عضو ناتو می کاهد. اما روابط در بسیاری از نقاط همچنان متشنج است.

ترکیه در جنگ آذربایجان با ارمنستان – یک کشور متحد روسیه – قاطعانه از باکو حمایت کرد که باعث شد ایروان به طور فزاینده ای به هند و فرانسه به عنوان شرکای امنیتی جدیدش روی آورد. نیروهای ترکیه در سوریه حکومت بشار اسد ( که توسط روسیه حمایت شده اما آمریکا با آن مخالف است) را تضعیف کرده اما همزمان با گروه های کُرد (که مورد حمایت آمریکا هستند) نیز مبارزه می کنند – شرایطی که منجر به سرنگونی یک هواپیمای بدون سرنشین جنگی ترکیه توسط یک جنگنده آمریکایی در سال ۲۰۲۳ شد.

با این حال، همکاری دفاعی ترکیه با بریتانیا و کره جنوبی سالم به نظر می رسد.

چشم انداز تولید کاآن

روابط پیچیده خارجی ترکیه تمایل این کشور به ظرفیت مستقل هواپیمایی را ضروری تر از آن چیزی می کند که در صورت داشتن روابط پایدارتر با متحدانش وجود داشت.

با این حال، در حالی که ترکیه اصرار دارد که کاآن از ۸۰ تا ۸۵ درصد قطعات بومی استفاده خواهد کرد، مانع اصلی وابستگی به موتورهای F۱۱۰ ساخت آمریکا است که در این کشور توسط صنایع موتور توسا (TEI) مونتاژ اما تولید نمی شوند. در حال حاضر، تضمینی وجود ندارد که ایالات متحده به درخواست ترکیه برای صدور مجوز ساخت موتورهای F۱۱۰ برای کاآن بیش از ۱۰ موردِ از قبل خریداری شده موافقت کند.

ساخت این موتورهای توربوفن با عملکرد بالا بسیار دشوار است و چین – کشوری با منابع قابل توجه برای حل این مشکل – هنوز در تلاش است تا خود را به طور کامل از وابستگی به موتورهای روسی خلاص کند.

برای جایگزینی F۱۱۰، ترکیه در حال سبک و سنگین کردن پیشنهادهای رقبل برای یک موتور با قدرت پیشرانه ۳۵,۰۰۰ پوندی است: یکی از آن ها شرکت ترکیه ای Kale و رولزرویس بریتانیا و دیگری شامل TEI و شرکت اوکراینی ایوچنکو پروگرس است. مقام های ترکیه گفته اند که گزینه موتور سومی نیز در نظر گرفته شده است که شاید به یک کشور غیر عضو ناتو مانند چین، روسیه یا اوکراین اشاره داشته باشد. ترکیه همچنین در حال توسعه طرح های توربوفن کاملاً بومی (TF۶۰۰۰ و TF۱۰۰۰۰) است، اما به نظر می رسد که این طرح ها فعلاً در حد پیش نیازهای پیشرانه ای کاآن نباشند.

علاوه بر این، صنعت ترکیه از تولید مهمات، شبکه ها، هواپیماهای بدون سرنشین و سنسورهای نسبتاً بالغ و آزمایش شده در میدان نبرد بهره می برد که می توانند با کاآن تطبیق داده شوند. با این حال، مشکلات مشهور بخش هوافضای ایالات متحده در نهایی کردن توسعه اف -۳۵ این موضوع را نشان می دهد که چگونه یکپارچه سازی سیستم ها اغلب دشوارتر از حد انتظار است – به ویژه زمانی که سعی می شود با محدودیت های وزنی و هندسه خاص هواپیما و محدودیت های حجمی مطابقت داشته باشد.

به نظر می رسد به دلیل آسیب پذیری که ترکیه در مقابل انکار دریافت تسلیحات نظامی از جانب آمریکا نشان داده است، کاآن احتمالا توسعه خود را تکمیل خواهد کرد. چالش بزرگ همچنان تامین موتور و جلوگیری از تاخیر و افزایش هزینه ها (باتوجه به بحران تورم و روابط پر فراز و نشیب خارجی ترکیه) است تا پروژه کاآن تا زمان ورود به خدمت همچنان ادامه داشته باشد.

برای مقایسه، برنامه هند برای توسعه یک جنگنده بومی منجر به Tejas Mk1 شد که (تا زمان تکمیل توسعه اش) از نسخه های خارجی ضعیف تر بود و تنها به خرید نسخه های معدودی منجر شد. اما هند امیدوار است که سرمایه گذاری این کشور در Tejas زمینه را برای بهبود جت های Tejas Mark ۱ A و Mark ۲ و در نهایت یک جنگنده پنهانکار AMCA فراهم کند که می تواند استقلال هوافضایی بیشتری به این کشور بدهد.

ترکیه به طور قطع امیدوار است که کاآن در مقایسه با Tejas از طیف توانایی بالاتری برخوردار باشد و در نتیجه تولید اولیه در مقیاس بزرگ تری را توجیه پذیر کند. حتی اگر این جنگنده به اندازه اف -۳۵ ای پنهانکار نباشد، یک نسخه به تمامی توسعه یافته از آن می تواند در نهایت به عنوان پایه ای برای یک هواپیمای پنهانکار نسل ششم پیشرفته تر و فناوری هوش مصنوعی (چیزی که ترکیه به تازگی تحقیق در مورد آن را آغاز کرده است) مورد استفاده قرار گیرد که منجر به قابلیت تولید جنگنده جت به شکل قابل تداوم تر و محتمل تر برای ترکیه می شود.

مسلماً، نقش دقیق و طول عمر جنگنده های سرنشین دار در قرن ۲۱ همچنان در هاله ای از ابهام خواهد بود، اما بخش صنعت ترکیه در همین مدت کوتاه شروع قدرتمندی در ساخت هواپیماهای بدون سرنشین جنگی ارزان قیمت تر داشته که به عنوان یک گزینه جایگزین خود را نشان داده است.