قایق هایی که پرواز می کنند؛ ۵ اکرانوپلان نظامی مشهوری که در طول تاریخ ساخته شدند

Ekranoplan ها یا “شناور اثر-سطحی” وسایل نقلیه منحصر به فردی هستند که جنبه های یک قایق را با یک هواپیما و یک هاورکرافت ترکیب می کنند. اکرانوپلان ها می توانند با استفاده از اثر سطحی بر روی سطح آب یا یک بالشتک از هوا سوار شوند. هنگامی که آمریکایی ها برای اولین بار تصاویر جاسوسی از شوروی در حال ساخت یک اکرانوپلان عظیم الجثه را دریافت کردند، به این نیمه قایق/نیمه هواپیما لقب هیولای دریای خزر (Caspian Sea Monster) را دادند. مزیت اصلی بالی هوایی که با استفاده از اثر سطحی کار می کند این است که نیروی اصطکاک وابسته به لیفت را کاهش می دهد. اگر بتوان بر چالش ها غلبه کرد، اکرانوپلن ها قادر خواهند بود بارهای سنگین را به سرعت و زیر تشخیص رادار حمل کنند.

۱- اکرانوپلان کلاس Lun

• هدف: تهاجمی/ترابری
• تعداد فروند ساخته شده: ۱
• تاریخ: ۱۹۸۷- دهه ۱۹۹۰
• سرعت: حداکثر ۲۹۷ گره دریایی

شوروی در اقداماتی مشهور آزمایش های زیادی در زمینه توسعه اکرانوپلان های غول پیکر نظامی انجام داد. اکرانوپلان کلاس Lun (در زبان روسی به معنای قوش) تنها اکرانوپلان است که به عنوا یک کشتی جنگی عملیاتی شود. این پرنده دریایی در ناوگان دریای خزر شوروی به کار گرفته شد.

اکرانوپلان کلاس Lun می توانست حدود ۴ متر از سطح آب پرواز کند. قرار بود دو اکرانوپلان کلاس Lun توسط شوروی ساخته شود. بعد از اینکه یک فروند از آن ها ساخته شد، اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید. بقایای این اکرانوپلان امروز در شهر کاسپیسک در جمهوری داغستان در ساحل دریای خزر نگهداری می شود. این پرنده غول پیکر حدود ۷۴ متر طول و ۴۴ متر عرض دارد و می تواند به سرعت بیش از ۵۴۷ کیلومتر بر ساعت برسد.

۲- هیولای دریای خزر

• هدف: نمونه اولیه
• تعداد فروند ساخته شده: ۱
• تاریخ: ۱۹۶۰-۱۹۸۰
• سرعت: حداکثر ۳۵۰ گره دریایی

هیولای دریای خزر که در روسی با نام Korabl Maket یا KM شناخته می شود، یک اکرانوپلان غول پیکر آزمایشی بود که در دوران اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۶۰ ساخته شد. تنها یک فروند از این اکرانوپلان ساخته شد و شوروی از آن برای تست استفاده می کرد تا اینکه در سال ۱۹۸۰ دچار سانحه شد. اگر هیولای دریای خزر را یک هواپیما در نظر بگیریم، بزرگ ترین و سنگین ترین هواپیمایی است که تاکنون ساخته شده است (یا دستکم دومین بعد از An-225). این پرنده دارای طول بالی به اندازه ۳۷.۵ متر و طول ۹۲ متر بود. حداکثر وزن این پرنده در هنگام برخاستن ۵۴۴ تن بود.

آمریکایی ها از ساخت هیولای دریای خزر مطلع شده و به آن این لقب را دادند، بعد از اینکه تصاویر هوایی از یک هواپیمای جاسوسی U-2 به دست این کشور رسید. این کشف منجر به سراسیمه شدن آمریکا شد زیرا در ابتدا نمی دانستند که این پرنده چیست و چه هدفی را دنبال می کند.

این اکرانوپلان به دلیل اشتباه خلبان در سال ۱۹۸۰ سقوط کرد و تلاشی برای تعمیر و نجات آن نیز صورت نگرفت. این هواپیما به مدت یک هفته روی دریا شناور بود تا اینکه در درون دریای خزر غرق شد، جایی که امروز همچنان همانجاست.

۳- Bartini Beriev

• هدف: رزم ضد زیردریایی
• تعداد فروند ساخته شده: ۲
• کشور: اتحاد جماهیر شوروی
• تاریخ: ۱۹۷۲ تا ۱۹۸۷
• سرعت: حداکثر ۴۱۰ گره دریایی

پرنده Beriev VVA-14 ساخت بارتینی یک تلاش دیگر توسط اتحاد جماهیر شوروی برای توسعه اکرانوپلان های مفید و غول پیکر برای اهداف نظامی بود. این پرنده در دهه ۱۹۷۰ به عنوان بخشی از یک تلاش برای مقابله با زیردریایی های موشک دار آمریکا توسعه یافت. Beriev VVA-14 توانست در ارتفاعات بالا (سقف سرویس ۲۶,۰۰۰ تا ۳۳,۰۰۰ پا) پرواز کرده و با استفاده از اثر زمینی روی هوا معلق بماند. این اکرانوپلان ۲۶ متر طول داشت و طول بال های آن به حدود ۳۰ متر می رسید. وزن خالی آن حدود ۲۳.۱ تن بود و وزن ناخالص آن به ۵۲ تن نیز می رسید. سرعت آن به ۴۱۰ گره دریایی و بردش به ۱۳۲۰ مایل دریایی می رسید.

دو نسخه اولیه از Beriev VVA-14 ساخته شد اما بعد از اینکه بارتینی در سال ۱۹۷۴ در جریان سقوط یکی از اکرانوپلان هایش کشته شد، این پروژه نیز رفته رفته کنار گذاشته شد. تنها Beriev VVA-14 باقی مانده در سال ۱۹۸۷ بازنشسته شد و بعدها در موزه نیروی هوایی مرکزی شوروی به نمایش درآمد و هنوز هم در حالتی نیمه اوراق شده در این موزه قرار دارد.

۴- HESA Bavar 2

• هدف: گشت زنی دریایی
• تعداد فروند ساخته شده: بیش از ۱۲ فروند
• تاریخ: از سال ۲۰۱۰
• سرعت: نامشخص

ایران در حال حاضر یک نیروی دریایی نسبتاً کوچک دارد و به همین خاطر در حال توسعه اکرانوپلان ها به عنوان یک استراتژی مقابله نامتقارن با نیرو دریایی های قوی تری مانند ایالات متحده است. باور ۲ ساخت هسا اولین بار در سال ۲۰۱۰ رونمایی شد و طوری طراحی شده که شناسایی و ردیابی آن توسط رادار دشوار باشد. به نظر می رسد که این اکرانوپلان برای ماموریت های گشت زنی طراحی شده باشد در حالی که با یک سری سلاح مجهز شده است.

در سال ۲۰۱۲ وزارت دفاع ایران مدعی شد که سه اسکادران از باور ۲ را به نیروهای سپاه پاسداران تحویل داده است. به طور رسمی اعلام نشده که چند فروند از این ارکانوپلان ساخته شده اما آینده ای در نیروی دریایی ایران دارند، هر چند به اندازه همتایان روس خود اصلاً غول پیکر به شمار نمی آیند.

۵- AirFish 8

• هدف: حمل و نقل مسافر/تردد کوتاه
• تعداد فروند ساخته شده: بیش از ۲ فروند
• کشور: سنگاپور
• تاریخ: از ۲۰۰۱
• سرعت: حداکثر ۱۰۶ گره دریایی

در حالی که به نظر می رسد که ارکانوپلان ها روی هم رفته پرنده هایی شکست خورده و ایده شوروی بودند، هنوز هم تلاش هایی برای توسعه آن ها به منظور حمل و نقل دریایی کوتاه وجود دارد. AirFish 8 یک اکرانوپلان ساخت کمپانی سنگاپوری WigetWorks است که به عنوان یک پرنده ۸ تا ۱۰ سرنشینه از جمله دو خدمه و ۶ تا ۸ مسافر توسعه یافته است. این اکرانوپلان از از موتور خودرویی V8 استفاده می کند که سوخت آن بنزین بدون سرب با اکتان ۹۵ است.

AirFish 8 یک پروژه موفق بوده که مصرف سوخت پایینی داشته و مقدار بار بالایی حمل می کند. مسافران از سفر نرمی لذت برده و هزینه راه اندازی پایینی دارد. برد این اکرانوپلان ۳۰۰ مایل دریایی است و سرعت آن به ۸۰ گره دریایی می رسد هر چند حداکثر سرعت آن ۱۰۶ گره اعلام شده است.