خوب یا بد، موشک بالستیک یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای مهندسی مدرن به شمار می‌آید؛ پرتابه‌ای غول‌پیکر و بدون سرنشین که برای پرتاب محموله‌ای انفجاری به صدها یا حتی هزاران کیلومتر دورتر طراحی شده است — و بسته به نوع موشک، این برد می‌تواند تا آن‌سوی یک قاره هم برسد. نکته قابل توجه این است که، مثلاً پرتاب یک موشک از روسیه به ایالات متحده تنها حدود ۳۰ دقیقه زمان می‌برد؛ مسیری که طی کردنش برای یک انسان، حتی با سریع‌ترین ابزارهای حمل‌و‌نقل نیز ساعت‌ها طول خواهد کشید. کاش این شاهکار علمی ابزاری برای جنگ نبود، اما واقعیت این است که هیچ چیز مانند تحقیقات نظامی، موتور محرک علم نبوده است.
هرچند موشک بالستیک در مقیاس کلی پدیده‌ای خیره‌کننده است، اما نباید از پیچیدگی‌های علمی آن غافل شد. در حالی‌که اغلب از «فشار دادن یک دکمه» برای پرتاب موشک صحبت می‌شود، حقیقت این است که چنین فرایندی حاصل سیستمی بسیار پیچیده از هدف‌گیری و شتاب‌دهی است؛ فرآیندی که در سه مرحله انجام می‌شود: مرحلهٔ شتاب‌گیری (Boost)، مرحلهٔ میانی (Midcourse) و مرحلهٔ نهایی (Terminal). و نه‌تنها در هر یک از این مراحل باید همه چیز به‌دقت کنترل شود، بلکه کل این فرایند باید در همان ۳۰ دقیقهٔ سرنوشت‌ساز به انجام برسد.
مرحلهٔ شتاب‌گیری (Boost Phase): چند دقیقه‌ی سرنوشت‌ساز
نخستین مرحله از یک حملهٔ موشکی — و دومین مرحله از نظر کوتاهی زمان — مرحلهٔ شتاب‌گیری یا «بوست» است. در این مرحله، موشک از سکوی پرتاب جدا شده و به‌سمت جو زمین اوج می‌گیرد تا اوج مسیر پرواز خود را ثبت کند. به‌دلیل قدرت بسیار بالای موتورهای پیشران، این مرحله چندان طول نمی‌کشد و معمولاً پس از سه تا پنج دقیقه، با جداسازی بوسترها پایان می‌یابد و اینجاست که موشک وارد فاز پرواز بدون پیشران می‌شود.
از دیدگاه پدافندی، این مرحله بهترین زمان برای رهگیری و انهدام موشک به‌حساب می‌آید — هرچند نه لزوماً آسان‌ترین آن. در این بازه، موتورهای بوستر همچنان فعال‌اند و موشک هنوز به‌طور کامل از میدان گرانشی زمین رها نشده و مسیر نهایی‌اش تثبیت نشده است. اگر در این نقطه بتوان موشک را نابود کرده یا از کار انداخت، کلاهک انفجاری موشک هرگز به نزدیکی هدف هم نخواهد رسید. اما مشکل اصلی، زمان‌بندی است؛ برای رهگیری در این مرحله، سامانهٔ دفاعی باید عملاً از قبل از پرتاب موشک مطلع شده باشد — چیزی که در شرایط واقعی، احتمال بسیار پایینی دارد.
مرحلهٔ میانی (Midcourse Phase): طولانی‌ترین بخش پرواز موشک
دومین مرحله — و طولانی‌ترین بخش از فرایند حملهٔ موشکی — «مرحلهٔ میانی» یا Midcourse Phase است. در این مرحله، مسیر و شتاب موشک از قبل در نتیجه پرتاب اولیه تثبیت شده و حالا تنها باید صبر کرد تا با گذشت زمان، از سرعت آن کاسته شده و به‌تدریج به‌سمت هدف خود در سطح زمین پایین بیاید. به همین دلیل است که این مرحله معمولاً طولانی‌ترین بخش پرواز موشک محسوب می‌شود و بسته به فاصلهٔ هدف، ممکن است تا ۲۰ دقیقه به‌طول بینجامد.
با وجود خاموش بودن بوسترها، موشک همچنان با سرعتی سرسام‌آور در حال حرکت است — در حدود ۲۴ هزار کیلومتر بر ساعت. با این حال، از آن‌جا که مسیر حرکت آن از پیش تعیین‌شده است، مرحلهٔ میانی بهترین فرصت برای رهگیری از سوی سامانه‌های دفاعی به‌شمار می‌رود. موشک‌های رهگیر می‌توانند به سمت مسیر پروازی آن شلیک شوند تا آن را در میانه آسمان نابود کنند. حتی اگر رهگیر نخست به هدف برخورد نکند، هنوز زمان کافی برای پرتاب چند رهگیر دیگر وجود دارد.
البته همهٔ این‌ها در شرایطی ممکن است که موشک بالستیک مهاجم به سامانه‌های مقابله‌ای پیشرفته، مانند اخلال‌گرهای الکترونیکی یا پخش‌کننده‌های ضد سیگنال (chaff)، مجهز نباشد؛ تجهیزاتی که می‌توانند کار دفاع را به شکل جدی با چالش مواجه کنند.
مرحلهٔ نهایی (Terminal Phase): آخرین ثانیه‌ها، مرگبار و غیرقابل مهار
مرحلهٔ نهایی — و کوتاه‌ترین بخش از فرایند حملهٔ موشکی — «مرحلهٔ نهایی» یا Terminal Phase است که کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد. وقتی موشک به انتهای مسیر بالستیک خود می‌رسد و نیروی گرانش بار دیگر بر آن مسلط می شود، موشک دوباره به جو زمین بازگشته و با سرعتی باورنکردنی به‌سمت هدف نهایی‌اش سقوط می‌کند. حتی بدون کمک بوسترها، کشش گرانشی یا همان جاذبه زمین، به‌تنهایی آن‌قدر قوی هست که موشک را با سرعتی نزدیک به ۳,۲۰۰ کیلومتر بر ساعت به سمت پایین بکشد. در این لحظه، برخورد مستقیم با هدف تقریباً قطعی است. نام‌گذاری این مرحله به «نهایی» بی‌دلیل نیست — همانند یک بیماری لاعلاج، در این نقطه مدافع کار زیادی از دستش برنمی‌آید.
برای رهگیری موشک در این مرحله، باید سامانه‌های پدافندی مانند پاتریوت، ساخت ایالات متحده یا گنبد آهنین، ساخت اسرائیل، دقیقاً در مسیر پروازی موشک مستقر شده باشند. پرتاب یک رهگیر از نقطه‌ای دیگر، شانس رسیدن به موقع به موشک را نخواهد داشت. اما نقطهٔ امید ماجرا اینجاست که اگر این سامانه‌ها از پیش آماده باشند، رهگیری در این مرحله چندان دشوار نیست. در این مرحله، سرعت موشک دیگر به اندازهٔ دو مرحلهٔ قبل زیاد نیست، بنابراین اگر واکنش سریع انجام شود، هنوز امکان انهدام آن در فاصله‌ای هست که مانع از برخورد مستقیم با هدف شود.
سخن پایانی
با وجود پیچیدگی فنی، مسیر پرواز یک موشک بالستیک را می‌توان به سه مرحلهٔ کلیدی تقسیم کرد؛ هرکدام با فرصت‌ها و تهدیدهای خاص خود برای پدافند. مرحلهٔ شتاب‌گیری، پنجره‌ای کوتاه اما حیاتی برای رهگیری اولیه است. مرحلهٔ میانی، بهترین فرصت برای انهدام هدف پیش از ورود به فاز نهایی به‌شمار می‌آید. و در نهایت، مرحلهٔ نهایی جایی‌ست که تقریباً هیچ‌کاری از دست مدافع برنمی‌آید—مگر اینکه همه‌چیز از پیش آماده شده باشد. در نبرد موشکی، زمان همان بقاست.
بدون نظر