عملیات «تار عنکبوت»؛ حمله ۷ میلیارد دلاری اوکراین به بمب‌افکن‌های هسته‌ای روسیه + ویدیو

عملیات فوق‌محرمانه تار عنکبوت که اوکراین حدود ۱۸ ماه برای آن برنامه‌ریزی کرده بود، ظهر دیروز با قدرتی ویرانگر و خیره‌کننده علیه روسیه به اجرا درآمد؛ اقدامی بی‌نهایت جسورانه و در عین حال هوشمندانه.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، ساعاتی پیش از آغاز مذاکرات بین هیأت‌های اوکراینی و روسی در استانبول، پایتخت ترکیه، در خصوص این حمله گفت: «حمله به بمب‌افکن‌های هسته‌ای غیرقابل جایگزین پوتین، بدون تردید در کتاب‌های تاریخ ثبت خواهد شد».

این حمله دقیقاً در سالگرد روزی انجام شد که اوکراین، ۲۹ سال پیش، ده‌ها فروند از همین بمب‌افکن‌های استراتژیک را همراه با حدود ۲٬۰۰۰ کلاهک هسته‌ای و ۱۷۶ موشک قاره‌پیما (ICBM) به روسیه تحویل داد؛ آن‌هم در ازای یک تضمین امنیتی در قالب تفاهم‌نامه بوداپست که می‌گفت اوکراین هرگز مورد حمله قرار نخواهد گرفت.

در جسورانه‌ترین عملیات اوکراین از آغاز جنگ تاکنون، نیروهای ویژه این کشور موفق شدند ۱۱۷ پهپاد انتحاری هدایت‌پذیر از نوع FPV (که از طریق دوربین و به‌صورت زنده کنترل می‌شوند) را به‌صورت مخفیانه وارد خاک روسیه کنند. سپس این پهپادها در محفظه‌های پنهانِ تعبیه‌شده در سقف کابین‌های چوبی متحرک جاسازی شدند. این کابین‌ها روی کامیون‌های غیرنظامی قرار گرفتند که به سمت مناطق مختلف روسیه در حال حرکت بودند. راننده‌های محلی این کامیون‌ها هم ظاهراً هیچ اطلاعی از محموله‌ای که حمل می‌کردند نداشتند.

Long Neptune؛ موشک جدید دوربرد اوکراین با برد ۱,۰۰۰ کیلومتر

در نهایت، ظهر روز گذشته و زمانی که همه کامیون‌ها به نزدیکی پنج پایگاه هوایی – از شمال روسیه تا اعماق سیبری – رسیدند، عملیات آغاز شد. سقف کابین‌ها به‌صورت از راه دور باز شد و پهپادها یکی‌یکی به هوا برخاستند. این پهپادها که هر کدام با استفاده از موشک مسلح شده بودند، با استفاده از دوربین‌های خود، مستقیماً به سمت بمب‌افکن‌های گران‌قیمت روسیه حرکت کردند.

تصاویر منتشرشده نشان می‌دهند که هواپیماهای روسی روی باند فرودگاه منهدم شده‌اند. شب گذشته، منابع امنیتی اوکراین اعلام کردند که در این حمله، ۴۱ هواپیمای نظامی روسیه منهدم شده که ارزش مجموع آن‌ها حدود ۱.۵ میلیارد پوند برآورد می‌شود. بنا به گفته این منابع، در میان هواپیماهای مورد هدف قرارگرفته، بمب‌افکن‌های استراتژیک دارای قابلیت حمل سلاح هسته‌ای مانند Tu-95 و Tu-22M نیز وجود داشتند.

همچنین هواپیمای A-50 Mainstay که ارزش تقریبی آن ۲۵۰ میلیون پوند است و نقش حیاتی در مدیریت راداری و هماهنگی جنگنده‌ها و سامانه‌های دفاعی روسیه دارد نیز نابود شده. گفته می‌شود روسیه تنها حدود ۱۰ فروند از این مدل را در اختیار دارد.

از آنجا که مسکو سال‌هاست تولید این هواپیماها را متوقف کرده، در صورت تأیید این گزارش، هیچ جایگزینی برای آن‌ها وجود نخواهد داشت. در حال حاضر، تنها حدود ۱۲۰ فروند از مدل‌های Tu-95 و Tu-22M در حال فعالیت هستند؛ هواپیماهایی که نقش محوری در حملات شبانه روسیه به خاک اوکراین دارند.

پهپاد فیبر نوری «شکست ناپذیر» جدید اوکراین و امید به تغییر معادله در میدان نبرد + ویدیو

این هواپیماهای استراتژیک پیش‌تر به پایگاه‌هایی منتقل شده بودند که هزاران کیلومتر از خاک اوکراین فاصله داشتند، تا از برد موشک‌های هدایت‌شوندهٔ غربی مانند سایه توفان (Storm Shadows) و سامانه‌ موشکی تاکتیکی ارتش آمریکا (ATACMS) در امان باشند—موشک‌هایی که بُرد آن‌ها تا حدود ۲۹۵ کیلومتر می‌رسد. در چنین شرایطی، استفاده از پهپادهای انتحاری دید اول شخص که برد آن‌ها حدود ۱۹ کیلومتر است، آخرین چیزی بود که روس‌ها انتظارش را داشتند.

شب گذشته، ولودیمیر زلنسکی اعلام کرد که این عملیات باعث نابودی یک‌سوم از بمب‌افکن‌های استراتژیک روسیه شده و آن‌ هم درست در مقابل چشمان دستگاه‌های اطلاعاتی روسیه انجام گرفته است. زلنسکی گفت: «جالب‌ترین بخش ماجرا این است که مقر اصلی اجرای عملیات ما در خاک روسیه، دقیقاً کنار ساختمان ادارهٔ اف‌اس‌بی (سرویس امنیتی فدرال روسیه) در یکی از مناطق آن‌ها قرار داشت… در مجموع ۱۱۷ پهپاد در این عملیات استفاده شد و همین تعداد نیز اپراتور پهپاد (هدایت‌کننده پهپاد) مشارکت داشتند. حدود ۳۴ درصد از پرنده‌های حامل موشک‌های کروز در پایگاه‌های هوایی مورد هدف قرار گرفتند. ما این مسیر را ادامه خواهیم داد».

رومن آلخین، وبلاگ‌نویس نظامی روس، این حمله را پرل هاربر روسیه نامید—اشاره‌ای به حمله تاریخی ژاپن به آمریکا در سال ۱۹۴۱ که باعث ورود ایالات متحده به جنگ جهانی دوم شد. کارشناسان همچنین این عملیات را با حمله نیروهای ویژه بریتانیا (SAS) در سال ۱۹۴۲ به فرودگاه سیدی حنیش در مصر مقایسه کرده‌اند؛ جایی که کماندوهای نخبه بریتانیایی با استفاده از جیپ‌های مجهز به تیربار، ۴۰ هواپیمای لوفت‌وافه آلمان را از کار انداختند.

اگرچه این حمله نقطه عطفی در جنگ صحرای شمال آفریقا نبود، اما به‌شدت روحیه نیروهای بریتانیایی را تقویت کرد و روند تدارکات نیروهای آن منطقه را مختل نمود. این رویداد همچنین یکی از عملیات‌هایی بود که در شکل‌گیری جایگاه افسانه‌ای نیروهای ویژه بریتانیا نقش کلیدی داشت. مایکی کی، خلبان سابق نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا و تحلیلگر نظامی، به بی‌بی‌سی می‌گوید: «روس‌ها هرگز انتظار چنین چیزی را نداشتند. واقعاً باید اعتراف کرد که هوشمندانه بود، اگر فقط به تأثیر ویرانگری که بر دارایی‌های راهبردی پوتین گذاشته نگاه کنیم».

فیلیپ اوبراین، استاد مطالعات راهبردی دانشگاه سنت اندروز، نیز این حمله را «قابل‌توجه‌ترین و موفق‌ترین عملیات جنگ» توصیف کرد. او به روزنامه تایمز می‌گوید: «این ضربه‌ای سنگین به قدرت هوایی راهبردی روسیه است که نمی‌توان اهمیتش را دست‌کم گرفت. واکنش روسیه هنوز مشخص نیست، اما می‌توان انتظار داشت که خشمگین باشد».

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین که گفته می‌شود شخصاً در طول یک‌سال‌ونیم گذشته بر روند طراحی این عملیات نظارت داشته، شب گذشته در شبکه‌های اجتماعی این حمله را جشن گرفت و نوشت: «نتیجه‌ای که کاملاً بواسطه اوکراین به دست آمد. از آغاز برنامه‌ریزی تا اجرای موفق: یک سال، شش ماه و نه روز. این طولانی‌ترین عملیات ما بود… این اقدام اوکراین بدون شک در کتاب‌های تاریخ ثبت خواهد شد».

قرار است امروز هیئتی از کی‌یف برای دومین دور مذاکرات صلح، با نمایندگان مسکو در شهر استانبول دیدار کنند؛ هرچند تا دیشب مشخص نبود که این نشست طبق برنامه برگزار می‌شود یا نه. اوکراین اعلام کرده که پیشنهادهایش شامل آتش‌بس کامل ۳۰ روزه و سپس مبادله همه زندانیان بین دو طرف خواهد بود. همچنین مذاکره‌کنندگان خواستار آن شده‌اند که حدود ۲۰٬۰۰۰ کودک اوکراینی که توسط روسیه ربوده شده‌اند، پیش از دیدار مستقیم زلنسکی و پوتین، به کشور بازگردانده شوند.

روسیه تاکنون از پذیرش آتش‌بس ۳۰ روزه اجتناب کرده و شنبه شب، بزرگ‌ترین حمله خود از زمان شروع جنگ را انجام داد؛ حمله‌ای که شامل ۴۷۲ پهپاد و هفت موشک بود. در همین حال، عملیات تار عنکبوت اوکراین، چهار پایگاه هوایی اصلی روسیه را هدف قرار داد:

• پایگاه بلایا در منطقه ایرکوتسک در سیبری
• پایگاه دیاگیلیوو در ریازان (غرب روسیه)
• پایگاه اولنیا در منطقه مورمانسک (شمال روسیه)
• پایگاه ایوانوو در مرکز روسیه

پنجمین پایگاه هدف‌ قرار گرفته، تا شب گذشته هنوز شناسایی نشده بود. این عملیات که به رهبری ولودیمیر زلنسکی و ژنرال واسیل مالیوک، رئیس سرویس امنیتی اوکراین، انجام شد، برای نخستین‌بار بود که اهدافی را در عمق سیبری مورد هدف قرار می‌داد. به گفته مقامات کی‌یف، میزان خسارات وارد شده بیش از ۱.۵ میلیارد پوند برآورد می‌شود؛ چرا که هر هواپیمای A-50 حدود ۲۶۰ میلیون پوند قیمت دارد. در حالی که شب گذشته روسیه اقدام به بازداشت رانندگان کامیون‌ها کرده بود، اوکراین اعلام کرد عوامل نفوذی‌اش پیشتر به سلامت به کشور بازگشته‌اند.

پهپادهای دید اول شخص معمولاً به اپراتوری نیاز دارند که حداکثر در شعاع ۱۰ کیلومتری آن‌ها قرار داشته باشد. این موضوع نشان می‌دهد که احتمالاً نیروهای اوکراینی در زمان حمله، در نزدیکی پایگاه‌های هوایی روسیه حضور داشته‌اند. چند ساعت پیش از آغاز حملات پهپادی، موجی از انفجار و بمب‌گذاری‌، پل‌ها و خطوط راه‌آهن روسیه را در مناطق ‌هم‌مرز با اوکراین هدف قرار داد. روسیه این حملات را اقدام تروریستی خواند. در یکی از این موارد، در شب شنبه، یک قطار مسافربری در حال حرکت به سمت مسکو، بر اثر فروریختن یک پل در منطقه بریانسک از ریل خارج شد که در پی آن، ۷ نفر کشته و ده‌ها تن زخمی شدند.

چند ساعت بعد نیز در منطقه کورسک که اوکراین در اوت سال گذشته (اوت ۲۰۲۴) یکی از مهم‌ترین تهاجمات زمینی خود را از آنجا آغاز کرده بود، یک قطار باری در پی ریزش پلی دیگر، از ریل خارج شد. همچنین ارتش اوکراین اعلام کرد که در اثر حمله موشکی روسیه به یک منطقه آموزشی نظامی، دست‌کم ۱۲ سرباز کشته و بیش از ۶۰ نفر مجروح شدند. کی‌یف از زمان آغاز جنگ، مجموعه‌ای از حملات جسورانه را علیه خاک روسیه انجام داده است. یکی از نخستین عملیات‌ها، ضدحمله‌ای بود که در نوامبر ۲۰۲۲ به آزادسازی شهر خرسون انجامید.

نیروهای مسلح اوکراین همچنین در ماه اوت گذشته (۲۰۲۴) بخش‌هایی از منطقه کورسک را تصرف کردند، اقدامی که به‌عنوان اولین اشغال خاک روسیه از زمان جنگ جهانی دوم شناخته می‌شود. پوتین سرانجام تنها در ماه مارس گذشته موفق شد نیروهای اوکراینی را از این منطقه بیرون براند.

کشورهای غربی ماشین انیگمای جدیدی را برای شکست روسیه در اختیار اوکراین قرار دادند