
میگویند ژنرال جرج پتن گفته است: «جنگها ممکن است با سلاحها انجام شوند، اما با انسانها پیروز میشوند»، اما این گفته مربوط به زمانی بود که انسان هنوز قدرت موشک را مهار نکرده و آن را به سلاحی با قدرتی غیرقابل تصور تبدیل نکرده بود.
موشکها بخشی حیاتی از زرادخانه هر ارتشی هستند. هلیکوپترهای تهاجمی میتوانند به آنها مجهز شوند، و برعکس، اگر یک سرباز بخواهد یک هلیکوپتر بلک هاوک را نابود کند، میتواند بهسمت آن موشک شلیک کند. این پرتابههای خودپیشران در اندازههای متنوعی ساخته میشوند و بنابراین میتوانند بردهای مختلفی داشته باشند. بهطور کلی، هرچه یک موشک بزرگتر باشد، برد آن نیز بیشتر است، اما سقف این برد چقدر است؟

موشکها آنقدر قدرتمند شدهاند که میتوان آنها را با دقتی ترسناک به سوی دشمنانی در دیگر قارهها شلیک کرد. در اینجا ۱۳ مورد از موشکهایی که بیشترین برد را در میان تسلیحات کنونی ارتش ایالات متحده دارند، معرفی میشوند. چرا فقط ایالات متحده؟ چون آمریکا بیش از هر کشور دیگری در جهان برای ارتش خود هزینه میکند و در بودجه سال ۲۰۲۵، دولت آمریکا برنامهریزی کرده که ۴۰ درصد از این هزینهها صرف موشکها و سامانههای مرتبط با آنها شود. بیایید بگوییم ارتش ایالات متحده سرمایهگذاری عظیمی روی بمبها و تسلیحات بالستیک کرده است.

تفاوت بین موشک و راکت
موشکها تنها یکی از انواع مهمات مورداستفاده در تسلیحات نظامی هستند، اما بهقدری پیشرفتهاند که بهخودیخود یک سلاح محسوب میشوند. اما پیش از هر چیز باید یک نکته را روشن کنیم: موشک و راکت با هم تفاوت دارند.
برای شخصیت ناآشنا با اصطلاحات نظامی، ممکن است این دو مشابه یا حتی یکسان به نظر برسند. هر دو مواد منفجرهای هستند که سربازان میتوانند به سوی اهدافی در فاصله دور شلیک کنند، و هر دو از پیشرانه راکتی استفاده میکنند. اما این که چیزی مثل اردک پرواز میکند و مثل اردکی که تیانتی به آن بسته شده منفجر میشود، به این معنا نیست که واقعاً اردک است.
واضحترین تفاوت، دقت است. هنگامی که راکتها شلیک میشوند، به مسیر خود ادامه میدهند تا با چیزی برخورد کنند؛ چه هدف موردنظر باشد چه هر مانع دیگری یا حتی زمین. اما موشکها میتوانند مسیر خود را اصلاح کنند و در برابر سامانههای دفاعی، مانورهای مقابلهای انجام دهند. در نتیجه، احتمال برخورد آنها با هدف بسیار بیشتر است. بله، شلیک راکتهایی مانند بازوکا سریعتر است، اما سامانه موشکی جاولین به نیروها اجازه میدهد بدون قربانیکردن دقت، سریعاً به پناهگاه بروند. با این حال، از نظر برد و قدرت تخریب، موشک و راکت تقریباً در یک سطح قرار دارند.

۱۳. RIM-174 Standard ERAM
گرچه موشکها جزو هواگردها نیستند، اما از همان شیوه نامگذاری استفاده میکنند؛ ترکیبی از حروف و اعداد. چند حرف اول نشاندهنده مأموریت اصلی و سکوی پرتاب موشک است و چند حرف آخر بیانگر برد آن (کوتاه یا بلند) هستند.
موشک هدایتشونده RIM-174 Standard Missile 6 ERAM برای رهگیری اهداف هوایی ازجمله هواگردهای سرنشیندار و موشکها طراحی شده است. هر موشک از یک سامانه عمودپرتاب در کشتیها شلیک میشود، از همین رو در نام آن از «RIM» استفاده شده: «R» یعنی «پرتاب از کشتی»، «I» یعنی «رهگیر هوایی» و «M» مخفف «موشک هدایتشونده». شرکت Raytheon نسخههای مختلفی از RIM-174 تولید کرده، از جمله RIM-174B با جیپیاس داخلی و AIM-174B که از جنگندهها قابل شلیک است — حرف «A» یعنی «پرتاب از هوا».
در حالی که برخی مشخصات RIM-174 را همه میدانند (مثل وزن ۱۶۳.۵ کیلوگرمی کلاهک انفجاری ترکشزا)، برد آن طبقهبندی شده است. اما گزارشها حاکی از آنند که این موشک حداقل تا ۲۴۰ کیلومتر و طبق برخی منابع حتی تا ۴۵۸ کیلومتر برد دارد. اینجاست که واژه «ERAM» معنی پیدا میکند؛ مخفف Extended Range Active Missile به معنای موشک فعال با برد افزایشیافته. این ارقام مطابق با گزارشهای اولیهاند که برد برنامهریزیشده اولیه را ۲۴۰ کیلومتر اعلام میکردند و سپس گفته شد برد آن به «بیش از ۳۸۰ کیلومتر» ارتقاء یافته است.

۱۲. AGM/RGM/UGM-84 Harpoon
در حالی که ناوشکنها میتوانند گلولههایی بزرگتر از خودِ خدمه ذخیره کنند، اما سلاحهای همراهشان تنها میتوانند اهداف قابلدید را هدف قرار دهند. اگر چیزی روی رادار یا در دید نباشد، این گلولههای غولآسا به جایی برخورد نخواهند کرد. اما برخی موشکها چنین محدودیتی ندارند.
موشکهای Harpoon که با نام AGM/RGM/UGM-84 نیز شناخته میشوند، از اواخر دهه ۱۹۷۰ در خدمت بوده و برخی کشتیهای گارد ساحلی ایالات متحده در دوران جنگ سرد به آنها مجهز شدند. این موشکها در شرایط آبوهوایی گوناگون و از سکوهای مختلف شلیک میشوند. به خاطر داشته باشید، «R» در «RGM» به معنای پرتاب از کشتی، «A» در «AGM» به معنای پرتاب از هوا، و «U» در «UGM» به معنای پرتاب از زیردریایی است.
یکی از ویژگیهای حیاتی Harpoon توانایی «فراتر از افق» آن است، یعنی میتواند به اهدافی فراتر از محدوده دید و رادار حمله کند. بدیهی است که این ویژگی بدون برد قابلتوجه ممکن نبود. این برد بسته به مدل موشک متغیر است. مدل AGM-84 دارای بردی معادل ۱۴۰ کیلومتر است، در حالی که UGM-84 میتواند تا ۲۱۹ کیلومتر پرواز کند. اما جدیدترین مدل، RGM-84F، بردی معادل ۲۸۰ کیلومتر دارد و احتمالاً نسل بعدی Harpoon این عدد را افزایش خواهد داد.

۱۱. AGM-88 HARM
در فیلمها، سریالها و بازیها، موشک هدایتشونده باید ابتدا روی هدف قفل شود تا بتوان آن را شلیک کرد. سیستم Javelin دقیقاً همینطور عمل میکند، اما برخی موشکهای دوربرد بیشتر حالت «شلیک کن و فراموش کن» دارند.
موشکهای AGM-88 متعلق به نیروی هوایی ایالات متحده تنها بهدلیل داشتن یک اسم عجیب و غریب لقب «HARM» نگرفتهاند؛ این نام مخفف «موشک ضد تشعشع پرسرعت» (High-speed Anti-Radiation Missile) است. این موشکها پس از شلیک به دنبال تشعشعات راداری میگردند. بسیاری از موشکهای هدایتشونده چنین قابلیتی دارند، اما کمپانی ریتون موشک HARM را تا حدی نیمهخودمختار طراحی کرده که میتواند بین اهداف انتخاب کند، برای جلوگیری از برخورد با نیروهای خودی، به شکل خودکار تخریب شود و حتی به اهدافی پشت سر سکوی پرتابکننده حمله کند. در حال حاضر، فقط جنگندههای F-16C این موشکها را حمل میکنند.
ریتون طی سالها مدلهای مختلفی از AGM-88 تولید کرده است. بیشتر این تغییرات شامل آنتنهای اضافی و پردازندههای پیشرفتهتر بودند، اما برد HARM تا نسل ششم ثابت ماند؛ یعنی حدود ۱۵۰ کیلومتر. نسل جدید این موشک با نام AGM-88G یا AARGM-ER به لطف پیشرانه قویتر میتواند تا ۲۹۹ کیلومتر پرواز کند. در نوامبر ۲۰۲۴، نیروی هوایی ایالات متحده آزمایش نسل بعدی این موشک با نام AGM-88J را آغاز کرد. باید دید آیا این نسخه جدید از برد بیشترین نسبت به AGM-88G برخوردار است یا نه.

۱۰. ATACMS
یکی دیگر از تفاوتهای کلیدی میان راکتها و موشکها سرعت آنهاست، یا شاید بهتر بگوییم پتانسیل سرعت.سرعت موشکها میتواند از سرعت صوت فراتر برود؛ قابلیتی حیاتی هنگام مقابله با سامانههای ضدموشکی پیچیده.
ATACMS مخفف «سامانه موشکی تاکتیکی ارتش» بوده و متشکل از یک موشک «متعارف» و سکوی پرتاب آن است. هر موشک ATACMS از طریق جیپیاس هدایت میشود و کلاهکی با وزن ۲۲۷ کیلوگرم (۵۰۰ پوند) دارد. مهمتر از همه، ATACMS با سامانه HIMARS (سامانه پرتاب موشک متحرک با تحرک بالا) و همچنین سامانه قدیمیتر MLRS M270 سازگار است.
اگرچه ATACMS در دسته «موشک بالستیک برد کوتاه» طبقهبندی شده، اما این عنوان کمی گمراهکننده است چون برد آن به ۲۹۹ کیلومتر میرسد. هر موشک بالستیکی با برد زیر ۱,۰۰۰ کیلومتر در این دسته قرار میگیرد. ATACMS هنگام برخورد با هدف به سرعتی معادل بیش از ۳ ماخ میرسد؛ که هم از لحاظ دفاعی مؤثر است چون رهگیریاش دشوار میشود، و هم قدرت تخریب آن را بیشتر میکند. از آیزاک نیوتن بابت این کشف ممنونیم.

۹. RIM–۱۵۶ Standard Missile 2
یکی از عوامل مهم در طراحی موشک، سامانه پرتاب آن است. آیا موشک از درون سیلو شلیک میشود یا جزو یک سامانه با پرتاب خاص است؟
موشک Standard Missile 2 یا همان RIM-156 یکی از گزینههای اصلی نیروی دریایی ایالات متحده در دفاع هوایی سطحبههواست. این موشک بخشی از سامانه جنگافزاری AEGIS است که باعث شده ناوشکنهای کلاس Arleigh Burke از قدرتمندترین کشتیهای جنگی جهان باشند. موشک RIM-156 به کمک حسگرهای مادونقرمز و رادار نیمهفعال هدایت میشود.
در حال حاضر، RIM-156 در مدلهای مختلفی تولید میشود: مدلهای برد متوسط Block III، Block IIIA و Block IIIB، و مدل برد بلند Block IV. مدلهای برد متوسط بردی معادل ۱۶۷ کیلومتر دارند، در حالی که مدل Block IV میتواند تا ۳۷۰ کیلومتر پرواز کند. گرچه Block IV در ظاهر ارتقاء یافته بهنظر میرسد، اما بهدلیل مشکلات نرمافزاری و ناپایداری در برنامهها، نیروی دریایی ایالات متحده در حال جایگزینی آن با RIM-174 است. هرچند RIM-174 برد کمتری دارد، اما دقت و قابلیت اطمینان آن بیشتر است.

۸. AGM-158C LRASM
هرچه موشکی بتواند مسافت بیشتری را بپیماید، بیشتر در معرض شناسایی قرار میگیرد؛ مگر آنکه از فناوری پنهانکاری استفاده کند، چون نمیتوان چیزی را زد که دیده یا ردیابی نمیشود.
موشکهای ضدکشتی برد بلند AGM-158C LRASM ساخت لاکهید مارتین، موشکهای نقطهزنی هستند که از جنگندههایی مانند F/A-18 Hornet و Super Hornet پرتاب میشوند. ویژگی اصلی LRASM فناوری پنهانکاری آن است که به موشک امکان میدهد در میدان نبرد باقی مانده و با دقت به هدف برخورد کند. البته جزئیات دقیق این فناوری محرمانه است چون اگر همه بدانند، دیگر «پنهانکار» نخواهد بود. اما میدانیم که این موشک به سیستم هدایت GPS ضد اختلال مجهز است و هدفگیری را با ترکیب فرکانس رادیویی و حسگرهای مادونقرمز انجام میدهد.
برد دقیق LRASM نیز مانند فناوری پنهانکاریاش فاش نشده است. طبق اسناد رسمی، این موشک میتواند بیش از ۳۷۰ کیلومتر را طی کند، اما مؤسسه نیروی دریایی ایالات متحده تخمین زده که برد واقعی آن چیزی نزدیک به ۹۲۵ کیلومتر است. چون LRASM یک موشک پنهانکار است، احتمالاً ارتش ایالات متحده ترجیح میدهد هرگز کسی برد واقعیاش را نداند.

۷. JASSM
یکی دیگر از عناصر کلیدی در طراحی موشکها، کلاهک آنهاست. این قسمتها نوک پیکان محسوب میشوند و تمام مواد منفجره را حمل میکنند. هرچه ظرفیت بیشتر و مواد قویتر، انفجار هم بزرگتر. اما اگر موشک نتواند زره هدف را بشکند، انگار که هزار کیلوگرم پَر حمل کرده باشد.
موشک مشترک هوابهسطح با برد بلند یا همان AGM-158 JASSM نیز توسط لاکهید مارتین ساخته شده و پایه موشک LRASM محسوب میشود. هر دو موشک به GPS ضد اختلال مجهز هستند، اما آنچه پیشتر ذکر نکردیم قابلیت نفوذ در زره هدف است. JASSM — و همچنین LRASM — از کلاهک نفوذی/ترکشزای ۴۵۰ کیلوگرمی (۱۰۰۰ پوندی) بهره میبرد که تضمین میکند انرژی انفجار به عمق هدف نفوذ کند.
نیروی هوایی ایالات متحده در حال حاضر از دو نسخه JASSM استفاده میکند: مدل استاندارد و مدل JASSM ER. هر دو موشک از نوع کروز محسوب میشوند (یعنی با استفاده از نیروی آیرودینامیکی ارتفاع خود را حفظ میکنند). JASSM معمولی بردی معادل ۳۷۰ کیلومتر دارد، اما نسخه JASSM ER تا ۱,۰۰۰ کیلومتر نیز پرواز میکند. در سال ۲۰۱۸، نیروی هوایی ایالات متحده توسعه مدل جدیدی از این موشک به نام JASSM-XR («XR» یعنی «برد بسیار بلند») را آغاز کرد. طبق آمار رسمی، این موشک حداکثر بردی معادل ۱,۸۰۰ کیلومتر دارد؛ یعنی حتی بیشتر از طول ایالت کالیفرنیا.

۶. AGM-86 ALCM
تفاوت اصلی بین بمب و موشک چیست؟ اگر بخواهیم خیلی دقیق نگاه کنیم، قدرت انفجاری بمب از طریق جاذبه زمین منتقل میشود، در حالی که موشکها از ترکیبی از پیشرانه راکتی، جاذبه و سیستمهای هدفگیری استفاده میکنند. بهعبارتی، موشکها بمبهایی هستند با احتمال اصابت بسیار بیشتر و ایمنی بالاتر برای کاربران.
سری موشکهای AGM-86 که با نام «موشک کروز پرتابشونده از هوا» (ALCM) شناخته میشوند، راهکارهای نوآورانهای برای افزایش اثربخشی بمبافکنها هستند. این موشکها بهجای اینکه نیاز باشد بمبافکنها تا محدوده پدافند دشمن نفوذ کنند، میتوانند از خارج از محدوده ضدهوایی شلیک شوند. علاوه بر این، چون بمبافکنها قادرند تعداد زیادی از این موشکها را حمل کنند، میتوانند آنها را بهصورت دستهجمعی پرتاب کرده و سامانههای دفاعی دشمن را اشباع کنند. شاید برخی از این موشکها ساقط شوند، اما آیا تمامشان را میتوان زد؟
از نظر فنی، نیروی هوایی آمریکا دیگر از مدلهای AGM-86C و AGM-86D که دارای کلاهکهای انفجاری معمولی بودند استفاده نمیکند و آنها را در سال ۲۰۱۹ بازنشسته کرد. اما هنوز انبار بزرگی از موشکهای AGM-86B را حفظ کرده که دارای کلاهکهای هستهای هستند. این مدل، طولانیترین برد را در میان ALCMها دارد: حداکثر ۲٬۵۰۰ کیلومتر. این زرادخانه از موشکهای هستهای قرار است تا سال ۲۰۳۰ بازنشسته نشود.

۵. RIM-161 Standard Missile 3
همانند هواگردهای نظامی، هر موشک نیز برای هدف خاصی طراحی شده است. مثلاً موشک مافوق صوت چین برای هدف قرار دادن تقریباً هر نقطهای در جهان در عرض چند دقیقه طراحی شده. با این حال، برخی موشکها با افزودن سوخت کافی میتوانند وظایف دیگر هم انجام دهند.
موشک RIM-161 Standard Missile 3 که توسط شرکت ریتون ساخته شده، بر پایه موشک RIM-156 Standard Missile 2 و به طور خاص نسخه ER آن طراحی شده است. در واقع، RIM-161 از بدنه و سیستم پیشران RIM-156 ER استفاده میکند، اما به سیستم GPS بروزشده، کلاهک سبک ویژه خارج از جو (LEAP) و مرحله سوم موتور راکتی برای افزایش برد مجهز شده است. این ویژگیها باعث میشوند RIM-161 بتواند اهدافی از موشکهای بالستیک گرفته تا ماهوارههای مدار پایین را هدف قرار دهد.
همانند RIM-156، موشک RIM-161 نیز در مدلهای مختلفی عرضه شده: از RIM-161A تا B, C, و D. اغلب بروزرسانیها در زمینه نرمافزار تشخیص تهدید بودهاند، اما برخی از آنها برد موشک را نیز افزایش دادهاند. تخمینها حاکی از آن است که مدلهای A تا C میتوانند تا حدود ۱۱٬۹۶۶ کیلومتر برد داشته باشند، در حالی که نسخه D بردی برابر با ۲٬۵۰۰ کیلومتر دارد. بهدلیل همین برد بالا، فقط نسخه D قادر به هدف قرار دادن ماهوارههاست.

۴. Tomahawk
مانند خودروهای نظامی، اکثر موشکها نیز به «خانوادهها» تعلق دارند. مهندسان ابتدا یک مدل پایه طراحی میکنند و سپس آن را برای نیازهای خاص تغییر میدهند. حتی اگر برد موشک را افزایش دهند، همچنان آن مدل عضوی از همان خانواده اصلی باقی میماند.
اگر کمی درباره موشکها بدانید، احتمالاً نام Tomahawk را شنیدهاید. این موشکها از سال ۱۹۹۱ در انظار عمومی ظاهر شدند و از آن زمان تاکنون در اکثر درگیریهای نظامی آمریکا نقشی کلیدی ایفا کردهاند. دلیل آن هم چندمنظوره بودن این موشکهاست؛ میتوان آنها را از کشتیها، زیردریاییها و سکوهای زمینی شلیک کرد. طی سالها، مهندسان تغییرات زیادی روی این موشک انجام دادهاند. نسخههای جدید حتی میتوانند برای مدتی روی هدفی در آسمان “چرخ بزنند” تا در صورت نیاز به اهداف جدید پاسخ دهند.
با وجود تنوع پلتفرمهای پرتاب، تاماهاکها عمدتاً از کشتیها و زیردریاییها پرتاب میشوند؛ بنابراین باید بردی چشمگیر داشته باشند تا بتوانند اهداف دور از ساحل را بزنند. بسته به مدل، این موشکها میتوانند بین ۱٬۲۵۰ تا ۲٬۵۰۰ کیلومتر پرواز کنند. این عدد با توجه به اینکه موشکها در ارتفاع پایین پرواز میکنند، دوچندان قابل توجه است.

۳. LRHW
تا اینجای فهرست، اغلب موشکها قدمتی چند دههای دارند. اما ارتش ایالات متحده همیشه در حال توسعه نسل جدیدی از سلاحهاست.
موشک مافوق صوت برد بلند (Long-Range Hypersonic Weapon (LRHW)) با لقبDark Eagle یکی از جدیدترین موشکهای مافوق صوت آمریکاست. این سامانه شامل یک آتشبار موشک، خود موشک و یک بدنه گلاید مافوق صوت متصل به موشک است. طبق اعلام لاکهید مارتین، سرعت این موشکها میتواند به ۵ ماخ برسد؛ هرچند هنوز به سرعت ۸ ماخ موشک مافوق صوت روسی 3M22 Zircon نمیرسد.
برد تخمینی این موشکها حدود ۲٬۷۷۵ کیلومتر است. این عملکرد به لطف بدنه گلایدری ممکن میشود که ابتدا با موتور راکتی شتاب میگیرد و پس از اتمام سوخت، آن را رها میکند. این بدنه نهتنها سرعتی معادل ۶٬۱۲۵ کیلومتر بر ساعت داشته، بلکه قابلیت مانور بالا نیز دارد که رهگیری آن را بسیار دشوار میسازد. در ابتدا قرار بود این موشکها روی ناوشکنهای کلاس Zumwalt نصب شوند، اما با لغو این پروژه، اکنون قرار است روی سکوهای دیگر به کار گرفته شوند.

۲. UGM-133 Trident II
زیردریاییها برای حفظ کارآیی باید زیر آب بمانند، بنابراین بیشتر تسلیحات آنها باید در زیر سطح کار کنند. یکی از استثناها، موشکهایی هستند که میتوانند از زیر یا روی سطح شلیک شده و تقریباً هر نقطهای را هدف قرار دهند.
موشک UGM-133 Trident II، که با نام Trident D5 نیز شناخته میشود، نسخه ارتقاءیافته موشک Trident I است. هر دوی این موشکها در زیردریاییهای هستهای کلاس Ohio نگهداری میشوند. همانطور که انتظار میرود، Trident II دقت بالاتر، برد بیشتر و مواد شکافتپذیر بیشتری نسبت به مدل قبلی دارد. این موشکها با عنوان «سلاح هستهای با توان کم» شناخته میشوند و نقش بازدارنده دارند.
Trident II قادر است قدرتی بین ۱۰۰ تا ۴۷۵ کیلوتُن را از طریق کلاهک هستهای خود آزاد کند، بنابراین نیازمند بردی متناسب با آن است. حداقل برد ایمن برای شلیک این موشک ۲٬۰۰۰ کیلومتر است و حداکثر میتواند تا ۱۲٬۰۰۰ کیلومتر پرواز کند. برای مقایسه، عرض اقیانوس اطلس بین ۲٬۸۵۰ تا ۴٬۸۰۰ کیلومتر است. در مقابل، مدل قبلی این موشک (Trident I) بردی معادل ۷٬۴۰۰ کیلومتر داشت.

۱. LGM-30 Minuteman III
وقتی بیشتر مردم واژه «موشک» را میشنوند، معمولاً به موشک بالستیک قارهپیما (ICBM) فکر میکنند. این موضوع تعجبی ندارد؛ چراکه این موشکها بزرگترین و ویرانگرترین موشکهایی هستند که تاکنون ساخته شدهاند؛ نمادی از توان نابودکننده بشر. و البته با این جثه عظیم، هم سوخت کافی دارند و هم بردی چشمگیر.
در حالی که موشک Trident II نیز یک موشک بالستیک قارهپیما به شمار میرود، اما در مقابل LGM-30 Minuteman III حرفی برای گفتن ندارد. این موشک غولپیکر، نسخه پیشرفتهای از موشک Minuteman است که از سال ۱۹۶۲ وارد خدمت شد. در حال حاضر، Minuteman III تنها ICBM زمینی ایالات متحده است. این موشک ۳۶٬۰۳۴ کیلوگرمی، میتواند کلاهک هستهای با توان تا ۴۷۵ کیلوتن را حمل کند. از هر نظر، با یک هیولا روبرو هستیم.
اگرچه وزن موشک Trident II بیشتر از Minuteman III است، اما Minuteman III در برد، اندکی از رقیب زیردریاییپرتاب خود جلوتر است. برد نهایی این موشک ۱۳٬۰۰۰ کیلومتر اعلام شده. این موشکها در پایگاههای نیروی هوایی آمریکا نگهداری میشوند و در صورت لزوم، میتوانند در مدتزمان کوتاهی هر نقطهای از کره زمین را هدف قرار دهند.
بدون نظر