در بسیاری از فیلم‌های معروف مثل عقاب آهنین (Iron Eagle)، تاپ گان (Top Gun) یا کله‌گنده‌ها (Hot Shots)، احتمالاً صحنه‌ای را مشاهده کرده‌اید که در آن یک خلبان در حال پرواز است و ناگهان به او هشدار داده می‌شود که توسط دشمن قفل یا به اصطلاح نشان‌گذاری (painted) شده است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که موشک دشمن روی هواپیمای هدف قفل می‌شود و این هشدار به خلبان فرصت لازم را می‌دهد تا با استفاده از برخی فریب‌ها مانند چف یا فلر از حمله دشمن فرار کند.
در بیشتر موارد و در یک فیلم سینمایی، وقتی موشک دشمن روی یک جنگنده قفل می‌شود، خلبان از طریق رادار نصب‌شده روی جنگنده خود نسبت به آن اطلاع پیدا می‌کند. این رادارها معمولاً دو حالت دارند: حالت جست‌وجو برای شناسایی اهداف خاص و حالت رهگیری برای دنبال‌کردن یک هدف مشخص. زمانی که سیگنال رادار پس از برخورد به هواپیمای هدف بازمی‌گردد، سامانه‌های هواپیمای هدف آن را تشخیص داده و خلبان را از حضور دشمن مطلع می‌کنند.
بسیاری از این فرایندها به نوع موشک‌های هوا به هوا (AAM) وابسته است؛ چرا که موشک‌های حرارتی نیازی به قفل راداری ندارند. تنها کافی است تا خلبان، موشک را روی هدف تنظیم کرده و پس از شنیدن یک صدای خاص که اصطلاحاً به آن good tone می‌گویند، که نشان‌دهنده آمادگی موشک برای شلیک است، آن را رها می‌کند. هواپیمای هدف زمانی که توسط رادار دشمن قفل می‌شود، با کمک سامانه‌های هشدار راداری از این موضوع اطلاع پیدا می‌کند. رادار با ارسال و دریافت امواج قدرتمند و گیرنده هشدار راداری (Radar Warning Receiver یا RWR)، که در هواپیماهای جنگ الکترونیک هم دیده می‌شود، می‌تواند جهت انتشار سیگنال را تشخیص داده و روی نمایشگر نشان دهد. همچنین اطلاعات بیشتری درباره نوع سیگنال و منشأ آن نیز به دست می‌آید.
نحوه شلیک موشک توسط جنگنده‌ها
شلیک موشک از طریق جنگنده به سمت اهداف خود، فارغ از اینکه خلبان جنگنده از رده خارج شده‌ای مثل F-111 هستید یا مسئولیت هدایت مدل بسیار پیشرفته و سریع F-35 لایتنینگ II را بر عهده دارید، دارای چند بخش مهم است. وقتی خلبان موشکی را شلیک می‌کند، این اقدام خود را با گفتن فاکس یک، فاکس دو یا فاکس سه اطلاع می‌دهد. احتمال دارد که این اصطلاحات را در فیلم‌ها شنیده باشید و البته که بی‌معنی هم نیستند. فاکس یک، به موشک‌های نیمه‌فعال هدایت شده با رادار (SARH) اشاره دارد، فاکس دو به موشک‌های حرارتی و فاکس سه به موشک‌های فعال هدایت‌شونده گفته می‌شود.
همان‌طور که پیشتر گفته شد، موشک‌های حرارتی مثل ایم-۹ سایدوایندر نیازی به قفل راداری ندارند؛ خلبان فقط باید هدف را نشانه گرفته و شلیک کند. اما موشک‌های نیمه‌فعال هدایت‌شده با رادار، از رادار غیرفعال داخل هواپیما بهره می‌برند که توسط رادار خارجی هواپیمایی که موشک را شلیک کرده، تقویت می‌شود. نمونه‌ای از این نوع، موشک ایم-۴ فالکون است که اولین موشک عملیاتی هدایت‌شونده هوا به هوا بود. موشک‌های راداری فعال، ساختار پیچیده‌تری دارند؛ چون به راداری مجهز هستند که خودش به‌صورت مستقل سیگنال ارسال و دریافت می‌کند و همین موضوع نیازمند توان بیشتر و تجهیزات پیشرفته‌تری است.
مزیت شلیک موشک‌های فاکس سه مانند ایم-۱۲۰ آمرام این است که هدایت موشک در فواصل دور بهتر شده و مقابله با آن‌ها توسط سیستم‌های جنگ الکترونیک دشوارتر است. پس از ورود موشک به فاز نهایی، هواپیمای شلیک‌کننده دیگر نیازی به حفظ قفل راداری ندارد و موشک به‌نوعی حالت شلیک کن و فراموش کن (fire-and-forget) پیدا می‌کند که خلبان پس از شلیک، توجه کمتری به آن دارد.
چه اتفاقی برای هواپیمای هدف می‌افتد؟
خلبان جنگنده مشغول پرواز در نزدیکی قلمروی دشمن است که ناگهان اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ می‌دهد: موشکی روی او قفل می‌شود. این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم هشدار راداری (Radar Warning Receiver یا RWR) نصب‌شده روی هواپیما، سیگنالی را شناسایی کند که سیستم کامپیوتری هواپیما آن را تهدیدآمیز تشخیص می‌دهد. این سیستم حتی می‌تواند نوع رادار دشمن را شناسایی کرده و به خلبان اطلاع دهد که چه نوع هواپیمایی در تعقیب اوست.
نسل جدید سیستم‌های هشدار راداری قادر هستند تا چندین سیگنال را جداگانه شناسایی کرده و مشخص کنند کدام یک تهدید جدی‌تری به حساب می‌آید؛ این اطلاعات به صورت آیکون‌ها و شکل‌های خاصی روی نمایشگر هدآپ (HUD) به خلبان نشان داده می‌شود. با دریافت این داده‌ها تقریباً به صورت آنی، خلبان می‌تواند واکنش مناسب را انجام دهد. همچنین سیستم هشدار لیزری نیز وجود دارد که اگر هواپیما توسط مسافت‌یاب لیزری (Laser rangefinder) هدف‌گیری شود، به خلبان هشدارهای لازم را می‌دهد. به همین دلیل، چندین سیستم دفاعی مختلف روی هواپیما نصب شده‌اند تا از آن محافظت کنند.
سیستم هشدار راداری فارغ از نمایش تصویری اطلاعات، به بخش صوتی نیز مجهز است. صداهای مختلف می‌توانند خلبانان را از نوع تهدید آگاه کنند؛ ناگفته نماند که خلبانان نیز برای تشخیص این صداهای مختلف، آموزش‌های لازم را دیده‌اند. صدای مداوم یعنی رادار در حالت تعقیب، روی هواپیما قفل کرده است. صداهای دیگر هم وضعیت موشک را به خلبان اطلاع می‌دهند. هرگاه این هشدارها فعال شوند، خلبان درمیابد که باید فوراً اقدامات لازم را انجام داده و فرار کند. تمامی این سیستم‌های دفاعی با هم ترکیب شده‌اند تا شانس موفقیت خلبان و جنگنده را در شرایط مختلف به حداکثر برسانند.
بدون نظر