
مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، جزو یکی از نمادینترین و تاثیرگذارترین هواپیماهای نظامی محسوب میشود. در طی چندین سال، اف-۴ فانتوم ۲ به عنوان هواپیما نظامی بسیاری از کشورها در سراسر جهان فعالیت کرد و در حملات هوایی، زمینی و ماموریتهای مربوط به جمعآوری اطلاعات و شناسایی، شهرت قابلتوجهی به دست آورد.
با وجود اینکه بیش از ۶۰ سال از عمر اف-۴ فانتوم ۲ میگذرد، اما هنوز تعداد کمی از این هواپیما در آسمان به فعالیت خود ادامه داده است. در این مقاله، علاوه بر بررسی محلهایی که این هواپیما در آنها یافت میشوند، به روند توسعه و تاریخچه عملیاتی این جنگنده نمادین نیز میپردازیم.
توسعه مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲

ایده ساخت اف-۴ فانتوم ۲ در دهه ۱۹۵۰ و در اوج دوران جنگ سرد توسط شرکت مکدانل داگلاس شکل گرفت، زمانی که نیروی دریایی آمریکا نیاز به مراتب بیشتری برای حضور یک جنگنده هجومی جدید احساس میکرد. اولین نمونه آزمایشی این هواپیما در ماه مه ۱۹۵۸ به پرواز درآمد، اما در دسامبر ۱۹۶۰ بود که نخستین فروند آن به صورت رسمی به خدمت گرفته شد. طراحی اف-۴ فانتوم ۲ بر قدرت موتور و قابلیت حمل موشکها تمرکز داشت؛ این هواپیما مجهز به دو موتور توربوجت جنرال الکتریک J79-GE-8 بود. این جنگنده توانایی رسیدن به سرعت ۲.۲ ماخ (معادل ۲,۳۶۷ کیلومتر در ساعت) را داشت که در دوران خود، جزو یکی از سریعترین هواپیماهای نظامی به شمار میرفت.
ویژگی منحصربهفرد اف-۴ فانتوم ۲ این است که میتوان کابین آن را بسته به نیاز، با نسخههای مختلفی تعویض کرد که امکان حضور یک یا دو خلبان را فراهم میکند. همچنین نوک دماغه هواپیما قابلیت تعویض دارد و میتوان در آن رادار، دوربین یا موشک نصب کرد. تا زمان پایان تولید در سال ۱۹۸۱، مجموعاً ۵,۱۹۵ فروند از این هواپیما توسط شرکت آمریکایی مکدانل داگلاس ساخته شد که آن را به یکی از محبوبترین جنگندههای نظامی تاریخ تبدیل نمود. این هواپیما برای چندین دهه، جزو تجهیزات اصلی نیروهای نظامی بسیاری از کشورها محسوب میشد، از جمله آمریکا که آخرین اف-۴ فانتوم ۲ را در میانه دهه ۲۰۱۰ از خدمت خارج کرد.
تقریباً ۱۰۰ فروند مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ همچنان مورد استفاده قرار میگیرند

تا جولای ۲۰۲۵، تعداد ۹۸ فروند مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ همچنان به صورت فعال باقی مانده بودند. این هواپیماها توسط نیروهای هوایی سه کشور مختلف یعنی ایران، ترکیه و یونان بهکار گرفته میشوند. در جدول زیر، تعداد هواپیماهای اف-۴ فانتوم ۲ فعال در نیروی هوایی هر یک از کشورها آورده شده است:
کشور | سازمان | تعداد اف-۴ فانتوم ۲ فعال |
ایران | نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران | ۶۲ |
ترکیه | نیروی هوایی ترکیه | ۱۹ |
یونان | نیروی هوایی یونان | ۱۷ |
کشورهایی که در گذشته از مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ استفاده میکردند
تنها ۹۸ فروند از کل مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، به صورت فعال باقی مانده است و اکثریت این هواپیماها از رده خارج شدهاند؛ بسیاری از آنها را یا برای اسقاط یا برای موزههای هوانوردی سراسر جهان ارسال کردهاند. برای چندین سال، نیروی هوایی برخی کشورها از جمله ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا از این هواپیما بهره میبردند. پیشتر کشورهای زیر از مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ استفاده میکردند:
کشور | سازمانها |
استرالیا | نیروی هوایی سلطنتی استرالیا |
مصر | نیروی هوایی مصر |
آلمان | نیروی هوایی آلمان |
اسرائیل | نیروی هوایی اسرائیل |
ژاپن | نیروی هوایی ژاپن |
کره جنوبی | نیروی هوایی جمهوری کره |
اسپانیا | نیروی هوایی اسپانیا |
بریتانیا | مؤسسه آزمایش هواپیما و تسلیحات، نیروی هوایی ناوگان، نیروی هوایی سلطنتی |
آمریکا | ناسا، نیروی هوایی ایالات متحده، سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده، نیروی دریایی ایالات متحده |
تاریخچه عملیاتی مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲

۵ هواپیمای نظامی که رکوردهای هوانوردی را شکستند؛ از پیروزی بلامنازع تا ارتفاع پرواز
همانطور که قبلاً اشاره شد، مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، نقش فوقالعاده کلیدی در دوران جنگ سرد ایفا کرد و به طور گستردهای توسط آمریکا و همچنین چند کشور دیگر از جمله بریتانیا، آلمان، یونان، ترکیه و ژاپن مورد استفاده قرار گرفت. این هواپیما در طول دهههای ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به هواپیمای استاندارد ناتو تبدیل و در نقاط مختلف اروپا، آسیا و خاورمیانه مستقر شده بود.
با این حال، مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ بیش از همه در طی جنگ ویتنام به شهرت رسید. آمریکا از این هواپیما برای انجام مأموریتهای گسترده شناسایی و بمباران در سراسر منطقه استفاده کرد. اما نبود توپ در طراحی این هواپیما باعث شد تا ایالات متحده در برخی مواقع در برابر دشمن ضعیف به نظر برسد و طراحی آن به مرور زمان به منظور جبران این نقص تغییر پیدا کرد. در طول سالها، اف-۴ فانتوم ۲ همچنین در چندین درگیری در خاورمیانه، از جمله جنگ ایران و عراق نیز به کار گرفته شد.
نمایش مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ در سراسر جهان

آیا دوست دارید مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ را از نزدیک ببینید؟ شاید خوششانس باشید، چون در نقاط مختلف جهان تعدادی از این هواپیما برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شدهاند تا ظاهر منحصربهفرد آن را به علاقهمندان نشان دهند. این هواپیماها در مکانهای زیر قابل مشاهده هستند:
- ملبورن، استرالیا – موزه نیروی هوایی سلطنتی استرالیا (RAAF Museum)
- بروکسل، بلژیک – موزه سلطنتی نیروهای مسلح و تاریخ نظامی
- سانتیاگو د شیلی، شیلی – موزه ملی هوانوردی و فضا
- پراگ، جمهوری چک – موزه هوانوردی پراگ
- برلین، آلمان – موزه لوفتوافه
- آتن، یونان – موزه نیروی هوایی یونان
- تهران، ایران – موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس
- کاونتری، انگلستان – موزه هوایی میدلند
- تگزاس، ایالات متحده – موزه USS Lexington
- ایلینویز، ایالات متحده – موزه میراث پرواز
- کالیفرنیا، ایالات متحده – بنیاد و موزه تاریخچه پرواز Flying Leatherneck
- کارولینای شمالی، ایالات متحده – پایگاه نیروی هوایی Seymour Johnson
حوادث مهم مربوط به مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲

سرعت جنگنده F-4 Phantom چقدر بود و چه نقصهایی داشت؟
هواپیمای مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲، طی بیش از ۶۰ سال خدمت عملیاتی خود، ایمنی نسبتاً خوبی داشته، اما در طول این سالها در چندین حادثه نیز درگیر شده است. از جمله حوادث برجسته این هواپیما مربوط به موارد زیر میشود:
- اوت ۱۹۷۸: یک فروند مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ نیروی دریایی آمریکا در جریان یک تمرین، هواپیمای دیگری از همین نوع را سرنگون کرد. خلبانان هواپیمای سرنگون شده توانستند با موفقیت چتر نجات خود را باز کرده و سالم فرود بیایند.
- سپتامبر ۱۹۸۷: یک فروند مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ نیروی هوایی آمریکا در جریان یک تمرین توسط یک فروند اف-۴ نیروی دریایی آمریکا سرنگون شد. خلبانان هر دو هواپیما توانستند به سلامت از هواپیما خارج شوند.
- ژانویه ۲۰۲۳: یک فروند مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ نیروی هوایی یونان در جریان یک تمرین آموزشی به دریای یونان سقوط کرد و هر دو خلبان آن جان خود را از دست دادند.
میراثی بهیادماندنی و تأثیرگذار

با بیش از ۶۰ سال سابقه عملیاتی، مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ میراثی بسیار تاثیرگذار در صنعت هوانوردی نظامی برجای گذاشته است. این هواپیما در زمان خود جزو یکی از سریعترین و قدرتمندترین جنگندهها بود و فناوری پیشرفتهای که برای آن توسعه یافت، هنوز هم در بسیاری از هواپیماهای نظامی دیگر در سراسر جهان به کار گرفته میشود. در طول چندین سال فعالیت گسترده، اف-۴ فانتوم ۲ چندین رکورد از جمله بیشینه سرعت و نرخ صعود را شکست داد. با بیش از ۵,۰۰۰ فروند هواپیمای ساخته شده از این نوع، هواپیما اف-۴ فانتوم ۲ به عنوان یکی از محبوبترین هواپیماهای نظامی تاریخ شناخته شده و نمادی از نوآوری، تطبیقپذیری و قدرت باقی مانده است.
علاوه بر دستاوردهای عملیاتی، مکدانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ به یک نماد فرهنگی نیز تبدیل شده و در فیلمها، مستندها و کتابهای متعددی حضور یافته است. ظاهر خاص و صدای بیش از حد موتورهای آن، باعث شهرت این هواپیما میان علاقهمندان هوانوردی در سراسر جهان شده است.
یادی کنیم از خلبانان بی بدیل فانتوم محمود خان اسکندری سپهسالار آسمان ایران نابغه فانتوم جهان، حسین خلعتبری، منوچهر محققی، عباس دوران، عتیقه چی، و….
خاک تو سرتون که با تکنولوژی آمریکایی ننازید که در جنگ ۱۲ روزتون حتی نتونستید یکیشون رو پرواز بدید؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
چرا اینقدر بی ادبانه اهانت کردی ؟!!!!!
اولاً :
کجا نازیدن. به این جنگنده ضمن اینکه کلی تغیرات و بروز رسانی هم روی آن انجام داده شده
دوماً:
اگر می نازیدن. به آن که اینهمه در تلاش خرید جنگنده های نسل پنجم از چین و روس و حتی پیشتر از غ امیه نبودند
سوماً :
چرا به شرایط روز و دشمنی های ابر قدرتهای و تحریمهای ظالمانه علیه کشورمان توجه نداری ؟!!!
چهارماً:
آیا به پیشرفتهای کوتاه مدت مشورت در زمینه های موشکی و ماهواره ای و دیگر موارد دفاعی احسنت گفته ای و خوسححال بوده ای و در نظرشان داشتی ؟!!!!
پنجماً:
در هیچ جای دنیا خودکفایی مطلق هنوز انجام نشده ، مگر روسیه که جنگ ستارگان را راه انداخته بود و قطلبی از دنیای مدرن است نیازمند به بعضی پهبادهای و حتی موشک های ما نشد ؟!!!!
و با هند اتمی و پاکستان اتمی و رژیم بی هویت صهیونی هم دارند از جنگنده ها و موشک های دیگران استفاده می کنند
در کل خود تحقیری مرضی غیر قابل علاج است
به امید خدا ایرانیان. به اوج قدرت دفاعی و ساخت ابزار جنگ و دفاع خواهند رسید
با رفتن افغانی مشکل حل میشه
تو مغزت ..💦ی ذره فک کنی همون چهارتا هواپیما هم از بین میرفت
خاک بر سر تو که حرف از ..میزنی تو که سواد نظامی نداری زر نزن
اینا قدیمی شدن.
نبرد هوایی پاکستانو با هند دنبال میکردم. بعد جنگ هم انالیزهاش اومد. پاکستان با ۳ چیز تونست پیروز بشه.
یک. جنگنده مدرن
۲. موشک مدرن.
۳. اواکس.
هواپیمای مدرن باعث شد که از یک برتری هوایی ایجاد کنن. و قابلیت لینک داشته باشه.
موشک مدرن باعث شد که لینک اواکس و جنگنده رو داشته باشه. یعنی قابلیت لینک شدن داشته
و اواکس که موشک رو هدایت کرده به طرف جنگنده هندی. چون موشک تا یک رنج یا بعد میتونه بره. یا جنگنده تا یک رنج خاص میتونه کاوش کنه یا موشک رو شلیک کنه. ولی پاکستان خیلی چیزها رو بومی کرد. موشک چینی رو با اواکس چینی و سوعدی لینک کرد. و باعث شد که موشک رو تا ۴۰۰ کیلومتر هدایت کنن به وسیله اواکس و بعدم جنگنده های هندی رو بزنن. خود موشک فکر کنم ۲۰۰ کیلومتر برد داشت. یا همین حدودا.
چاره اینه که خرید همزمان اینها انجام بشه. نه اینکه امسال ۲۴ تا جنگنده تک موتوره ی سبک بخرن. بعد سالهای دیگه اواکس بخرن. سالهای بعدش موشک.
که اگه اینطور بشه، قطعا نفوذیها تو گوش مسئولین کردن که یکجا نخرن چون به نفع نیست. مثل همون ضرب المثل که نفت سیاهه بو میده.
۲ تا اواکس به صورت فوری تحویل بگیرن.
۳۶ تا هم جنگنده سنگین بگیرن طی یکسال. برای از دست ندادن اسمان. باقیش قاب دور چین هست.
اولا آواکس موشک رو کنترل نمیکنه دید جنگنده رو افزایش و ست میکنه با محدودش جنگنده نسل ۴ خیلی خوش شانس در برابر نسل پنج نیست مگر سیستم سراسری یکپارچه از سطح زمین برای دفاع وجود داشته باشه و موشکی که برد ۲۰۰کیلومتر داره نمیشه بدون سوخت ۴۰۰کیلومتر هلش داد مسئله دید جنگنده وافزایش گسترده دید اونه چه در پرتابه وچه در دریافت پرتاپه ای که سمتش میاد وجنگال موثر تر در برابرش در زمان درست ایران باید اول سیستم راداری دقیق وجدید در سطح و موشکهای نقطه زن دفاعی با زاویه خطا تا شعاع یک متر داشته باشه و زمین وهوا باهم ست بشه تا دشمن از دید جلوتر و جرات حضور در آسمانی که با جنگنده و موشک زمین به هوا در حالت قفل باشه حضور پیدا نکنه و برگرده ودرصورت درگیری تلفات بالایی رو داشته باشه ونه صد سوراخ راداری وسیستم های دهه ۷۰میلادی و امکانات روز محدود داشته باشه امیدوارم یکی از دو غارتگر منابع ایران لااقل کمی امکانات به ما بفروشند مخصوصا روسها که در ازای تجهیزات پهباد وموشک هم گرفته ولی حتی سوخو۳۵ که ایران با یاکها تمرین کرده وآماده استفاده از این جنگنده سوخو۳۵ هست رو به ایران بده وگرنه جنگنده های چینی حداقل یکسال طول میکشه تا خلبانان خوشبینانه قادر به پرواز باجی ۱۰ وعملیاتی باشن هرچند جی ۱۰ هم قدیمی ونمونه ای نسل چهار درحال جابجایی در خود چینه ولی سوخو ۳۵ رو میشه لااقل مطمئنتر ونسل چهار پلاس دونست وچین هم فعلا موافقت فروش نکرده و روسیه هم از تحویل طفره میره و همون دوتا که تحویل داده شد هم هنوز عملیاتی نیست و در دوتیکه هرجنگنده وارد شده و سرهم نشدن
پاینده باد ایران …… من هر گاه اسم جنگنده F4 را میشنوم به یاد شادروان محمود اسکندری و شهید عباس دوران می افتم هرچند که خلبانان بسیاری در ایران با این جنگنده رشادتها از خودشان نشان دادندو باعث امنیت آسمان کشورمان از دست بی گانگان شدند اما شهامت شهید عباس دوران و زدن پول استراتژیک عراق در خرمشهر که باعث زمینگیر شدن ارتش عراق شد یا تهدیدی که شادروان محمود اسکندری در عراق در رادیو گار صدام را تحقیر کرد و قبل هم در عملیات H3 یکی از موفق ترین عملیات های جهان شناخته میشود باز شادروان محمود اسکندری جنگنده F4 را از سوریه و با سکوت کامل رادیویی و در پایین ترین ارتفاع جنگنده را از سوریه به ایران آورد اینان رشادتهایی هستند که میشود صدها کتاب با جنگنده F4 با خلبانان تیزپروازمان در دوران دفاع مقدس از خود برای آیندگان به یادگار گذاشتند…. روح تمام شهدا از پیش از انقلاب تا کنون شاد باشد …. پانده باد رهبر
خدا رحمتت کنه با این خرید ها .بهترین ها رو برای ایران خرید .روحت شاد
ی جور میگی روحش شاد انگار هرکی ندونه از جیبش برای مردم خرج کرده وظیفش بوده
ربطی به محمدرضا پهلوی نداره. اگر ایران تحریم نبود، فکر میکنی ایران نمیخواست بهترین جنگنده ها رو داشته باشه؟ مشکل عدم فروش جنگنده به ایران هست
خب چرا شما وظیفتون انجام نمیدین ؟؟ چون حتی اربابتون روسیه هم آدم حسابتون نمیکنه
خدا ان شاءالله با اون محشورت کنه تو قیامت
الان مثلا به رخ آمریکا کشیدید که ما شصت و دو تا فانتوم داریم
بابا اینا مال عهد بوق هستش بیخیال یه حرکتی بکنید
نکنه منتظرید محمد رضا شاه از گور پاشه واستون بسازه یا بخره
واقعا این نوع دیدگاه کم لطفی هست. ایران در هیچ صنعتی هم موفق نباشه، در صنایع موشکی و پهبادی بسیار عالی و موفق عمل کرده. علت نداشتن جنگندههای مدرن هم تحریم بودن ایران و عدم فروش اون به کشور هست وگرنه قطعا جنگندههای مدرن خریداری میشد و این ربطی به محمدرضا پهلوی و یا غیره نداره. من کاری با ایدیولوژی جمهوری اسلامی که باعث این مشکلات در کشور شده و خودم کاملا با روش این حکومت مخالف هستم، ندارم ولی همین محدودیت ها باعث شده دانشمندان ایرانی دست به مار بشن و صنایع در برخی زمینه ها رو ارتقاء بدن وگرنه عربستان با اینکه بهترین و پیشرفته ترین سلاحها و جنگنده ها رو داره ولی کاملا از نظر تکنولوژی وابسته به غرب هست ولی ایران با همه مشکلات و محدودیت ها و اشکالات باز روی پای خودش هست. ده سال پیش اگر میگفتند ایران پهباد به دومین ارتش قدرتمند دنیا میده و روسیه و سایر کشورها مشتری برخی تسلیحات نظامی ایران هستند، خودم خنده ام میگرفت ولی الان میبینیم این اتفاق رخ داده. باز تاکید میکنم سیستم حکومتی کشور و عملکرد اون در بسیاری زمینه ها افتضاح بوده ولی در برخی زمینه ها سرآمد ده کشور برتر دنیا هستیم. اگر ایران تحریم نبود قطعا الان وضعیت بسیار خوبی داشتیم و امیدوارم روزی این تصمیم گیری های احمقانه سیاسی کنار گذاشته بشه و ما روابط خوب با همه کشورها داشته باشیم ولی البته باید قبول کرد بعضی کشورها کلا با نام ایران و یک ایران قدرتمند مشکل اساسی دارند حتی اگر دشمنی ها برطرف بشه، باز دوست دارند با یک ایران ضعیف و وابسته دوست باشن
لطفا بررسی کنید چند بیل وکلنگ در ایران وجود دارد 😂
بابا اینقدر این هواپیما های قدیمی را نشان ندید اف ۴ واف ۱۴ اینها اگه الان خوب بودند که امریکا خودش ازشان استفاده می کرد اینها الان فقط بدرد اموزش و گشت زنی در مرزها می خورند
آقا مشگل بوجه مملکت است و توان خرید جنگنده های روز دنیا درحال حاضر وجود ندارد و هیچ کشوری هم حاضر نیست نسیه و یا در ازای دریافت نفت به ایران جنگنده بفروشد
پول باشه خود آمریکا هم التماس میاد میکنه که f35 ازش بخریم چه برسه به روسیه یا چین پس دگی دنگی کنید پول بذاریم برای خرید جنگنده های روز دنیا
آقا چرا بحث الکی میکنید مشکل اصلی خرید جنگنده روز دنیا یکی نداشتن پول هستش و هیچ کشوری هم حاضر نمیشه نسیه و یا در ازای دریافت نفت جنگنده تحویل ایران بده و دم اینکه بر فرض مثال بوجه خرید جنگنده جور شد و ما خریدیم و آوردیم توی ایران حالا کی میخواد بشینه پشت اینا کدوم خلبان ایرانی تا حالا حتی چنین جنگده هایی رو از نزدیک لمس کرده اید بریم خلبان خارجی استخدام کنیم براشون .یکم منطقی فکر کنید
به نظر من هر چند تا مونده. مغزتون …چون به درد آموزشی میخوره و کشته شدن خلبان های خودمون