حوزه فرهنگ و هنر همواره در ایران و در مقاطع مختلف با محدودیت‌ها و چالش‌های جدی روبه‌رو بوده است؛ محدودیت‌هایی که در برخی شهرها شدت بیشتری دارند و نمود بارز آن را می‌توان در مشهد مشاهده کرد. این شهر که سابقه تاریخی درخوری در عرصه هنر، به‌ویژه تئاتر، دارد، در سال‌های اخیر به کانون بحث‌برانگیزترین تصمیم‌ها و سخت‌گیری‌های فرهنگی تبدیل شده است. تازه‌ترین نمونه آن توقیف اجرای نمایش یوتانازی پس از بیش از هشتاد شب اجراست؛ اتفاقی که بار دیگر توجه افکار عمومی را به مسئله نظارت‌های چندلایه، سلیقه‌ای و بعضاً غیرمرتبط بر فعالیت‌های هنری در این شهر جلب کرده است.
به گزارش رویداد۲۴، فرهنگ و هنر در ایران وضعیت عجیب و غریبی دارد؛ از یک طرف مسئولان همیشه از لزوم احترام به اهالی فرهنگ و هنر صحبت کرده‌اند و از طرف دیگر همیشه بیشترین محدودیت‌ها نصیب اهالی فرهنگ و هنر شده است. موضوع، اما جایی غم انگیزتر می‌شود که قوانین محدود و دست و پا گیر هم در تمام شهرها به شکل یکسانی اجرا نمی‌شود و گویا استان‌های مختلف در اعمال سخت گیری‌ها خودمختارند.
بدون شک یگانه شهری که در صدر فهرست ممنوعه‌های کشور قرار دارد، مشهد است؛ شهری که ظاهراً در آن قوانین دیگری حاکم و به یک حکومت خودمختار فرهنگی تبدیل شده است. قوانینی که ظاهراً ربطی به قوانین جاری کشور ندارد و در آن شهر کسان دیگری حکمرانی می‌کنند که ربطی به دولت رسمی ایران ندارند.
یوتانازی در مشهد
فرهنگ و هنر خارج از پایتخت وضعیت چندان مطلوبی ندارند و بیش از هر چیز اسیر دست سازمان‌ها و ادارات محلی اُستان‌های مختلف است، که بنا به صلاحدید و تشخیص خودشان مشکلات زیادی را برای هنرمندان به وجود می‌آورند. یکی از موارد مشهوری که برکسی پوشیده نیست، مخالفت‌های بی‌وقفه آیت‌الله علم‌الهدی امام جمعه مشهد با برگزاری رویدادهای هنری در شهر مشهد است. آیت‌الله علم‌الهدی به صراحت درباره برگزاری کنسرت گفته:
توجه داشته باشید که کنسرت موسیقی، فقط موسیقی نیست. الان کنسرت در کشور ما مبدل شده است به موسیقی جمعی. موسیقی جمعی حواشی منکر دارد که ربطی به خود آن نوا ندارد. گاهی من خودم کار‌های آقای سراج را گوش می‌دهم. اما اینکه بگوییم کنسرت آقای سراج آزاد، نه نمی‌شود. اینجا دیگر کسی به کنسرت آقای سراج گوش نمی‌دهد. بلکه با اعمال و حواشی‌اش اینجا می‌شود کانون منکرات.
این موضع گیری رسمی، صریح و علنی نماینده وضعیت فرهنگ و هنر در مشهد است. این در حالی است که مشهد سابقه تاریخی و بسیار طولانی در فرهنگ ایران زمین دارد و همین الان هم دومین شهر فعال در حوزه تئاتر بعد از تهران به حساب می‌آید.
آخرین اتفاقی که باعث شد بار دیگر دشواری‌های فعالیت هنری در مشهد مورد توجه قرار بگیرد، ویدیویی از محمد طهان کارگردان و بازیگر تئاتر در فضای مجازی است که از توقف اجرای یوتانازی از تاریخ ۲۸ شهریور صحبت می‌کرد. نمایشی که بعد از هشتاد شب اجرا یک بار دیگر مورد بازبینی قرار گرفته و این بار توسط هیئت بازبینی توقیف شده و بیلبورد‌های آن از سطح شهر جمع آوری شده است.
یوتانازی سال گذشته بدون مشکل اجرا شده و مشخص نیست دلیل این توقیف چیست. سوال دیگر این که اگر این نمایش مشکل خاصی دارد، چرا تا تاریخ ۲۸ شهریور اجازه اجرا دارد، اما بعد از آن نمی‌تواند روی صحنه برود؟ اگر محتوای این تئاتر ایرادی ندارد پس مشکلی هم برای اجرای آن بعد از تاریخ ۲۸ شهریور نباید وجود داشته باشد؛ اگر مشکلی هست، باید شفاف بیان شود تا تماشاگر و دست اندر کاران این نمایش از دلایل توقیف مطلع باشند.
اما مشکل این تئاتر را بیش از هر چیز باید به حساب آشفتگی نظارتی در مشهد و دخالت نهاد‌های غرمرتبط در اعطای مجوز گذاشت. محمد طهان در مصاحبه‌ای به بخشی از این دخالت‌ها اشاره کرده است. او گفته:
زمانی که مجوزی صادر می‌شود، یک کپی از آن نیز برای اداره اماکن ارسال می‌شود، با عنوان «جهت اقدام یا در برخی موارد جهت استحضار»، یعنی شورای نظارتی داریم که وجود آن تأثیر خاصی ندارد! به این معنا که اگر هر فردی از یک نمایش‌نامه گزارشی با محتوای منفی به اماکن ارائه کند، که متاسفانه افراد برجسته زیادی داریم که چنین کار‌هایی انجام می‌دهند، اداره اماکن مجاز است آن تئاتر را مورد بررسی قرار داده و در صورت صلاحدید، آن نمایش را متوقف سازد!
سوالی که پیش می‌آید این است که اداره اماکن براساس کدام تخصص در امور صدور مجوز نمایش‌های هنری دخالت می‌کند؟ همین جاست که مشخص می‌شود ظاهراً قوانین جاری در کشور در مشهد وجه چندانی ندارد و مسئولین محلی این اُستان بنا به تحلیل و تفسیر خود قوانین را اجرا می‌کنند.
سابقه توقیف تئاتر در ایران
اما یوتانازی تنها تئاتری نیست که با مشکل توقیف و ممیزی دست به گریبان است. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اجراهای زیادی به دلیل مشکلات ممیزی توقیف شده و نتوانستند به روی صحنه بروند. در سال‌های اخیر تئاتر‌هایی مانند پینوکیا، به بهانه پوشش بازیگران، نمایش پاییز نادر برهانی مرند به خاطر مخالفت مدیرعامل خانه هنرمندان با یکی از کاراکتر‌های این نمایش، تانگوی تخم مرغ داغ به خاطر رفتار خلاف موازین اسلام و شرع، هدا گابلر برای ترویج اباحه گری، ترویج چند شوهری و استفاده از نماد‌های فراماسونری و شاخ نبات به دلیل اختلاف برداشت سازندگان و مدیران وقت ارشاد توقیف شده‌اند.
در مواردی هنرمندان به همزیستی با توقیف و سانسور خو کرده‌اند. مقاومت محمد یعقوبی در جدال با سانسور تبدیل به همزیستی او با ممیزی شده است. تئاترهای او سرشار از لحظاتی است که بازیگران به جای برخی عبارات در دیالوگ‌های خود، از اعدادی به منزله ارجاع به قوانین استفاده می‌کنند. برای مثال در نمایش‌های خود به جای واژگان سانسور شده، از عدد «۲۵» که برگرفته از بند ۲۵ قانون اساسی و به معنای قانون ممنوعیت سانسور است، استفاده می‌کند.
فهرست طولانی تئاترهای توقیف شده، نشان می‌دهد برخلاف آن چه به نظر می‌رسد تئاتر هنر کم حاشیه‌ای در ایران نیست و مانند سایر اشکال هنر از سینما گرفته تا موسیقی، همیشه با ممیزی و سانسور دست و پنجه نرم می‌کند.
بدون نظر