در دهه سوم زندگی، کاهش تدریجی تراکم استخوان ممکن است بدون درد یا علامت آشکار رخ دهد و به پوکی استخوان تبدیل شود. از همین رو اسکن دکسا (DEXA) به‌عنوان ابزاری ساده و دقیق برای ارزیابی وضعیت استخوان و ترکیب بدن به زنان در سنین ۳۰ سالگی توصیه می‌شود. این اسکن با اندازه‌گیری تراکم استخوان، توده چربی و عضلانی، خطر شکستگی‌ها را پیش‌بینی می‌کند و به افراد کمک می‌کند پیش از بروز مشکل جدی اقدام کنند.
افزایش بروز پوکی استخوان و ضرورت اسکن در دهه چهارم زندگی
پوکی استخوان یک بیماری خاموش است که با کاهش توده و تراکم استخوان، اسکلت داخلی را ضعیف می‌کند و احتمال شکستگی را افزایش می‌دهد. این بیماری در گذشته مشکل افراد مسن شمرده می‌شد، اما امروزه به دلیل رژیم‌های غذایی نامناسب، بیماری‌های زمینه‌ای و مصرف برخی داروها میان افراد جوان‌تر رایج شده است.
دکتر پوجا گدوآنی، پزشک مستقر در لس‌آنجلس، نگران زنانی است که از داروهای کاهش وزن تزریقی موسوم به (GLP-1) مانند اوزمپیک استفاده می‌کنند؛ این داروها، اگر بدون مدیریت مناسب مصرف شوند، می‌توانند تراکم استخوان را کاهش دهند. او توصیه می‌کند زنان در اوایل یا میانه دهه ۳۰ برای پیش‌بینی خطرات آینده سلامتی، یک اسکن دکسا انجام دهند. این آزمون قدرت و کیفیت استخوان‌ها را می‌سنجد و میزان چربی بدن، توده عضلانی و چربی احشایی را تعیین می‌کند.
نحوه کار اسکن دکسا چگونه است؟
در اسکن دکسا (Dual‑Energy X‑Ray Absorptiometry)، دو پرتوی ایکس، یکی با انرژی بالا و دیگری با انرژی پایین، به‌طور همزمان به استخوان‌ها تابیده می‌شود و فرد روی تختی نرم بی‌حرکت می‌خوابد. این پرتوها توسط استخوان و بافت نرم با نرخ‌های متفاوت جذب می‌شوند؛ اسکنر این تفاوت را تشخیص می‌دهد و تراکم معدنی استخوان و ترکیب بدن را با دقتی در حدود ۱ تا ۲ درصد محاسبه می‌کند.
این اسکن بدون درد و غیرتهاجمی است و به‌طور معمول کمتر از ۳۰ دقیقه زمان می‌برد. مقدار پرتو مورد استفاده کمتر از عکس‌برداری معمولی با اشعه ایکس است و هدف آن تشخیص کاهش تراکم استخوان پیش از نمایان شدن یا ایجاد شکستگی است.
دکتر گدوآنی در گفت‌وگو با نیویورک‌پست توضیح می‌دهد که این آزمایش شامل تزریق یا استفاده از ماده حاجب نیست و توصیه می‌کند آزمایش در ساعت‌های نخست صبح انجام شود. انجام این اسکن برای زنان باردار توصیه نمی‌شود و افرادی که مکمل‌های کلسیم مصرف می‌کنند، ممکن است نیاز داشته باشند ۲۴ ساعت پیش از آزمون مصرف آن را متوقف کنند.
اسکن دکسا چه اطلاعاتی به‌دست می‌دهد؟
اسکن دکسا به‌طور عمده برای تشخیص و پایش پوکی استخوان و «اُستئوپنی» (osteopenia)، مرحله خفیف‌تر و اولیه از دست‌رفتن توده استخوانی، استفاده می‌شود.
این ابزار همچنین می‌تواند وضعیت‌های زیر را شناسایی کند:
سارکوپنی: کاهش توده عضلانی اسکلتی.
چاقی سارکوپنیک: ترکیبی از توده عضلانی کم و چربی زیاد.
توزیع غیرطبیعی چربی احشایی: که با بیماری‌های متابولیک ارتباط دارد.
شکستگی‌های بدون دلیل یا احتمال پوکی استخوان ثانویه: به‌دلیل مصرف داروها یا اختلالات هورمونی.
گدوآنی می‌گوید اسکن دکسا نسبت به ترازوهای اندازه‌گیری چربی بدن قابل‌اعتمادتر و نسبت به ام‌آر‌آی برای اندازه‌گیری ترکیب کل بدن جزئیات بیشتری ارائه می‌دهد. دقت این روش باعث می‌شود برای پیگیری تغییرات در طول زمان به‌ویژه در دوره کاهش وزن، تمرینات قدرتی یا گذرهای هورمونی مانند پیش‌یائسگی و یائسگی گزینه ایده‌آلی باشد.
آیا افراد سالم هم باید اسکن دکسا انجام دهند؟
توده استخوانی به‌طور معمول در حوالی ۳۰ سالگی به اوج می‌رسد؛ پس از آن فرایند جایگزینی استخوان قدیمی و تشکیل استخوان جدید ادامه دارد، اما سرعت تجزیه کمی بیشتر از ساخته شدن است. ژنتیک و عادات شخصی مانند تغذیه، فعالیت بدنی، سیگار کشیدن و مصرف الکل بر سلامت استخوان تأثیر می‌گذارند.
تغییرات هورمونی، به‌ویژه کاهش استروژن، می‌تواند تخریب استخوان را تسریع کند؛ این نوسان‌ها ممکن است از اواسط یا اواخر دهه ۳۰ به‌دلیل آغاز پیش‌یائسگی طبیعی یا زودرس، استرس مزمن، بهبودی پس از بارداری، اختلال چرخه تخمک‌گذاری، توده چربی پایین، تمرین بیش از حد یا اختلالات زنانگی و غدد درون‌ریز مانند «سندرم تخمدان پلی‌کیستیک» (PCOS) یا «آمنوره هیپوتالاموس» شروع شوند.
افرادی که سابقه خانوادگی پوکی‌استخوان زودرس، کمبود تمرین قدرتی، دریافت ناکافی کلسیم، پروتئین یا ویتامین D، اختلالات خوردن، کم‌تحرکی یا کاهش وزن سریع دارند نیز در معرض خطر کاهش زودهنگام تراکم استخوان هستند.
داروهای جی‌ال‌پی‑۱، که اشتها را سرکوب می‌کنند، می‌توانند کاهش وزن سریع ایجاد کنند و اگر با تغذیه مناسب و تمرین مقاومت ترکیب نشوند، به کاهش ناخواسته توده عضلانی و تراکم استخوان منجر می‌شوند. به گفته گدوآنی، اسکن دکسا برای زنان ۳۰ و ۴۰ ساله‌ای که این داروها را مصرف می‌کنند ابزاری ارزشمند است، زیرا کاهش عضله یا استخوان را پیش از بروز علائم و عوارض تشخیص می‌دهد.
برای مردان، او پیشنهاد می‌کند افرادی که سابقه خانوادگی استئوپنی یا پوکی استخوان، سابقه شکستگی، مصرف طولانی استروئیدها، توده عضلانی کم، تستوسترون بسیار پایین یا مصرف طولانی جی‌ال‌پی‑۱ دارند، اسکن دکسا را زودتر از سن استاندارد ۷۰ سال انجام دهند.
روش‌های درمان کاهش تراکم استخوان
اگر اسکن کاهش تراکم استخوان را نشان دهد، نخست باید علت آن شناسایی شود.
دکتر گدوآنی برنامه درمانی پیشنهادی خود را چنین توصیف می‌کند:
تمرینات قدرتی برای بهبود استخوان و عضله.
افزایش مصرف پروتئین: روزانه دست‌کم ۰٫۸ تا ۱٫۲ گرم پروتئین به‌ازای هر نیم کیلوگرم وزن بدن، به‌ویژه در صورت مصرف داروهای جی‌ال‌پی‑۱ یا کاهش وزن سریع.
مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D.
هورمون‌درمانی، به‌ویژه برای بیماران در دوران پیش‌یائسگی یا پس از زایمان.
آموزش پیشگیری از سقوط و تمرین تعادل.
اصلاح سبک زندگی شامل کاهش مصرف الکل، ترک سیگار و رفع کمبودهای تغذیه‌ای.
در موارد متوسط تا شدید، داروهایی مانند بیس‌فسفونات‌ها و دِنوزوماب روند تخریب استخوان را کند می‌کنند، در حالی که تری‌پاراتید تشکیل استخوان جدید را تحریک می‌کند. وی تأکید می‌کند که در دهi ۳۰ و ۴۰ زندگی، پیشگیری مؤثرترین راهبرد است؛ شناسایی زودهنگام کاهش تراکم استخوان، تغییر سبک زندگی و بررسی پیشرفت با اسکن‌های مکرر دکسا می‌تواند از مشکلات آینده جلوگیری کند.
بدون نظر