سرماخوردگی یکی از شایع‌ترین مشکلات فصل سرد است که بسیاری از افراد هر سال آن را تجربه می‌کنند، اما کمتر کسی می‌داند چرخه پیشرفت سرماخوردگی در بدن چگونه رخ می‌دهد و بهترین زمان مصرف داروها چه موقع است. این گزارش با توضیح دقیق مراحل سه‌گانه بیماری، به تشخیص علائم در روزهای مختلف و انتخاب مؤثرترین درمان‌ها کمک می‌کند. شناخت این چرخه نه‌تنها موجب کاهش شدت علائم می‌شود، بلکه زمان بازگشت به زندگی عادی را نیز کوتاه‌تر می‌کند.
ماهیت سرماخوردگی و علت شیوع آن در فصل سرد
سرماخوردگی یک عفونت ویروسی در مجاری تنفسی فوقانی شامل بینی و گلو است. بیش از ۲۰۰ نوع ویروس می‌توانند آغازگر این بیماری باشند و در میان آنان، راینوویروس‌ها (Rhinoviruses) شایع‌ترین هستند. گرچه این ویروس‌ها در تمام طول سال انتشار می‌یابند، اما زمستان اوج زمان ابتلا محسوب می‌شود.
در ماه‌های سرد، افراد زمان بیشتری را در محیط‌های بسته می‌گذرانند و فاصله نزدیک‌تری با دیگران دارند. همچنین هوای سرد و خشک شرایط مناسب‌تری برای بقای ویروس‌ها فراهم می‌کند؛ زیرا پایداری و توان عفونت‌زایی آنها در مقایسه با هوای گرم‌تر و مرطوب بیشتر است.
از سوی دیگر، کاهش دریافت ویتامین D در زمستان، و تضعیف واکنش‌های ایمنی در دمای پایین، بدن را در برابر بیماری آسیب‌پذیرتر می‌کند. خشکی هوا نیز موجب ترک‌های ریز در پوشش داخلی بینی می‌شود و همین ترک‌ها مسیر ورود ویروس را آسان می‌کنند.
چرخه پیشرفت سرماخوردگی معمولاً ظرف یک تا دو روز پس از آلوده‌شدن آغاز می‌شود، هرچند علائم اولیه ممکن است خفیف باشند. با شناخت این چرخه می‌توان اقدامات درمانی مؤثرتری انجام داد.
مرحله اول سرماخوردگی؛ ۱ تا ۳ روز نخست
در نخستین روزها ممکن است فرد متوجه شروع بیماری نشود. سردرد خفیف، خارش یا تحریک گلو، یا احساس خستگی ممکن است با کم‌آبی، حساسیت یا کم‌خوابی اشتباه گرفته شود. اما در این زمان بدن مشغول آغاز واکنش ایمنی است.
در این مرحله التهاب اولیه گلو بروز می‌کند. افزایش تولید مخاط، ریزش آن از سینوس‌ها به پشت گلو و جریان یافتن آن در بینی، منجر به احساس سوزش، خارش یا گرفتگی می‌شود. بدن برای مقابله با ویروس، سیتوکین‌ها (Cytokines) را آزاد می‌کند؛ پیام‌رسان‌هایی که دستور فعال‌سازی سلول‌های ایمنی را صادر می‌کنند. این مولکول‌ها هم‌زمان باعث ایجاد التهاب طبیعی در ناحیه آلوده می‌شوند. از آنجا که واکنش دفاعی هنوز اوج نگرفته است، علائم معمولاً ملایم‌اند. بهترین راهکارها در این مرحله بر کنترل ناراحتی و پیشگیری از تشدید بیماری تمرکز دارند.
استفاده از اسپری بینی در شروع علائم می‌تواند مدت و شدت بیماری را کاهش دهد. اگر درمان غیردارویی ترجیح داده شود، اسپری سالین (Saline) برای پاک‌سازی و مرطوب‌سازی مجاری بینی مؤثر است.
استراحت کافی، نوشیدن مایعات گرم مانند چای یا سوپ و استفاده از قرص‌های مکیدنی برای گلو نیز در کاهش درد مفید است. در این مقطع، هدف اصلی افزایش راحتی و مدیریت تب یا دردهای خفیف است.
مرحله دوم سرماخوردگی؛ ۳ تا ۵ روز
این دوره معمولاً شدیدترین بخش چرخه پیشرفت سرماخوردگی است. در این روزها سردرد، گرفتگی شدید بینی، سرفه مداوم و احساس بی‌حالی به اوج می‌رسند. ویروس در بالاترین سطح فعالیت خود قرار دارد و بدن با حداکثر توان واکنش نشان می‌دهد.
در این مرحله افزایش التهاب و گشاد شدن رگ‌های خونی موجب قرمزی و تورم گلو و بینی می‌شود. سینوس‌ها اغلب ملتهب و مسدود هستند و سرفه به علت تحریک مداوم مجاری تنفسی شدت می‌یابد. بسیاری از افراد احساس «از پا افتادگی» کامل را گزارش می‌کنند.
نوشیدن آب و مایعات کافی در این دوره ضروری است، زیرا کم‌آبی شدت خستگی و سردرد را افزایش می‌دهد. نوشیدنی‌های گرم بدون کافئین مانند چای نیز بخشی از تأمین آب بدن محسوب می‌شوند. انتخاب داروی مناسب بسته به علائم غالب انجام می‌شود. برای سرفه، ویپوراب (Vapour Rub) یا همان ویکس به تسکین تحریک کمک می‌کند. در صورت بروز سردرد یا تب، پاراستامول یا استامینوفن گزینه مناسب است. برای افرادی که چند علامت هم‌زمان دارند، داروهای ترکیبی مخصوص سرماخوردگی توصیه می‌شود.
باید توجه داشت بسیاری از داروهای متداول حاوی ترکیبات مشترک‌اند و مصرف هم‌زمان آنها می‌تواند منجر به دریافت بیش از حد ماده مؤثره شود. همچنین برخی داروها مانند فرآورده‌های حاوی کافئین برای مصرف عصرگاهی مناسب نیستند، زیرا ممکن است خواب را مختل کنند. پمادهای حاوی منتول، کامفور و اوکالیپتوس برای کاهش سرفه و گرفتگی بینی مفید هستند. شربت‌های سرفه نیز بسته به نوع خشک یا خلط‌دار، گزینه‌های متفاوت دارند.
مرحله سوم سرماخوردگی؛ ۵ تا ۷ روز
در این مرحله بدن غالباً بر ویروس غلبه کرده است. التهاب کاهش می‌یابد، تب معمولاً فروکش می‌کند و گرفتگی بینی کمتر می‌شود. با وجود این، برخی علائم مانند سوزش گلو، وجود خلط در سینه و آبریزش بینی ممکن است همچنان باقی بمانند.
از روز پنجم به بعد، شدت علائم معمولاً کاهش می‌یابد و بیشتر افراد احساس بهبود نسبی دارند. بهره‌گیری از درمان‌های خانگی مانند نوشیدنی‌های گرم، دمنوش‌های گیاهی، تنفس بخار و مصرف آب کافی برای تسریع بهبود توصیه می‌شود.
اکثر افراد طی ۷ تا ۱۰ روز بهبودی کامل پیدا می‌کنند؛ با این حال بازگشت نیرو و رفع احساس ضعف ممکن است تا دو هفته ادامه یابد. اگر علائم طولانی‌تر شوند یا شدت یابند، لازم است با متخصص سلامت مشورت شود.
افراد دارای مشکلات ایمنی یا بیماری‌های مزمن تنفسی ممکن است دوره طولانی‌تری از بیماری را تجربه کنند، زیرا توان بدن برای پاک‌سازی مخاط و ترمیم مجاری تنفسی کاهش یافته است. نکته مهم این است که شخص بیمار تا زمانی که علائم باقی است، همچنان می‌تواند ویروس را منتقل کند.
تشخیص تفاوت میان سرماخوردگی، آنفلوآنزا و کووید-۱۹
علائم این سه بیماری شباهت‌های فراوانی دارند، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد که تشخیص آن را آسان‌تر می‌کند.
سرماخوردگی معمولاً با گلودرد، آبریزش یا گرفتگی بینی، عطسه و سرفه همراه است و علائم آن تدریجی و خفیف‌اند. مدت بهبود در اغلب افراد یک تا دو هفته است.
آنفلوآنزا ناگهانی شروع می‌شود، شدت بیشتری دارد و مدت طولانی‌تری ادامه پیدا می‌کند. تب بالا، درد عضلانی شدید و لرز از علائم معمول آن هستند.
علائم اصلی کووید-۱۹ شامل تب، سرفه مداوم و از دست دادن یا تغییر حس بویایی و چشایی است، اما ممکن است با علائم مشابه سرماخوردگی یا آنفلوآنزا نیز همراه باشد.
در صورت بروز تب بیش از سه روز، سرفه ادامه‌دار بیش از سه هفته، یا عدم بهبود سرماخوردگی پس از ۱۰ روز، لازم است مراجعه به پزشک انجام شود.
بدون نظر