به تماشایِ گذر عُمر

درباره «تعلق و تماشا»یِ محمدعلی سپانلو

زنده یاد محمدعلی سپانلو به گواهی آثار متعددش در حوزه های گوناگونِ هنر و ادبیات یکی از بزرگ ترین چهره های تاریخ ادبیات معاصر ماست. در شعر، یکی از منحصربه فردترین شاعرانِ شهری ما به حساب می آید، فضای شعری سپانلو با تاریخِ تهرانِ مدرن گره خورده و همین مسئله باعث شده تا «شاعر تهران» لقب بگیرد. از سویی در شعر، یکی از بزرگ ترین منظومه نویسان معاصر ماست و منظومه هایش شهره عام و خاص اند. اهمیت دیگر سپانلو در نقد و تحقیقِ ادبیات داستانی ایران است. از کتابِ «قصه قدیم»اش که گزیده متون کهن را با مقدمه یی تحلیلی گردآورده، بگیرید تا دو کتابِ مهم دیگرش «بازآفرینی واقعیت» و «در جست و جوی واقعیت» که اولی انتخاب تک داستان هایی از نویسندگان مهم ایران پیش از انقلاب و دومی گزیده داستان های نویسندگان پس از انقلاب تا دهه هفتاد است. ابتدای هر داستان نیز یادداشتی مفصل و گاه کوتاه درباره اهمیت و جهان داستانی نویسنده نوشته است. در ترجمه نیز سپانلو کارهای مهمی از نویسندگان و شاعران مطرح جهان نظیر «هوراس مک وی»، «آلبر کامو»، «سن ژون پرس»، «آپولینر»، «ریتسوس» و… را به فارسی برگرداننده است.

سپانلو در تمامی سال های فعالیتِ ادبی اش، از ابتدای دهه چهل تا لحظه­ی مرگ رابطه ی تنگاتنگی با مطبوعات داشت و یادداشت هایی را به فراخور حال و مناسبت به نگارش درآورده است، یادداشت هایی که گاهی یادی از دوستی نویسنده و شاعر بوده اند، گاهی نقد کتابی، و گاه نیز گزارش از دیداری با نویسنده ای غربی و مسائل گوناگون دیگر. سپانلو همچنین از دهه چهل تاکنون که یکی از اعضای موثر کانون نویسندگان در بدو تاسیس به شمار می رفت، درباره مسائل انضمامی ادبیات و فرهنگ نوشته، اظهار نظر کرده و موضع گرفته است، مواضعی که صراحت عنصر همیشگی آن ها بوده. تاکنون دو کتابِ «تعلق و تماشا» و «دیده بان خواب زده» مشتمل بر یادداشت ها و گزارش های مطبوعاتی سپانلو منتشر شده است. کتابِ اول سال ۱۳۷۹ و دومی ۱۳۹۱ به انتشار رسیده اند؛ تعلق و تماشا که یادداشت ها و گزارشات سپانلو از آغاز کار –دهه چهل- تا دهه هفتاد را دربرمی گرفت، پس از چاپِ اول نایاب شد و امسال به تجدید چاپ رسید. تعلق و تماشا از چهار بخشِ «پیرامون ادبیات»، «در شعر و شاعری»، «تماشا» و «مصاحبه ها» تشکیل شده است، در این کتاب با یادداشت های گوناگونی از سپانلو روبه رو می شویم، درباره شعرهای منوچهر شیبانی می نویسد، یادی از سیاوش کسرایی می کند، از دیدارش با شاعرِ بزرگ فرانسه، لویی آراگون گزارش می دهد و همچنین در پایان کتاب گفت و گویی جمعی درباره سپانلو و کارهایش را می خوانیم.

اهمیت این کتاب، که مجموعه ای از دیدگاه های سپانلو را طی سی سال گردآورده، در این نکته نهفته است که می توان شکل گیری منظومه ای فکری را در آن جست و جو کرد، از سپانلویِ جوان تا سپانلویی که به میانسالی رسیده، انبوهی کتاب را به تالیف و ترجمه درآورده و تجربه های گران بهایی را از سر گذرانده است. تعلق و تماشا علاوه بر این، نشانگرِ تغییر و تحول ادبیات فارسی در طولِ سی سال است، نگاه سپانلو، به عنوان منتقد و نویسنده هوشمندی که جایگاه قابل توجهی در ادبیات معاصر دارد به این تاریخ سی ساله ادبیات شکل می دهد و نقاط ضعف و قوتش را برمی کشد. تعلق و تماشا را نشر «نیلوفر» تجدید چاپ کرده است.