اولین حضور تئاتر ایران در بخش اصلی جشنواره«آوینیون»

جشنواره «آوینیون» امروزه یکی از مهم‌ترین رویدادها در زمینه هنرهای نمایشی معاصر دنیاست که در این دوره از برگزاری خود میزبان یک نمایش ایرانی در بخش اصلی خود است.

سالانه فستیوال‌های مهمی در سراسر جهان برگزار می‌شود که هر کدام از درجه اهمیت و اعتبار خاصی در سطح بین‌الملل برخوردارند. فستیوال‌هایی که در عرصه‌های متفاوت برگزار می‌شوند و حضور در آنها برای شرکت‌کنندگان و برگزیدگانش مایه افتخار به شمار می‌رود و دریچه‌ای برای حضور و فعالیت هنرمندان در سطح گسترده‌تری می‌گردد. یکی از مهمترین رویدادهای هنری در عرصه هنرهای نمایشی جشنواره «آوینیون» است که اهمیت آن را در عرصه هنرهای نمایشی جهان نمی‌توان انکار کرد.

جشنواره «آوینیون »جشنواره‌ای سالانه است و در واقع یک اتفاق هنری مردمی و معاصر به شمار می‌رود. این جشنواره سال ۱۹۴۷ توسط ژان ویلار تاسیس و امروزه یکی از مهم‌ترین رویدادها در زمینه هنرهای نمایشی معاصر دنیاست. هر سال در ماه جولای (مرداد)، آوینیون تبدیل به شهری تئاتری می‌شود که میراث معماری‌اش تبدیل به محل‌هایی برای برگزاری اجراهای متفاوت می‌شود تا به شکلی باشکوه و غافلگیرانه خوش آمدگوی ده‌ها هزار نفر از عاشقان تئاتر از همه سنین باشد.

در واقع فضای افسانه‌ای این رویداد حیاط اصلی کاخ‌های پاپ است؛ قلب اجراهای بیرونی که میزبان حدود ۲۰۰۰ تماشاگر در شب‌های تابستانی منطقه پروانس می‌شود. تماشاگران اغلب در تعطیلات و دور از خانه و زندگی خود چند روز را در «آوینیون »می‌گذرانند و در حدود ۴۰ نمایش می‌بینند که اغلب آن، رسیتال‌های رقص و گاهی کنسرت‌ها و دیگر هنرها هستند.

جشنواره «آوینیون» موفق شده عموم مردم را دور هم جمع کند و یک آفرینش بین‌المللی برای اتحادی اصیل ایجاد کند. «آوینیون» یک وضعیت ذهنی است: شهر تبدیل به یک گردهمائی در فضای باز می‌شود که جشنواره دوست‌ها با هم بحث و گفتگو می‌کنند و به عنوان تماشاگر تجربیات‌شان را برای یکدیگر نمایش می‌دهند و با هم تقسیم می‌کنند و به مدت یک ماه، همه می‌توانند به فرهنگی زنده و معاصر دست یابند. می‌توان گفت؛ آوینیون مظهر مهم‌ترین تئاتر و هنرهای نمایشی در فرانسه است.

این جشنواره امسال میزبان یکی از کارگردان‌های ایران امیررضا کوهستانی با نمایش «شنیدن» است. نمایشی که تیرماه سال گذشته با نقش‌آفرینی الهام کردا، مهین صدری، مونا احمدی، آیناز آذرهوش در سالن چهارسو مجموعه تئاترشهر به صحنه رفت و با استقبال بسیار گسترده‌ای از سوی منتقدان و مخاطبان تئاتر روبه‌رو شد.

با آن که طی سال‌ها برخی از نمایش‌های ایرانی در بخش جنبی اجرا شده‌اند، اما «شنیدن»، نمایشی است که پای تئاتر ایران را به بخش اصلی جشنواره «آوینیون» باز کرده است و به این ترتیب حالا هر دو جشنواره بزرگ جهانی هنرهای نمایشی «ادینبورگ» و «آوینیون» میزبان آثاری از ایران در بخش اصلی خود بوده‌اند.

امیررضا کوهستانی با آثار تجربی خود که با موفقیت «رقص روی لیوان‌ها» آغاز شد در کشورهای مختلف جهان اجرا داشته و یکی از شناخته شده‌ترین کارگردانان تئاتر ایران در جشنواره‌های جهانی است. این بار اولیویه پی، مدیر همه کاره «آوینیون»، تازه‌ترین اثر او را برای بخش اصلی انتخاب کرده است.

«شنیدن» نمایش دو دختر را در خوابگاهی در تهران در کنار هم قرار می‌دهد: ثمانه و ندا که حالا باید جوابگوی حراست خوابگاه باشند، چون ظاهراً ندا در شب سال نو، دوست پسر خود را به خوابگاه آورده است.

این نویسنده و کارگردان موضوع ساده‌ای بر می‌گزیند و ابتدا به این تعارض دافعه آمیز مخاطب دامن می‌زند که مثلا این موضوع اساسأ برای دنیای نمایش و روی صحنه حرفی برای گفتن ندارد و مقوله‌ای بدیهی، معمولی و غیرقابل طرح است، اما او بتدریج چنین مقوله‌ای را به موضوعی روانشناختی، جامعه‌شناختی و اجتماعی  تبدیل می‌نماید و همزمان به موقعیت غیرداستانی و ساده نمایش جنبه‌ای داستانی و روائی می‌بخشد و همین خصوصیت تا آخر اجرا محوریت پیدا می‌کند؛ مهم‌تر از داستان‌گونگی موقعیت‌ها و حادثه، تحلیلی شدن نسبی آن‌هاست . او در قالب یک بازجوئی و پرسش و پاسخ به عمق ماجرا می‌رود و وجوه روانشناختی، فرهنگی و اخلاقی موضوع را آشکار و نهایتأ از زندگی هر سه پرسوناژ و سرنوشت آنان رونمائی می‌کند؛ نتیجه‌ای که می‌توان گرفت آن است که این ویژگی‌ها مخاطب دافعه‌آمیز آغاز نمایش را در پایان به طور نسبی مجاب و متأثر می‌نماید.

ابتکار امیر رضا کوهستانی در رابطه با اجرا و کارگردانی نمایش جای بحث و تأمل دارد: پرسوناژ بازجوی زن در میان تماشاگران است و دیالوگ‌هایش را هم از همان جا خطاب به دو پرسوناژ خاطی روی صحنه که هر دو دخترانی دانشجو هستند، بیان می‌کند؛ جای او بالاتر و بسیار مسلط بر صحنه سالن است: این میزانسن هوشمندانه عملأ تماشاگران را هم جزو حاضرین در جلسه بازجوئی با نقش «آکسسوار» گونه‌ای در نظر گرفته و کلیت صحنه حین تئاتری بودنش تاحدی سینمائی شده است. استفاده امیر رضا کوهستانی از « فلش بک » و متعاقبا بهره‌گیری از «فلش فوروارد» که در آینده به شکل ساختاری‌تر و هنرمندانه‌ای حالت یک «فلش بک ثانویه » هم پیدا می‌کند، تحسین برانگیز است، زیرا او اساسا می‌توانست به صورت «خطی» حادثه و موقعیت‌های داستان‌گونه نمایش را روایت نماید. مخاطب در پایان می‌فهمد که “جلو رفت” حوادث و دو مقطعی شدن آن‌ها به شکل یک رویت خطی نیست، بلکه صرفأ “فلش فوروارد”ی به آینده و پایان ماجرا است؛ دلیل آن هم نشان دادن دختر متهم شده در صحنه پایانی با همان سن و سال دوران دانشجوئی است.

آثار مهم حاضر در بخش اصلی «آوینیون»

در بخش اصلی آوینیون هر سال آثار بسیار دیدنی به صحنه می‌روند. این اتفاق امسال هم رخ داده، یکی از این آثار متفاوت “نفرین شدگان” به کارگردانی ایوو ون هوف است او فیلم شناخته شده لوکینو ویسکونتی را دستمایه قرار داده تا فساد دوره نازی را با تماشاگران قسمت کند. نمایش «قصر پاپ» کار سیدی لاربی چرکائو (با همکاری دامین ژله) اثر دیگری است که قابلیت‌ها و دنیای خاص این طراح رقص ارزنده را به نمایش می‌گذارد: «بابل، هفت شانزده». او بابل قدیم را به امروز ( ماه هفتم سال ۲۰۱۶) می‌آورد و دنیایی را روایت می‌کند که در آن اقوام و ملت‌های گوناگون درگیر مرزها و کشورها شده‌اند. همچنین نمایش «کارامازوف» بر اساس داستان تحسین شده برادران کارامازوف فئودور داستایوفسکی نیز در این بخش به صحنه رفت.