بسیاری از کارشناسان مسائل استراتژیک بر این باورند که قرن حاضر قرن آب و جنگ های آینده میان ملت ها جنگ آب خواهد بود. زیرا بشر در سال های آینده قطعا برای زنده ماندن بیش از آنکه به نفت و دیگر انواع سوخت ها نیاز داشته باشد به آب شیرین نیاز دارد. و با توجه به اینکه حدود یک درصد آب های موجود روی کره زمین آب شیرین و قابل آشامیدن است پس شاید این سخن پر بی راه نباشد.
پیش بینی می شود تا حدود ۹ سال دیگر یعنی ۲۰۲۵ تقریبا ۲.۵ میلیارد نفر از جمعیت جهان که البته برخی از کارشناسان این رقم را سه و نیم میلیارد هم گفته اند، با بحران آب دست و پنجه نرم کنند. همین تعداد تا سال ۲۰۵۰ در خطر صدمات و زیان های ناشی از کمبود و آلودگی منابع آب قرار خواهند داشت. با نگاهی به سیاست های دولت مردان در سال های اخیر به راحتی می توان متوجه شد آنها نیز این شرایط را درک کرده و رقابت برای دست یابی به منابع آب جهانی را افزایش داده اند.
لذا باید گفت در سال های نه چندان دور، برنامه ریزی منابع آب جایگاه خود را در روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ملت ها و دولت ها خواهد یافت. پس شرایط جدید منابع و مصارف آب شیوه های نو در برنامه ریزی منابع این ماده حیات را نیز می طلبد. در این راستا آشنایی با برخی مفاهیم و شاخص ها ضروری به نظر می رسد.
یکی از این مفاهیم “آب مجازی یا پنهان” است در واقع مفهوم آب مجازی نگرشی جدید به مصارف غیر مستقیم و پنهان آب در چرخه ی تولید و ارائه ی خدمات به نسل بشر است.
صفت مجازی به معنای غیر واقعی نیست، دراین جا آب مجازی در واقعمقدار آبی است که یک کالا و یا یک فرآورده کشاورزی طی فرایند تولید مصرف می‌کند تا به مرحله بهره گیری توسط بشر برسد و مقدار آن معادل جمع کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان است. صفت مجازی در این تعریف بدان معناست که بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد، و در حقیقت قسمت بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند.
اما کشور ما با میانگین بارندگی سالانه ۲۵۲ میلیمتر (۴۱۳ میلیارد متر مکعب) و ۱۳۰ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدید شونده، از توزیـع نـامنظم زمانی و مکانی منابع آب برخوردار است.
ایران سرزمینی کوهستانی محسوب می شود که دو رشته کوه البرز با جهت گیری شرقی – غربی و رشته کوه زاگرس با جهتگیری شمال غربی – جنوب شرقی در آن قرار گرفته اند. این دو رشته کوه همانند دیواره ای مانع رسیدن ابرهای باران زا از شمال و غرب کشور میشوند و به همین دلیل نیز بخش اعظم کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل میدهد. براساس آمار ۲۵درصد خاک ایران در مناطق فراخشک، ۴۰درصد در مناطق خشک و ۲۵درصد در مناطق نیمه خشک قرار دارد. منابع آبی در بخش کوچکی از مساحت کشور قرار گرفته و باید از این مناطق به دو سوم مساحت ایران که جزو مناطق کم آب هستند، منتقل شود.
با توجه به موارد گفته شده به نظر می رسد مدیریت آب در ایران بیش از هر مدیریت دیگری ضروری و حیاتی باشد. اما متاسفانه ما در همین بخش دچار ضعفهای عمده ای مدیریتی هستیم.
میزان هدر رفت آب بخش کشاورزی در ایران ۷۰درصد است؛ یعنی از ۸۶ میلیارد مترمکعب آب مختص این بخش، حدود ۶۰ میلیارد مترمکعب آن هدر می‌رود و ۸۰ درصد اتلاف منابع آبی کشاورزی به علت عدم استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته آبیاری است. براساس گزارش سازمان خواروبار کشاورزی ملل متحد (فائو)، مصرف آب در بخش کشاورزی ایران ٢٢ درصد بیشتر از متوسط مصرف جهانی محسوب می شود.
اما جالب اینجاست که بسیاری از مدیران بخش آب تلاش مضاعفی را به خرج می دهند تا این سوء مدیریت آبی که نتیجه آن کم آبی شده ، به گردن مردم و مصرف کنندگان خانگی بیاندازند اما حقیقت چیز دیگری است.
در ابتدای این نوشتار گفتیم که آب مجازی در واقعمقدار آبی محسوب می گردد که یک کالا و یا یک فراورده کشاورزی طی فرایند تولید مصرف می‌کند تا به مرحله مصرف برسد.
سالانه حجم زیادی آب صرف نوشیدن، پخت و پز، شست و شو و سایر فعالیتهای انسان میشود که به عنوان مصارف مستقیم آب میتوان از آنها یاد کرد، اما حجم بسیار بیشتری از آب، صرف تولید محصولات کشاورزی، صنعتی و ارائه خدمات میشود. این مقدار آب علیرغم حجم زیاد، معمولا از سوی هیچ یک از مصرف کنندگان به دلیل نامحسوس بودن مد نظر قرار نمیگیرد.
بد نیست بدانید، مثلا برای تولید ۲۰۰ میلی لیتر شیر، ۲۰۰ لیتر آب مصرف می شود یا برای تولید نیم کیلو پنیر ۲۵۰۰ لیتر و برای تولید یک کیلو گرم گوشت ۱۵۰۰۰ هزار لیتر آب مصرف می شود.
اگر شما یک فرد گوشت‌خوار باشید، برای اینکه یک تصویر کلی از میزان مصرف آب هر ساله‌تان به دست آورید بد نیست که یک خانه را تصور کنید. یک خانهٔ سه طبقهٔ بزرگ با سه اتاق جادار در هر طبقه. این خانه، ۱۰ متر بلندا و ۱۰ متر پهنا دارد. آنچه تصور کرده اید را تا آخرین اتاق و راهرو پر از آب کنید. این مقدار آبی است که شما به طور سالانه مصرف می‌کنید.
به طور کلی آب مصرفی فرد صرف چهار مقوله میشود:
بخش بسیار کوچکی از این آب صرف نوشیدن میشود. آب مورد نیاز برای رفع تشنگی حداکثر یک کمد بزرگ از این خانه را شامل میشود.
حمام، آشپزی، شستشوی ظرف و لباس، توالت- تنها کمی بیشتر از مصرف آب برای رفع تشنگی. شاید به اندازهٔ یک اتاق پر از آب. (۵٪)
غیر از مواد غذایی، برای تمامی چیزهای دیگری که خریداری می‌کنیم، حدود یک اتاق دیگر آب مصرف میشود.
و بقیهٔ آب مصرفی، صرف مواد غذایی میشوند.(۹۰٪)
به نظر می رسد کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران برای مقابله با بحران آبی و حفظ منابع آب خود، لازم است با واردات کالاهای آب بر نظیر مواد غذایی، آبی را که برای تولید آن نیاز است، برای استفاده در سایر بخش ها حفظ کنند.
کاری که برخی کشورها در سال های گذشته آن را آغاز کرده اند به عنوان مثال مصر در سال ۱۹۹۵، هفت میلیون پانصد هزار تن انواع غالت وارد کرده، تولید این مقدار غلات در مصر ۹.۹ کیلومتر مکعب آب نیاز دارد. در همین سال ژاپن با واردات ۲۷ میلیون تن غالت ۳۷ کیلومتر مکعب از منابع آب داخلی خود را حفظ کرده است.
اگر تولید محصولات در کشور های صادر کننده نسبت به کشور های وارد کننده آب کمتری نیاز داشته باشد صرف جویی در آب جهانی صورت می گیرد. بنابراین به نظر می رسد مسئولان و مدیران منابع آبی کشورما نیز به جای آنکه تلاش دوچندانی برای انداختن همه تقصیر کم آبی به گردن مردم مصارف خانگی صرف کنند بهتر است از اصرار بر کشت برخی از محصولات آب بر در کشور که البته محصول استراتژیک هم محسوب نمی شود (مثل هندوانه) دست بردارند و علاوه براستفاده از روش های نوین کشاورزی که به کاهش هدر رفت آب منجر می شود، به تجارت جهانی آب مجازی اقدام کنند.
بدون نظر