ازبهمن ماه سال ۱۳۵۷ تا کنون، رشد علمی در ایران به خصوص از زمان پایان یافتن جنگ تحمیلی روندی صعودی به خود گرفت. شرایط تا حدی مطلوب گشت که کشور گمنام در حوزه فناوری، در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه در دهه نخست هزاره سوم توانست به جمع بزرگان بپیوندد.
توسعه دانشگاه ها به خصوص تولد دانشگاه آزاد اسلامی و گسترش فعالیت های جهاد دانشگاهی در کشور، انقلابی در ایران به وجود آورد و اوضاع به گونه ای پیش رفت که ایران توانست از نظر تعداد مهندسین جایگاه دوم دنیا را از آن خود کند. در سه دهه اخیر، بیش از ۱۰۰ سند بالا دستی و راهبردی در زمینه های مختلف علمی، فرهنگی، اقتصادی، بهداشتی و آموزشی تدوین و به دستگاه ها ابلاغ شده است که نقشه راه ایران را تعیین می کنند.
اکنون تنها ۹ سال به پایان چشم انداز بیست ساله اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی باقیمانده و در برخی معیارها مانند علم و فناوری کشور توانسته به رتبه نخست منطقه دست یابد. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به این آدرس مراجعه کنید.
در سال های گذشته وزیر وقت دولت نهم بیان کرده بود که تحقق اهداف سند چشم انداز، به بیش از ۴ هزار میلیارد دلار اعتبار نیاز دارد. بر اساس اظهار نظر اخیر یکی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، با سرعت رشد فعلی اقتصاد ایران تنها ۴۰ درصد اهداف سند چشم انداز تحقق پیدا خواهد کرد.
با این حال طبق جدید ترین آمار های وزارت علوم، ایران بیش از ۴ میلیون و هشتصد هزار نفر دانشجو دارد که تنها ۳ درصد آن در رشته های پزشکی مشغول به تحصیل هستند. این جمعیت در ۲۸۰۰ واحد دانشگاهی در سراسر کشور فعالیت می کنند که ۵ برابر میانگین جهانی به شمار می رود.
اگر چه با وجود تلاش های نهضت سواد آموزی، همچنان لشکر ۳۰ میلیونی از کم سوادان و بی سوادان در کشور وجود دارد، اما محققان ایرانی توانسته اند در سطح بین المللی به موفقیت های چشم گیری در زمینه های مختلف دست پیدا کنند. درهمین راستا، یکی از شاخص های تولید علم و ثروت در اقتصاد دانش بنیان (knowledge base economy)، تولید مقالات علمی به شمار می رود.
مقاله و چالش های بعدی؟!
تولید مقاله در مراکز دانشگاهی کشور همچنان خبرساز است. هنوز در آگهی روزنامه ها و کنار درب دانشگاه های سراسر کشور، خرید و فروش مقالات و پایان نامه های مدارج مختلف تبلیغ می شود.
در جدیدترین گزارش پرتال تامسون رویترز (ISI) ، رشد تولیدات عامی ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی نسبت به سال قبل ۰.۴ درصد افزایش پیدا کرده است. سال گذشته ۱.۶ درصد کل مقالات دنیا را محققان ایرانی تولید نمودند، در حالی که سهم ایران در تولید علم دنیا طی ۱۶ سال گذشته ۱۸ برابر افزایش یافته است.
با این حال برخی صاحب نظران اعتقاد دارند که تولید مقالات علمی حتی مواردی که در نشریات معتبر با ضریب تاثیر بالا منتشر می شود، نشان دهنده توان مندی علمی کشور نبوده، زیرا یکی از شاخص های دانش آموختگی دانشجویان دکترا، انتشار چند مقاله در نشریات آی اس آی است و همین امر می تواند موجب افزایش شمار تعداد مقالات ایرانیان در نشریات خارجیِ دو دهه اخیر باشد.
این واقعیت را باید در نظر گرفت که رشد تولید مقالات علمی به گفتمان چالشی سیاسیون عرصه دانشگاهی بدل گشته. کاهش تعداد مقالات ایران در دو، سه سال اخیر انتقاد مسئولان پیشین وزارت علوم را به همراه داشته است. دولت یازدهم نیز اعتقاد دارد توقف رشد علمی کشور در ماه های پایانی دولت قبل آغاز شده است.
بر اساس گفته های بنیان‌گذار پایگاه استنادی جهان اسلام، تعداد مقالات علمی ایران در چهار ماهه نخست سال ۲۰۱۶ افزایش داشته و تنها در سال ۲۰۱۵ میلادی روند نزولی به خود گرفته است.. بسیاری از کارشناسان حوزه آموزش عالی معتقدند تولید مقاله به تنهایی روش مناسبی برای محک زدن رشد علمی کشور نیست. چنین کاری تنها باید شرایط تبدیل شدن آن ها به تکنولوژی، رفع نیازهای جامعه و حل مشکلات کشور را فراهم آورد.
اما متاسفانه باید اظهار داشت که این موارد نه تنها تاکنون رنگ واقعیت به خود نگرفته اند، بلکه گرایش استادان به سمت و سوی تولید کمّی مقالات راه را بر کیفی‌سازی آنها بسته است. بدون تغییر سیاست‌های دانشگاهی کشور نمی‌توان این مقالات را به سوی کاربردی شدن سوق داد. در صورتی که این مقالات دردی از جامعه دوا نکند، فقط متون علمی دست‌نخورده‌ای در کتابخانه‌ها باقی خواهند ماند.
به هر حال در رشته هایی مانند سلول های بنیادی، تلاش های پژوهش کده رویان سبب شد تا ایران اکنون از نظر تولید مقالات علمی نمایه دار در فهرست بیست و هشتم جهان و دوم منقطه قرار بگیرد.کشور توانسته در عرصه بیوفناوری میان ۲۰ کشور دارای این ظرفیت جایگاهی برای خود دست و پا کند.ما موفق شدیم سال ۲۰۱۴ میلادی در رشته شیمی رتبه ۱۳ جهان و اول منطقه را به خود اختصاص دهیم.
(خرید و فروش پایان نامه در ایران، فرهنگ متعالی تحقیق در محافل علمی کشور را تهدید می کند)
ایران در عرصه هوا و فضا نوزدهمین کشور تولید کننده این علم به شمار می رود. کشور توانسته در سال ۲۰۱۶ میلادی به نسبت سال قبل ۲۹ پله رشد را تجربه کند و در رتبه ۷۸ قرار بگیرد..
تولید علم در ایران گر چه روند صعودی داشته اما اگر معیار را ارجاعات (CITATION) به مقالات منتشر شده ایرانیان در نشریات isi قرار دهیم، وضعیت چندان مطلوبی به خصوص در دهه اول قرن بیست و یکم نداریم..
نکته جالب اینجاست که کشور پیشرفته سوئد پس از ایران با ۳۵ هزار مقاله و کشور تایوان با ۳۳ هزار مقاله از لحاظ رشد تولیدات علمی در رتبه های بعدی قرار دارند و جمعیت دانشجویی شان بسیار کمتر از ایران است.
به همین دلیل گپ و گفت های سیاسی و علمی درباره تاثیر انتشار مقالات در نشریات بین المللی و تاثیر آن در رونق علم و بهداشت و کسب و کار در ایران همچنان ادامه دارد.
با این حال، دانشگاه آزاد اسلامی اعلام نموده که ۲۵ درصد تولیدات علمی ایران به این مرکز آموزشی اختصاص دارد و ۴۰ واحد برتر آن، ۸۰ درصد تولید علم دانشگاه آزاد را به دوش می کشند. این مجموعه اکنون بیش از ۱ میلیون دانشجو در رشته های مختلف دارد که در ۴۰۰ واحد دانشگاه در سراسر کشور مشغول به تحصیل هستند.
آمار های پایگاه استنادی ‘ آی اس آی ‘ ( ISI ) در سال ۲۰۱۵ میلادی نشان می دهد که نزدیک به ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار مدرک علمی در دنیا صادر شده که از این تعداد، تنها حدود ۱۵ هزار نفر توانسته اند مقالات برتر (Highly Cited papers) را ارائه دهند. مقالات برتر به مقالاتی اطلاق می شود که از نظر میزان استنادات و استفاده، بیشترین سهم را نسبت به دیگر مقالات دارند.
با این حال، آمارهای ‘ آی اس آی نشان می دهد از ۳۴ هزار مقاله علمی که جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۵ منتشر کرده ( سهم ۱.۵ درصدی از کل تولیدات علمی دنیا را شامل می شود)، تنها ۲۲۷ مقاله توانسته اند در رتبه های برتر قرار گیرند.
دانشمندان ایران
در سال ۲۰۱۵ میلادی فریدون عزیزی از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و مسعود صلواتی نیاسری از دانشگاه کاشان توانستند به ترتیب با تولید ۸۴ و ۸۲ اثر ثبت شده، عنوان پرتولیدترین پژوهشگران دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی کشور را به خود اختصاص دهند.
معاونت تحقیقات وزارت بهداشت چندی پیش اعلام کرد که بر اساس نتایج جدید رتبه بندی دانشمندان، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی برتر دنیا مربوط به نظام رتبه بندی Essential Science Indicators ، تقریبا ۳۶ نفر از دانشمندان علوم پزشکی ایران توانستند در زمره یک درصد دانشمندان پر استناد دنیا قرار بگیرند.
در این رتبه بندی، دکتر شاهین آخوندزاده و دکتر علیرضا استقامتی از دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر پروین میرمیران از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دکتر مازیار مرادی لاکه از دانشگاه علوم پزشکی ایران برای نخستین بار به جمع یک درصد برتر دانشمندان پر استناد دنیا پیوستند.
دانشگاه های ایران
بر اساس رتبه بندی سال ۲۰۱۵-۲۰۱۶ دانشگاه های برتر در پایگاه تایمز، دانشگاه های علم و صنعت، صنعتی شریف، صنعتی امیر کبیر، صنعتی اصفهان، علوم پزشکی تهران، صنعتی خواجه نصیر الدین طوسی، شهید بهشتی و دانشگاه تهران در فهرست ۸۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار دارند.
در این رده بندی رتبه دانشگاه‌های علم و صنعت ایران و صنعتی شریف در بازه ۵۰۰-۴۰۱، صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان و علوم پزشکی تهران در بازه ۶۰۰-۵۰۱ و صنعتی خواجه نصیر، شهید بهشتی و تهران در بازه ۸۰۰-۶۰۱ اعلام شده است.
دانشگاه های تهران و دانشگاه صنعتی شریف همواره به عنوان پیشتازان تولید علم ایران معرفی شده اند. دانشگاه تهران ، نماد آموزش عالی کشور در چند سال اخیر در صدر دانشگاه های کشور در عرصه ثروت آفرینی در اقتصاد دانش بنیان به شمار می رود.
ایران در باشگاه پر قدرت ها
ما کنون به باشگاه ۸ کشور پاسخ گویی فوری و سازمان دهی شده به سوانح پیوسته ایم و از استانداردهای خوبی در این زمینه برخوردار هستیم. همین توانمندی سبب شده تا صلیب سرخ جهانی، ایران را به عنوان کشوری پیش رو در منطقه و جهان قلمداد کند.
در عرصه توان نظامی، کشوری که برای ساخت کوچک ترین تجهزات نظامی با چالش های ساختاری و فنی مواجه بود، اکنون به فناوری های پیشرفته در ساخت موشک های دوربرد نقطه زن و قابلیت های دریایی، هوایی و زمینی گسترده دست یافته است. شهر های موشکی کشور با طول و عرض وسیع، توانسته تعجب کارشناسان نظامی جهان را برانگیزد.
روزنامه اسپوتینگ ایتالیا در مهر ماه سال ۹۴، ایران را در فهرست چهارمین قدرت موشکی جهان قرار داد. بسیاری از تحلیل گران در بدترین حالت ایران را جزء ۱۰ کشور برتر دارنده فناوری ساخت و تولید انبوه موشک های بالستیک به شمار می آورند. این در حالیست که بودجه نظامی کشور اصلا قابل مقایسه با کشورهای منطقه و جهان نیست.
ایران در برخی از علوم، در زمره باشگاه قدرتمند های جهان قرار دارد که یکی از آن ها، پرنده دریایی دو زیست است. دکتر سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور پیش تر درباره طرح کلان ملی فناوری پرنده دریایی شش نفره دوزیست صحبت هایی انجام داده بود. با ساخت این پرنده دریایی، جمهوری اسلامی ایران پس از آمریکا، روسیه، آلمان و چین توانسته به فناوری طراحی و ساخت این پرنده‌های دریایی دست یابد.
چند نکته
(تصویر حنا، نخستین بز شبیه سازی شده خاورمیانه در ایران)
آمار ها و اطلاعاتی که در این گزارش به آن اشاره شد نشان می دهد که ایران جدید، با ایران بهمن ۵۷ و پیش از آن از جنبه های مختلف علم و فناوری بسیار متفاوت است و توانسته با تمام کاستی ها و تحریم ها خود را در زمره کشور های صاحب فناوری در برخی از رشته ها قرار دهد.
بسیاری از ایرانی ها نمی دانند که در حوزه های سلول بنیادی و هم چنین علوم همانند سازی و بهینه سازی محصولات کشاورزی، در فهرست برترین های جهان قرار داریم و معدود کشور هایی در دنیا توانایی شبیه سازی حیوانات را دارند. حتی در عرصه شبیه سازی موفقیت آمیز بز، رتبه نخست جهانی متعلق به کشور ماست. این پیشرفت ها می توانند در آینده بهینه سازی مصرف انرژی، خاک و سرمایه های ملی ایران را به دنبال داشته باشد.
امیدواریم موفقیت های علمی ایران در عرصه های گوناگون، به زبان ساده و به صورت کاربردی توسط رسانه ملی اطلاع رسانی شود تا آحاد جامعه از نرخ رشد تولید علم در کشور بیشتر مطلع شده و سرمایه گذاران و فعالان کسب و کار با حمایت از پارک های علم و فناوری سراسر این مرز و بوم، شرایط لازم برای پیشرفت روز افزون پس از اجرای برجام را فراهم آورند.
بدون نظر