طلاق کودکان؛ ۲۰۰۰ «بیوه کوچولو» در کشور داریم

نگاهی به طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال ایرانی

۱۷ درصد کل ازدواج های امروز ایران، متعلق به کودکان زیر ۱۸ سال است که گویا روز به روز به تعداد آن ها افزوده می شود. این در حالیست که ۱۱ میلیون جوان ایرانی که بیش از ۲۵ سال سن دارند، همچنان مجرد هستند و بیش از ۳ میلیون زوج نابارور داریم که به دنبال رحم جایگزین بوده و برخی از زوج های نابارور تهرانی نیز ، به خرید و فروش غیر قانونی نوزاد روی آورده اند.

این ها، بخشی از واقعیت تلخ جامعه امروز ایران است که کنفرانس ها و لایحه های مجلس و قوه قضاییه، تلاش دارد با همیاری دولت، از رنج های حال و آینده بکاهد.

نخستین همایش ملی بررسی ازدواج کودکان

دکتر اعزاری، جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در نخستین همایش ملی بررسی ازدواج کودکان ایران که اخیرا در تهران برگزار شد، اظهار داشت که در حال حاضر، ایران با ۴۳ هزار ازدواج دختر بچه های زیر ۱۰ سال روبروست که از این تعداد، ۲۰۰۰ دختر بچه و پسر بچه از همسر خود جدا شده اند.

وی اضافه کرد که این تصور غلطی است که فکر کنیم که آمار ازدواج دختر بچه ها در مناطق روستایی بیشتر است. چرا که طبق آمار، بیش از نیمی از ازدواج ها، در شهر رخ می دهد. جالب است که بدانید طبق آمارهای منتشر شده در این کنفرانس، در سال ۱۳۹۴ نسبت به سال ۱۳۹۳، تعداد ازدواج کودکان زیر ۱۵ سال در کشور، ۱۰ هزار مورد افزایش یافته است.

این کارشناس ارشد جامعه شناسی تصریح کرد که در حالی شاهد افزایش ازدواج کودکان زیر ۱۵ سال در کشور هستیم که داده های روان شناسی و پزشکی به ما می گوید که کودک تا ۱۵ سالگی، در حال رشد بدنی بوده و درگیر تغییرات هورمونی که موجب تغییرات رفتاری می شود هستند.

حال چگونه از کودک میخواهیم که جنینی در بدن خود بزرگ کند و در ازدواج کودکان، نقش همسری، مادری و اجتماعی همزمان تعریف شود.

لزوم توجه دولت به استان های مرزی

یکی از فعالان این همایش کشوری مهم، فاطمه ذوالقدر، عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی بود که به این موضوع اشاره داشت که دختر بچه های ازدواج کرده که در سنین پایین چون مراحل کودکی و نوجوانی را طی نکرده اند، نمی توانند همسر و مادران خوبی بوده و به همین خاطر، با مشکلات روحی و افسردگی دست و پنجه نرم می کنند.

ذوالقدر به این موضوع اشاره داشت که برای ازدواج، تنها بلوغ جنسی کفایت نمیکند و بلوغ فکری و عقلی نیز ضرورت دارد برای همین به قانون مدنی نکاح اشاره داشت که می گوید: نکاح دختر قبل از ۱۳ سالگی و نکاح پسر قبل از ۱۵ سالگی نیاز به اذن ولی و تشخیص دادگاه صالحه دارد و بر این اساس، دختران بدون منع قانونی، از ۶ سالگی میتوانند ازدواج کنند.

در همین حال، معاون پیشگیری از آسیب های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، سبک زندگی سنتی را یکی از توجیهات برای انجام ازدواج در سنین کودکی دانست و خاطر نشان کرد که در گذشته، دو مرحله کودکی و بزرگسالی در زندگی فرد، به طور موازی وجود داشت که بلوغ جسمانی مرز بین کودکی و بزرگسالی بود.

در جوامع سنتی که فقط مربوط به مناطق محروم و دور افتاده کشور مثل سیستان و بلوچستان نیست، ازدواج در سنین پایین هیچ تعجبی نداشت و منافع اقتصادی در همسر گزینی بسیار مورد توجه بود. زیرا ازدواج  کودکان، ابزاری برای بهبود وضع اقتصادی و رفاهی خانواده به شمار می رفت.

این مقام مسئول از مجلس خواست تا به اصلاح قوانین پرداخته، زیر باید قوانین به جای تسهیل ازدواج، این شرایط را دشوار کند. همچنین رویه های فرهنگی در همسر گزینی باید تغییر کند و مصالح فرد بالاتر از مصالح خانواده مورد توجه قرار بگیرند.

 جامعه ای که با کودکی آشنا نیست . . .

طبق اعلام رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان ایران، بخشی از جامعه ایران با دوران کودکی آشنا نیست و تصمیمات بزرگی همچون ازدواج، برای فردی گرفته میشود که کوچکترین اراده و اختیاری ندارد و همچنین دولت هیچ مجازات قانونی برای عقد کودکان زیر سنین قانونی در نظر نگرفته است.

این فعال حقوق کودک تصریح کرد که سبک ازدواج در بخش هایی از جامعه تاسف آور است و به این موضوع اشاره کرد که در حال حاضر، گروه هایی از اقشار مرفه جامعه، به سمت ازدواج با دختران نوبالغ تمایل پیدا کرده اند که این باید اصلاح شود.

این فعال حقوق کودک از بلاتکلیفی لایحه حمایت از حقوق کودکان انتقاد کرد و تاکید نمود که این لایحه پس از ۷ سال سرگردانی، می بایست در مجلس بررسی و هرچه سریعتر تصویب شود تا تکلیف سن کودک و ازدواج کودکان مشخص و به روز رسانی گردد.

اقدام مجلس برای مقابله با پدیده بیوه کوچولوها

با اوج گرفتن انتقادات به رواج ازدواج کودکان در مناطق مختلف کشور، بهارستانی ها به فکر افتاده اند تا در روزهای پایانی سال ۹۵، کاری برای این پدیده ناگوار که امنیت اخلاقی و اجتماعی نسل آینده را تهدید می کند کرده و لایحه ای را تصویب نمایند. اقدامی که گویا، هم مجلس، هم دولت و هم قوه قضائیه برای حمایت از حقوق کودکان به خصوص دختران در نقاط مختلف، بر آن اتفاق نظر دارند.

(این کاریکاتورها، بخشی از واقعیت ها را به تصویر میکشد)

 چندی پیش، «شهیندخت مولاوردی» معاون رئیس‌ جمهوری در امور زنان و خانواده از وزارت دادگستری درخواست کرد گزارشی درباره ازدواج دختران در زیر سن قانونی به آن معاونت ارائه دهد.

در همین حال، سیده فاطمه ذوالقدر، عضو هیات رئیسه کمیسیون فرهنگی مجلس، چندی پیش از پیگیری برای تهیه طرحی خبر داد که بر اساس آن ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال حتی با اجازه ولی و دادگاه ممنوع می‌شود.

او اظهار داشت که بر اساس استفتاء که از حضرت آیت الله مکارم شیرازی از مراجع معظم تقلید، درباره این موضوع گرفته ایم به مصلحت نبودن ازدواج دختران و پسران در این سنین با توجه به عدم بلوغ فکری و عقلی آنان برای ما مورد تاکید قرار گرفته و تلاش می‌کنیم تا طرحی با پشتوانه نظرات کارشناسان و مراجع تقلید برای جلوگیری از مشکلات ناشی از این ازدواج‌ها تهیه و بررسی کنیم.

نماینده مردم تهران افزود: تلاش می‌کنیم تا نظرات سایر مراجع تقلید را هم در این باره کسب کنیم تا در نهایت طرحی منطبق با موازین شرع و مصلحت اجتماع ارائه شود.

(ازدواج کودکان در آسیا و آفریقا در حال افزایش است)

استفتا، آیت الله مکارم شیرازی درباره ازدواج کودکان

اخیراً، بهارستانی ها متن استفتائی را به دفتر آیت الله ناصر مکارم شیرازی ارسال کردند تا درباره ازدواج دختران زیر ۱۳ سال، نظر فقهی ایشان را جویا شوند. متن نامه ارسالی و پاسخ ایشان را در ادامه میخوانید که نکات خوبی دارد:

محضر مبارک آیت ‌الله ‌العظمی مکارم شیرازی

«سلام

در مورد ازدواج دختران زیر ۱۳ سال که طبق قانون مدنی در ماده ۱۰۴۲ و همین‌طور ازدواج پسران زیر ۱۵ سال که با اجازه پدر و با نظر دادگاه ازدواج می‌کنند، آیا این ازدواج‌ها با توجه به اینکه در اکثر موارد دختران به بلوغ فکری و عقلی نمی‌رسند و فاقد بلوغ کافی در این زمینه هستند، صحیح و درست است؟ نظر جنابعالی چیست؟»

متن پاسخ به استفتاء نیز به شرح زیر است:

«بسمه‌تعالی

با سلام

در گذشته این اجازه به اولیاء داده می‌شد که حتی برای صیغه همسری اختیار کنند و معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌شد، ولی در عصر و زمان ما عملاً ثابت شده است که این ازدواج‌ها به مصلحت دختر و پسر نیست و دارای مفاسدی است و با توجه به اینکه مصلحت باید رعایت شود، این گونه ازدواج‌ها باطل است و اعتباری ندارد و باید پسران و دختران به حدی برسند که مصلحت خود را در ازدواج تشخیص دهند که بر اساس نظر و رضایت آنها ازدواج با اذن ولی صورت بگیرد و آنچه در گذشته انجام شده، اگر در آن زمان مفسده‌ای نداشته و غبطه زوجین رعایت شده باشد، صحیح بوده است.»

به گفته ذوالقدر، مکارم شیرازی معتقد است اذن پدر کافی نیست و شرط سنی در این زمینه نباید به تنهایی مدنظر باشد کما اینکه ممکن است فردی ۱۷ سال داشته باشد اما به بلوغ فکری و عقلی نرسیده باشد.
آنطور که این نماینده مجلس می‌گوید: «ازدواج کودکان بیشتر در حاشیه شهرها و در مناطق فقیرنشین اتفاق می‌افتد.»

به هر حال، نام سیستان و بلوچستان همواره در صدر فهرست ازدواج کودکان است. بر اساس اظهارات ذوالقدر، ازدواج زیر ۱۸ سال در استان‌های محروم و خانواده‌های فقیر یا مبتلا به اعتیاد اتفاق می‌افتد. حاشیه‌های تهران هم شاهد به حجله فرستادن کودکانی است که خانواده هایشان هزینه خرید یک عروسک را هم برای آنها ندارند.

«فاطمه ذوالقدر» نگاه و نظر آیت‌الله مکارم شیرازی را نشان دهنده شناخت مراجع از مشکلات جامعه می‌داند و می‌گوید: «این آشنایی و به روز بودن باعث شده تا آنها احکام اسلامی را مطابق با مسائل روز استخراج کنند.» او همچنین از گفت‌و‌گو با آیت‌الله نوری همدانی سخن به میان می‌آورد و می‌گوید: «ایشان اعلام کرده‌اند که نظر خودشان را درباره افزایش سن ازدواج دختران به صورت مکتوب اعلام می‌کنند.»

راهکارهای مقابله با پدیده بیوه کوچولو ها

مشاور معاونت حقوقی و قضایی قوه قضاییه معتقد است که طبق قانون فعلی ایران، دختران بالای ۱۳ سال و پسران بالای ۱۵ سال می توانند ازدواج کنند که تناقض هایی با سایر قوانین کشور دارد. مثلاً کودکان نمیتوانند حساب بانکی باز کنند پس اگر ازدواج نمایند، نفقه را چه کار کنند؟ یا این که کودک زیر ۱۵ سال، حق حضور در دادگاه ندارد. یا کودک حق تصرف بر اموالش را تا ۱۸ سالگی ندارد.

با این حال، در روزگار امروزی، افراد حتی تا سن ۲۵ سالگی تحت حمایت خانواده هستند و شغل ندارند و به همین دلیل، برخی افراد تا ۲۵ سالگی هم کودک محسوب می شوند. در کنار موارد ذکر شده، دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودکان معتقد است که ایران، بر اساس گزارش های بین المللی و رصد های فعالیت کودکان، در احقاق حقوق کودک در زمره کشورهای برتر جهان است.

به نظر می رسد یکی از راهکارهای مقابله با پدیده بیو کوچولوها، توجه جدی دولت و همه ارکان نظام به توسعه علمی، اقتصادی و فرهنگی مناطق مختلف کشور به ویژه قسمت های محروم است. جاهایی که شاید از نعمت گاز و برق برخوردار باشند، اما هنوز، رفتارهای مربوط  به سده های پیش را در آنجا مشاهده می کنیم.

از طرفی، همکاری بیشتر نهادها و فراکسیون های فعال مجلس در امور زنان با معاونت زنان ریاست جمهوری برای مقابله با پدیده ازدواج کودکان و راهکارهایی برای کاهش آسیب های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این پدیده نوظهور در ایران امروز، موضوعیست که باید در دستور کار جدی فعالان این عرصه قرار بگیرد.

نقش رسانه ملی در آگاهی بخشی به جامعه درباره موضوعاتی از این دست را نباید فراموش کرد، چرا که بخشی از این معضل، با موضوعات فرهنگی ارتباط برقرار می کند که به نظر می رسد، رسانه ملی به واسطه حق انحصاری اطلاع رسانی تصویری سراسری، می تواند بر روی جامعه ۸۰ میلیونی ایران، تاثیر گذار باشد.

شاید اختصاص درسی در کتابهای شش ساله نخست تحصیل در ایران به مقوله ازدواج کودکان و حقوق کودک، بتواند وزارت آموزش و پرورش را به طور جدی تر در این مقوله مهم و ملی وارد کرده تا کودکان ایرانی از بدو ورود به مدرسه، سواد خواندن و نوشتن را در کنار سواد حقوقی، فرا بگیرند.

به امید انکه، همه کودکان ایرانی، از نعمت کودکی کردن بهره مند شوند.