۵ قابلیت و توانایی شگفت انگیز مارها که شما را متحیر خواهند ساخت

شاید فکر کنید که همه چیز را در مورد این موجودات شگفت انگیز و ترسناک و در عین حال تحسین برانگیز می دانید. اما باید بگوییم که مارها از آن چه که شما فکر می کنید پیچیده تر و جالب تر هستند. برای اثبات این مدعا در ادامه به ۵ مورد از عجیب ترین و تحسین برانگیزترین قابلیت های مارها اشاره خواهیم کرد.

مارها در کمتر از کسری از ثانیه نیش می زنند

همه می دانیم که مارها می توانند در یک چشم بهم زدن قربانی خود را نیش بزنند. اما در واقعیت آن ها با سرعتی بیشتر از یک چشم بر هم زدن نیش خود را وارد بدن قربانی می کنند. پلک زدن انسان حدود ۲۰۲ هزارم ثانیه طول می کشد در حالی که مار می تواند در مدت زمان ۵۰ تا ۹۰ هزارم ثانیه قربانی خود را نیش بزند. این سرعت چنان بالاست که انسان حتی نمی تواند به رسیدن به آن نیز فکر کند.

در حالی که قبلاً تصور می شد مارهای سمی مانند مار زنگی و مار کبرا حمله های سریع تری را به قربانیان خود انجام می دهند، مطالعات اخیر نشان داده است که مارهای غیر سمی نیز می توانند با همین سرعت یا حتی بیشتر نیز گاز بگیرند. تاکنون تحقیقات زیادی در این حوزه انجام نگرفته و به مارهای غیرسمی بهای زیادی داده نشده است. اما تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۶ بر روی مارهای غیر سمی و به ویژه مار موش خوار (rat snake) انجام گرفت مشخص شد که مارهای غیرسمی نیز مانند مارهای سمی می توانند در کسری از ثانیه به قربانی خود حمله کنند.

با تعمق در مورد این قضیه می توان به درستی و امکان آن پی برد: مارهای غیرسمی نیز برای گرفتن طعمه های چابکی مانند موش یا پرنده به سرعت حمله بالایی نیاز دارند بنابراین آن ها نیز باید مانند دوستان سمی خود در حمله به طعمه سریع باشند.

مارها در هنر تقلید تبحر فوق العاده ای دارند

تحقیقات نشان داده اند که ۱۵۰ گونه از مارها رنگ های هشدار دهنده سیاه، زرد و قرمز که مربوط به مار سمی مرجانی هستند را در پوست خود دارند. آیا این موضوع تصادفی است؟ و یا مارهای غیر سمی از این حربه برای ترساندن مهاجمان یا استتار استفاده می کنند؟

پژوهش های گسترده ای که در سال ۲۰۱۶ بر روی مارهایی که شبیه مار مرجانی بوده اند نشان داده که این موضوع تنها یک فرضیه نیست. تیمی از محققان دانشگاه میشیگان اطلاعات ژنتیکی بیش از ۳۰۰.۰۰۰ مار را در سراسر جهان بررسی کردند که ثابت می کرد تقلید از مار مرجانی یک استراتژی تکاملی است و نه اتفاقی. مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۴ نشان داد که شاه مار سرخ (scarlet kingsnake) که در کارولینای شمالی زیست می کنند سال به سال در تقلید از مار مرجانی موفق تر عمل کرده و به آن شبیه تر می شوند، اگرچه مارهاب مرجانی مدت های مدیدی است که در این منطقه حضور ندارند و نسل آن ها منقرض شده است.

در شاه مارهای سرخی که اخیراً در این منطقه بررسی شده اند، این مارها از نظر اندازه باندهای سرخ و سیاه نسبت به مارهایی که در دهه ۱۹۷۰ جمع آوری شده بودند شباهت بیشتری به مارهای مرجانی دارند.

نکته جالب دیگر این که این مارها نه تنها برای ترساندن مهاجم خود را به شکل مارهای دیگر در می آورند بلکه می توانند برای فریب دادن طعمه حرکات جانوران دیگری از قبیل کرم و عنکبوت را نیز تقلید کنند. بسیاری از انواع مارها دیده شده اند که در هنگام شکار بی حرکت مانده و فقط دمشان را تکان می داده اند تا شبیه کرم خاکی یا کرم حشرات دیگر به نظر برسند و بتوانند بدون متوجه شدن طعمه به آن نزدیک شوند.

با این وجود یک مار نادر از دم خود استفاده بسیار جالب و فوق العاده ای می کند. افعی دم عنکبوتی شاخدار (spider-tailed horned viper) دمی دراز با زائده ای گرد در نوک آن دارد. وقتی که او دم خود را تکان می دهد پرنده ها فکر می کنند که یک عنکبوت خوشمزه در انتظار آنان است و زمانی می فهمند اشتباه کرده اند که دیگر دیر شده است و در  چنگ افعی گرفتار شده اند.

مارها با دهانشان صداها را می شنوند

بله مارها گوش خارجی ندارند ولی این موضوع اصلا برای آن ها مشکل ساز نیست. مارها برای شنیدن صداهای اطرافشان نیازی به این ابزار پیش پا افتاده ندارند. آن ها دو سیستم شنوایی قوی دارند که یکی از آن ها در آرواره فوق العاده تکامل یافته آن ها قرار دارد که خود بخشی از یک سیستم به نام سیستم شنوایی رسانایی استخوانی (bone conductive hearing) است. پس مارها از آرواره خود استفاده دیگری غیر از گرفتن و بلعیدن طعمه نیز می کنند. استخوان های آرواره لرزش های اطراف را به گوش داخلی که دومین سیستم شنوایی مارها به شمار می آید می فرستند و اطلاعات مربوط به این لرزش ها بر اساس صدا توسط مغز رمزگشایی می شوند.

مطالعات اولیه در دهه ۱۹۷۰ نشان داد که مارها قدرت شنوایی دارند ولی طرز کار سیستم شنوایی آن ها مشخص نبود. اما اکنون می دانیم که کوچک ترین حرکات نیز صدایی تولید می کنند حتی راه رفتن بی صدای یک موش کوچک. همان طور که یک کشتی در برابر امواج کوچک دریا بالا و پایین می رود آرواره مار نیز که روی زمین قرار گرفته است به امواج صوتی که در زمین مرتعش می شوند عکس العمل نشان می دهد. برای درک این موضوع دانشمندان از روش های محاسباتی مربوط به حرکات کشتی در مقابل امواج در ۶ جهت متفاوت استفاده کردند.

نتایج نشان داد که مار نیز مانند کشتی می تواند آرواره خود را در ۶ جهت مختلف حرکت داده و به ارتعاشات حرکتی موجود در زمین و روی شن ها که از حرکت جانوران ایجاد می شود واکنش نشان دهد. همان طور که کشتی هر چه بیشتر در آب فرو برود ثبات و تعادل بیشتر و بهتری دارد مار نیز با فرو رفتن در داخل شن ها می تواند این ارتعاشات را بهتر و بلندتر بشنود.

بسیار جالب است که محققان توانستند با این مقایسه به نحوه کار سیستم شنوایی مارها پی ببرند. این کشف جالب می تواند در زمینه شنوایی انسان نیز انقلابی به پا کند. انسان نیز تقریبا سیستم شنوایی مشابهی دارد و می تواند حرکات و ارتعاشات را با استفاده از آرواره های خود حس کند، اگرچه این سیستم به کارآمدی سیستم شنوایی مارها نیست. اخیراً یک دستگاه الکترونیکی به نام سیستم باها (Baha System) اختراع شده است که به انسان کمک می کند ارتعاشات را از طریق آرواره خود بهتر و واضح تر دریافت و درک کند.

بعضی از مارها می توانند پرواز کنند

بله مارها برای پرواز نیازی به سوار شدن در هواپیما یا استفاده از پاراگلایدر ندارند و ۵ نوع مار که در جنوب شرق آسیا زندگی می کنند این موضوع را به اثبات رسانده اند. این گونه های درختی توانسته اند شیوه جالبی را برای رفتن از یک درخت به درخت دیگر بدون این که نیاز باشد از درخت پایین بیایند کشف کرده اند. مارهای درختی در هنگام پریدن از شاخه ها اسکلت خود پیچ و تاب داده که باعث می شود دنده هایشان باز شده و بدنشان شبیه بال هواپیما عمل کند و برای چند لحظه پرواز کنند.

باید توجه داشت که این پرواز واقعی است و نمی توان آن را لغزیدن یا سر خوردن نامید. سر این مارها نیز مانند یک هدایت کننده عمل می کند که با تغییر موقعیت آن می توانند در حین پرواز تغییر جهت داده و در محل دلخواه فرود بیایند. با این روش مارهای پرنده می توانند فاصله هایی بیش از ۸۰ فوت را پرواز کرده و به درختان دیگر دسترسی پیدا کنند.

این مار برای پرواز کردن ابتدا در ته شاخه بدن خود را جمع کرده و به شکل حرف j در می آید. سپس با استفاده از انرژی که در پایین تنه خود ذخیره کرده است از شاخه جدا شده و خود را به سمت جلو پرتاب می کند. بدن او به سرعت به شکل حرف s در می آید و پهنای بدنش دو برابر حالت معمولی می شود که به بدن او حالتی مقعر و c شکل می دهد. مار با حرکات موجی رو به عقب و جلو نیز می تواند به سمت جلو حرکت کرده یا حتی مسیر خود را تغییر دهد. آن ها چنان در این کار خبره هستند که پرواز استادانه تری نسبت به سنجاب های پرنده دارند.

مارها سنسورهای حرارتی بسیار قوی دارند

برخی از مارها سیستم بینایی ویژه ای دارند که گرمای اطرافشان را با کمک سنسورهای حرارتی موجود در بدن خود مثل تصاویر واضح می بینند. افعی ها، پیتون ها و مارهای بوآ در سر خود حفره هایی دارند که به آن های ارگان های چاله ای (pit organs) گفته می شود. در درون این چاله ها غشایی وجود دارد که می توان اشعه های مادون قرمز که از بدن گرم حیوانات در فاصله چندمتری ساتع می شود را کشف و جذب کند. ارگان های چاله ای در شب به مار اجازه می دهند که تصویری از طعمه بیچاره خود داشته باشد. این ارگان مانند یک دوربین مادون قرمز و حتی بهتر از آن عمل کرده  و باعث می شود که مار علاوه بر حس های دیگر خود یک حس دید در شب فوق العاده و کارآمد نیز داشته باشد.

ارگان چاله ای جزیی از سیستم حسی-تنی (somatosensory) است که لمس، دما و درد را نیز حس می کند و سیگنال های لازم را از طریق چشم دریافت نمی کند. این موضوع ثابت می کند که مارها اشعه مادون قرمز از طریق حس کردن حرارت درک می کنند نه از طریق فوتون های روشنایی.

بنابراین مار می تواند به راحتی در روز از چشم های خود و در شب از ارگان های چاله ای استفاده کند. این توانایی خارق العاده به برخی از این مارها اجازه می دهد که آن را با دیگر حواس خود ترکیب کرده و حتی در تاریک ترین شب ها نیز طعمه خود را پیدا کرده و آن را غافلگیر کنند.