حاشیه هایی پیرامون مرگ کارگردان

چهره های سینمای ایران درباره کیارستمی چه می گویند؟

عباس کیارستمی بعدازظهر ۱۴ تیر ماه در فرانسه درگذشت. همزمان با انتشار این خبر موجی از پیام های تسلیت راهی رسانه های رسمی و فضای مجازی شد. پیام هایی که برخی از سوی دوستان این فیلمساز بودند و برخی از سوی دوستدارانش و حتی منتقدان جدی اش.

یکی از پر سر و صداترین این پیام ها، یادداشت مسعود فراستی برای عباس کیارستمی بود.  در بخشی از این یادداشت آمده بود: «یاد خاطره ای می‌افتم مربوط به سالها قبل-شاید بیست سال پیش- جلوی سینما شهر قصه با بهزاد رحیمیان ایستاده بودم که کیارستمی آمد. بسته ای به بهزاد داد یا از او گرفت. بهزاد معرفی کرد و او در نهایت متانت و مهربانی دست داد و گفت: «من همه نقدهایت را میخوانم بخصوص درباره خودم، و لذت می برم.» با لبخند گفتم امیدوارم. ادامه داد که «نقد کلوزآپ ات خیلی خوب است و میتوانم بگویم چیزهایی که گفته ای درست است و بدرد بخور.شاید از دوستانی که بیست سی سال من را مىشناسند ، بیشتر مرا مىشناسی. فقط با لحن نقد ات مشکل دارم.» گفتم حدس میزدم، ببخش.»

این بخش از یادداشت فراستی موجب تحلیل هایی پیرامون دلیل نگارش چنین یادداشتی از سوی منتقد همیشه شاکی شد. پرویز پرستویی در واکنش به این یادداشت در صفحه شخصی خود نوشت: «واقعا تأسف‌آوره. آقای فراستی مرده زنده یاد عباس کیارستمی رو هم پله کرده برای خودنمایی و تیکه انداختن!»

اما حاشیه پیام های تسلیت به همین جا ختم نشد. بخشی از متن نیکی کریمی در غم از دست دادن عباس کیارستمی موجب دل آزردگی بهاره رهنما و واکنش تند او شد. در یادداشت نیکی کریمی آمده بود: «نتیجه ی ناگزیر فراتر رفتن از سطح انتظار عموم، فاصله گرفتن از سطح شناخت آنان هم هست. شاید همین است که آشفته بازار یادداشت نوشتن و تسلیت گفتن های رفتنت، صرفا سرشار از جمله سازی با نام و کارهای توست. آن هم برای تویی که فرسنگ ها از ابتذال و میان مایگی دور بودی.»

بهاره رهنما در بخشی از متنش در نقد حرف های نیکی کریمی نوشته بود: «برایم عجیب بود که کسی که خودش با نام ایشان رشد کرده بود جایی نوشته بود، از خیل تسلیت ها و یادداشت های ادم های حتی عادی در شگفت است و اینها که در حد شما نیستند از کجا پیدایشان شده و،.. امان از اینهمه توهم و تکبر و حقیقی نبودن و روشنفکر نمایی !»

در متن های دیگری چون یادداشت کوتاه عبدالرضا کاهانی هم می شد نقد به برخی پیام های تسلیت نویسان را حس کرد. این کارگردان در سوگ کیارستمی نوشت: «من نیز مانند خیلى ها از آن مرحوم خاطرات شنیدنى دارم اما وقتى مى بینم که همواره براى ثبت مصیبت و نمایش تسلیت در خط مقدم هستیم – با احترام به همه احساسات پاک و خالص – سوگنامه را رها مى کنم و لازم مى دانم در مواجهه با کسانى که نه حوصله آثار کیارستمى را داشتند و نه اجازه تماشایشان را صادر کردند، یادآور شوم هیچ کدام از این خودنمایى ها و عرض تسلیت ها دردى از کیارستمى هاى مرحوم درمان نمى کند.»

البته در این میان داریوش مهرجویی، اصغر فرهادی و مسعود کیمیایی هم در سوگ کیارستمی متن هایی منتشر کردند که بدون هرگونه نقد به بیان خصوصیات او پرداخته بودند اما حاشیه های دیگر بر این یادداشت ها قالب شد.

آن طرف ماجرا پیام های تسلیت سینماگران جهانی فارغ از هرگونه طعنه و کنایه و بیشتر در بیان خصلت های اخلاقی کیارستمی بود. مارتین اسکورسیزی متنی در اختیار هالیوود ریپورتر قرار داد که در این متن نوشته بود: « با شنیدن خبر درگذشت عباس کیارستمی عمیقاً غمگین و بهت‌زده شدم. او یکی از هنرمندان کمیاب با دانشی ویژه از جهان بود، که ژان رنوار به خوبی بیان می‌کند: «حقیقت همواره سحرآمیز است.» این جمله برای من خلاصه مجموع کارهای خارق‌العاده کیارستمی است. برخی از آثار او به عنوان مینیمال یا مینیمالیست یاد می‌کنند، اما در حقیقت ماجرا کاملا برعکس است. هر صحنه از «طعم گیلاس» یا «خانه دوست کجاست؟» سرشار از زیبایی و شگفتی است، که با لطافت و بردباری ضبط شده است.»

اما موضوع حاشیه ای دیگر تفاوت سلیقه خانواده کیارستمی و اعضای خانه سینما بود. اندکی پس از انتشار خبر درگذشت کارگردان «طعم گیلاس» خبری مبنی بر تشکیل ستاد بدرقه و ادای احترام به عباس کیارستمی منتشر شد. این ستاد طی اولین اقدام مراسم یادبودی در موزه سینما ترتیب داد که خیلی زود بهمن کیارستمی در گروه تشکیل شده به همین منظور تقاضا کرد که برای برگزاری هرگونه مراسم یابود برای عباس کیارستمی پیش از اعلام با او و برادرش هماهنگ شود.

این اختلاف نظرها به همین جا ختم نشد و در شیوه تشییع و مکان خاکسپاری هم ادامه یافت. در حالی که ستاد بدرقه از احتمال تشییع کیارستمی از موزه سینما گفته بود خانواده این هنرمند اعلام کردند که کانون به عنوان اولین مکانی که کیارستمی کار خود را از آن جا آغاز کرده مکان بهتری برای تشییع است و البته دفن در قطعه هنرمندان خواست کیارستمی نبوده و او وصیت کرده در منطقه ای در لواسان به خاک سپرده شود.

درباره نوع حضور در مراسم تشییع هم این اختلاف نظر ادامه یافت. در حالی که هنرمندانی چون ترانه علیدوستی بارها از مردم درخواست کردند که بدون دوربین به مراسم بیایند پسر بزرگ کیارستمی طی متنی نوشت: «از کسی نپرسید چقدر سینمایش را می شناسد به جایش فیلم مورد علاقه تان را با یکدیگر تقسیم کنید و علت علاقه تان را بگویید. در فیلم های او پسر بچه ای روستایی به زیبایی بزرگترین ستارگان سینما بود. پیشنهاد می کنم اگر عکس یا فیلم می گیرید به زیبایی و درستی کادر دقت کنید نه حضور اشخاص.»

پیکر کارگردان شناخته شده عباس کیارستمی فردا ساعت ۸:۳۰ از مقابل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به سمت روستای ترک مزرعه بدرقه خواهد شد.