ماجرای رفراندوم استقلال کردستان عراق؛ هر آن چه که باید در این مورد بدانید

رأی گیری در مورد استقلال منطقه خودمختار کردستان عراق امروز دوشنبه آغاز شد و دولت اقلیم کردستان که بر مناطق کردنشین شمال عراق شامل سه استان بزرگ سلیمانیه، اربیل و کرکوک حکومت می کند مسئولیت برگزاری آن را بر عهده دارد. علی رغم مخالفت های شدید دولت های همسایه و دولت مرکزی عراق مبنی بر غیرقانونی بودن و لغو این رفراندوم و درخواست های بین المللی برای به تعویق افتادن آن، مذاکرات هیأت کردی با مقامات بغداد نتیجه ای حاصل نشده و امروز رأی گیری در استان های کردنشین شمال عراق آغاز شد.

هرچند دولت اقلیم کردستان و نیروهای کرد خود یکی از بازیگران اصلی و موثر در نبرد چندین ساله با نیروهای داعش هستند و همکاری های گسترده ای با کشورهای متحد علیه داعش داشته اند اما در این برهه زمانی کشورهای همسایه و دولت مرکزی عراق این اقدام را تهدیدی برای ثبات منطقه و افزایش خشونت ها و بی ثباتی در بحبوحه ی نبرد با داعش دانسته اند. مراکز رأی گیری رأس ساعت ۸ صبح امروز باز شده و باید رأس ساعت ۶ عصر رأی گیری به اتمام برسد و به گفته ی مقامات اقلیم کردستان، نتیجه ی شمارش آرا حداکثر تا ۷۲ ساعت پس از پایان رأی گیری اعلام خواهد شد.

اگر چه انتظار می رود که نتیجه ی این رفراندوم با درصدی بسیار بالا «بله» باشد، اما این نتیجه الزام آور نبوده و مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان این اختیار را دارد که در مورد جدایی کامل منطقه ی خودمختار کردستان عراق و منطقه ی نفت خیز کرکوک با ساکنانی عمدتاً کرد و اقلیت هایی از اعراب و ترکمان ها، با دولت مرکزی و مسئولین کشورهای همسایه مذاکره کند.

رأی گیری برای تمامی ساکنان بالای ۱۸ سال ساکن استان های تحت حاکمیت اقلیم، اعم از کرد و غیرکرد، امکان پذیر است و به گفته ی کمیسیون برگزاری رفراندوم استقلال کردستان بیش از ۵.۲ میلیون نفر در این مناطق واجد شرایط رأی دادن خواهند بود که شامل کسانی که در خارج از منطقه ی اقلیم زندگی می کنند و از دو روز پیش روند رأی دادن الکترونیکی را آغاز کرده اند نیز خواهد شد. رأی دهندگان تنها باید بین گزینه های «بله» و «خیر» یکی را انتخاب نمایند. سوال اصلی این رفراندوم که به چهار زبان کردی، ترکی، عربی و آشوری آمده بدین قرار است: ” آیا شما می خواهید که منطقه ی کردستان و دیگر مناطق کردنشین خارج از منطقه ی کردستان به یک کشور مستقل تبدیل شوند؟”.

این رفراندوم علی رغم فشارهای شدید و بی سابقه بر مسعود بارزانی برای متوقف کردن یا عقب انداختن آن برگزار می شود و بیم آن می رود که برگزاری آن درگیری های تازه ای را بین دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی و همچنین دو همسایه ی قدرتمند اما مخالف رفراندوم یعنی ایران و ترکیه ایجاد نماید.

دیروز و پس از قطعی شدن برگزاری رفراندوم دولت ایران پروازهای مستقیم بین تهران و منطقه ی اقلیم کردستان را متوقف کرده و اعلام کرد به پروازهایی که از این منطقه برخاسته و از آسمان ایران عبور می کنند اجازه عبور نخواهد داد. همچنین دولت مرکزی با محکوم کردن برگزاری همه پرسی استقلال در منطقه ی کردستان عراق از کشورهای خارجی خواسته است که خرید مستقیم نفت از دولت اقلیم را متوقف کرده و از دولت اقلیم نیز خواسته که کنترل فرودگاه های بین المللی خود و پایگاه های مرزی اش با ایران، ترکیه و سوریه را به دولت مرکزی واگذار نماید.

دولت ترکیه نیز تهدید کرده که این عمل دولت اقلیم کردستان را تلافی خواهد کرد اما هنوز اقدامی در جهت مسدود کردن خط انتقال نفت اقلیم کردستان که از خاک این کشور می گذرد نکرده است. کردهای عراقی بر این باورند که این رفراندوم با توجه به سهیم بودن آن ها در مقابله با نیروهای داعش و متوقف کردن آن ها به خصوص پس از شکست ناخوشایند ارتش عراق در موصل و اشغال یک سوم خاک عراق بدست این گروه تروریستی، حق مسلم آنهاست.

بعد از پایان جنگ جهانی اول کشورهای بریتانیا و فرانسه به عنوان قدرت های پیروز امپراطوری عثمانی را به بخش های متعددی بر اساس گروه های قومی و منافع خود تقسیم کردند اما در این میان کردها تنها گروهی بودند که به ۴ بخش در کشورهای ایران، ترکیه، عراق و سوریه تقسیم شده و بدون کشور مستقل ماندند. مناطق کردنشین روی هم رفته بیش از ۳۰ میلیون نفر جمعیت دارند. دولت های ترکیه و عراق دوران صدام به شدت گروه های جدایی طلب کرد را سرکوب کرده و در ترکیه حتی این اقلیت قومی اجازه ی صحبت کردن به زبان خود در محافل دولتی را نیز ندارند.

در سوریه نیز با ظهور داعش و درگیری های داخلی که هنوز هم ادامه دارد نیروهای کرد توانسته اند کنترل مناطق کردنشین را در دست گرفته و سهم زیادی در بیرون راندن نیروهای داعش داشته باشند. البته این نیروها از حمایت ایالات متحده نیز برخوردار بوده و در عمل قدرتمندترین اهرم در مبارزه علیه نیروهای داعش بوده و اکنون در آستانه ی آزادسازی شهر رقه، پایتخت خودخوانده داعش هستند.

با این وجود تمامی مردم ساکن اقلیم کردستان و استان کرکوک با این رفراندوم موافق نیستند. در کرکوک که استانی عمدتاً کردنشین اما با اقلیت هایی از ترکمان و عرب است مخالفت هایی از جانب این اقلیت ها با انجام رفراندوم صورت می گیرد و درگیری هایی نیز در این شهر به وقوع پیوسته است. در داخل اقلیم نیز کشمکش های حزبی در این مورد وجود دارد و حزب گوران و یکی از احزاب اسلامی در کنار چند حزب کوچک دیگر با انجام رفراندوم دستکم در شرایط کنونی مخالف بوده و آن را دستاویز مسعود بارزانی برای کسب محبوبیت بیشتر و ماندن در قدرت می دانند. علاوه بر این دولت اقلیم از زمان ظهور داعش با مشکلات اقتصادی و معیشتی عمده ای روبرو بوده و جنگ بر سر قدرت و درگیری های حزبی بر این مشکلات افزوده است.

البته در صورتی که رأی اکثریت مردم به این رفراندوم مثبت باشد، و به احتمال قریب به یقین نیز همین خواهد شد، این نتیجه به معنای استقلال کردستان عراق در آینده ای نزدیک نخواهد بود زیرا پروسه تشکیل شدن کشوری جدید با این همه مخالفت و درگیری منطقه ای زمانبر بوده و رهبران اقلیم نیز این اختیار را دارند که مذاکرات خود با دولت مرکزی، کشورهای همسایه و جامعه بین المللی را در مورد چند و چون استقلال، زمان و شرایط آن ادامه دهند.

اگر چه از دیروز که برگزاری رفراندوم قطعی شد شاهد عکس العمل های تنبیهی ایران و ترکیه و برگزاری رزمایش هایی در مرزهای مشترک با اقلیم کردستان از جانب این همسایگان بودیم اما باید منتظر ماند و دید که عکس العمل دولت مرکزی، همسایگان و جامعه ی بین المللی پس از اعلام نتایج آرا چه خواهد بود. بدون شک دستکم برای مدتی شرایط برای دولت اقلیم و ساکنان این منطقه سخت تر از قبل خواهد شد اما کشورهای ایران و ترکیه منافع اقتصادی زیادی در اقلیم کردستان عراق دارند و دولت مرکزی نیز در شرایط کنونی که درگیر جنگ با داعش و درگیری های درونی خود است توان کافی برای نشان دادن عکس العملی قاطع نسبت به این موضوع را ندارد.