مروری بر دستاوردهای فضایی ایران در دو دهه گذشته

داستان امروز به پیشگام و فرگام اختصاص دارد؛ دو میمون ایران که بارقه های امید برای اعزام فضانورد ایرانی تا سال ۱۴۰۴ هجری شمسی به فضا را زنده کردند.

گزارش امروز سرویس علمی روزیاتو، شما را با بخشی از واقعیت های صنعت هوا فضای کشور آشنا می کند؛ موضوعی که دانستن آن همچون ظرفیت های پدافند موشکی، موشک های نقطه زن، قایق های پرنده و یگان پهپادهای ایران، خالی از لطف نیست.

نگاهی به هوا فضای ایران

صنعت هوا فضای ایران مانند صنایع نظامی، نانو و هسته ای، از جمله بخش های توان افزای کشور در چند دهه اخیر بوده که توانسته ما را در میان کشورهای صاحب فناوری قرار دهد. یکی از مهم ترین فعالیت های فناورانه پس از انقلاب، توسعه علوم و فنون فضایی بود که هم از جنبه های نظامی و هم از جنبه های تحقیقاتی و صنعتی غیر نظامی، دستاورد های فراوانی برای کشور به ارمغان آورد.

توسعه صنعت هوا فضای ایران یکی از راهبردهای مهم صنایع نظامی کشور به شمار می رفت که اکنون جنبه های تجاری نیز پیدا کرده است.

ساخت موشک های دور برد نقطه زن رادار گریز که در دو دهه اخیر بارها مورد استفاده رزمایش های هوایی، دریایی و زمینی نیرو های مسلح قرار گرفت، نشان می دهد که صنایع نظامی کشور در حال حرکت به سمت افق هایی در تراز بازدارندگی کامل و خودکفایی خلاقانه هستند.

دستیابی دانشمندان و محققان برجسته کشور به سامانه ها و فناوری های هوا فضای نظامی در دو دهه اخیر در شرایطی به وجود آمد که سخت ترین وضعیت تحریم بین المللی را تجربه کردیم و هم از جنبه دانش فنی و هم از نظر تجهیزات و ظرفیت های سخت افزاری، کمبود های فراوانی داشتیم.

ایران در صنعت هوا فضا طبق گفته های رئیس پژوهشگاه فضایی کشور، در فهرست ۱۰ کشور برتر جهان قرار دارد. برخی از رسانه ها نیز، توان موشکی بازدارنده مان را در ردیف ۸ کشور برتر جهان می دانند. اکنون طبق قانون برنامه ۵ ساله، دولت موظف به توسعه گسترده صنعت هوا فضا شده است و بومی سازی تجهیزات این عرصه نیز نشان از پتانسیل علمی و فنی کشور در افق های بلند مدت این حوزه دارد.

تمام این موفقیت ها طی دو دهه اخیر به وجود آمده که برای خیلی از کشور های دنیا، طی چنین مسیری در این زمان و با این امکانات در سایه تحریم های بین المللی، تقریبا آرزویی دست نیافتنی است.

به نظر می رسد نگاه جهادی که در بخش های خود کفایی نیروهای مسلح و مکان هایی تاثیر گذار و الهام بخش مانند جهاد دانشگاهی وجود داشته، می بایست در همه جنبه ها ورود پیدا کند.

تجربه صنعت هوا فضای ایران در سه دهه نشان داد که با کم ترین امکانات می توان به دستاوردهایی دست یافت که تعجب و حیرت عمیق نخبگان و کارشناسان ارشد نظامی و صنعت کشورهای برتر موشکی و هوا فضای جهان را در پی داشته باشد.

تمام کارشناسان و نخبگان نظامی و سیاسی دنیا می دانند که در رزمایش ها و رژه نیرو های مسلح کشورهای مختلف دنیا، بخش های اندکی از واقعیت های نظامی به تصویر کشیده می شود و دست ها تا روز موعود بسته می ماند.

قابلیت های نظامی گسترده ای که در ایران در چند سال اخیر به خصوص در عرصه موشکی و توان مندی های پرتاب موشک از زیر دریا مشاهده کردیم،‌ بخشی کوچک از یک واقعیت بزرگ است که هم چنان تا روز موعود پنهان خواهد ماند.

قرار گرفتن جز ۱۰ کشور

همین اول بدانید که ایران عصر ۱۴۰۰، عضو باشگاه دارندگان فناوری موشکی و هوا فضا خواهد بود که تنها ۱۰ عضو دارد. فعالیت ارسال ماهواره و پروازهای فضایی ایران از سال ۲۰۰۵ میلادی آغاز شد. ایران در میان کشورهای قاره کهن، یکی از سرزمین هایی است که به سرعت در این عرصه در حال فعالیت همه جانبه است.

نخستین پروژه پرتاب ماهواره ایران که سینا ۱ نام داشت، کار مشترکی با متخصصان روس بود که بودجه ۱۵ میلیون دلاری برای آن در نظر گرفته شد. فعالیت های فضایی کشور، امسال وارد دومین دهه فعالیت خود می شود. به همین خاطر، چندی پیش منوچهر منطقی رییس مرکز ملی فضایی از تدوین برنامه ۱۰ ساله فضایی خبر داد.

تدوین برنامه ۱۰ ساله اول فضایی کشور یک گام بزرگ به شمار می رفت. این برنامه به دو قسمت پنج ساله تقسیم شده بود. در پنج سال اول بیشتر تمرکز بر ایجاد زیر ساخت های فضایی بود و پنج سال دوم استفاده از این زیر ساخت ها برای انجام یک کار علمی مورد نظر قرار گرفت.

صنعت هوا فضای کشور در این چند سال موفق به طراحی و ساخت پرتاب کننده های ماهواره گشت، ایستگاه زمینی دریافت کننده اطلاعات فضایی را طراحی کرد و در قسمت فرستادن موجودات زنده به فضا چه موجودات زنده ای که شبیه انسان هستند و چه موجودات زنده ساده به توفیقات خوبی دست یافت.

بهمن ۹۴ بود که خبر دار شدیم ایران با سازمان فضایی روسیه درباره آموزش نخستین فضانورد ایرانی مذاکراتی را انجام داده است.

اوایل مهر امسال بود که رییس پژوهشگاه هوا فضا از برنامه این مجموعه در اعزام نخستین فضانورد ایرانی به جو کره زمین تا سال ۱۴۰۴ هجری شمسی خبر داد. همان طور که در چند سال اخیر از طریق رسانه ها شاهد بودیم، ایران تا کنون سلول موجود زنده و دو میمون فضانورد را سالم به فضا برده و بازگردانده است. اکنون این میمون ها در پژوهشگاه رویان نگهداری می شوند.

به دلیل این که ساختار فیزیکی میمون شبیه انسان است، بارقه های امید برای امکان اعزام فضانورد به مدار لئو تا ۹ سال آینده وجود دارد.

میمون های فضا نورد ایران

توانایی ایران در شبیه سازی حیوانات که در پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی کشور، حیرت جهانی را برانگیخته است، اکنون با اعزام دو میمون به فضا، رنگ دیگری به خود گرفته است.

 در بهمن ماه سال ۱۳۹۱ دانشمندان ایرانی موفق شدند توسط “کاوشگر پیشگام” اولین میمون را به فضا ارسال و به سلامت بازیابی نمایند. با تکرار این موفقیت و دستاوردهای جدید آن، جایگاه جمهوری اسلامی ایران در فناوری زیست- فضایی بیش از پیش تثبیت گردید.

جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۷ با پرتاب کاملا مستقل نخستین ماهواره تماماً ایرانی با نام امید توانست وارد باشگاه فضایی جهان شود.

دومین میمون فضا نورد ایران، آذر ماه سال ۹۲ راهی فضا شد و با سفری ۱۵ دقیقه ای تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری، نام خود را به عنوان دومین موجود زنده ای با موفقیت توسط ایران به فضا پرتاب و سالم بازگشت، ثبت نمود. این میمون فرگام نام داشت.

فرگام با کاوشگر پژوهش، سفری کوتاه را تجربه کرد که سرفصلی جدید در تحولات فضایی ایران شد. جالب است بدانید که برای انجام تحقیقات زیست –فضایی در کاوشگر پژوهش، ۳ میمون آموزش دیده و حساسیت زدایی شده در نظر گرفته شدند. این سه میمون فرگام، ترنج و ترنگ نام داشتند.

این میمون ها از نوع ماکاک بودند که در اکثر نقاط جهان یافت می شوند. رنگ بدن آن ها قهوه ای است و معمولا ۷.۷ کیلوگرم وزن دارند. سه میمون نام برده شده با محدوده سنی، وزنی و ابعاد بدنی مشخص، در این سفر فضایی کوتاه انتخاب گشتند.

پس از بررسی های انجام شده، در نهایت قرعه اعزام به نام فرگام افتاد و ترنگ و ترنج، به عنوان فضانورد های ذخیره انتخاب شدند.

فرگام میمون نر سه ساله ای بود که ۵۶ سانتی متر قد و سه کیلوگرم وزن داشت. پیش از فرگام، میمونی به نام پیشگام، برای اعزام فضایی انتخاب شده بود.

از نکات جالبی که پیش از اعزام میمون های فضایی ایران رعایت شد، می توان به انجام آزمایشات پزشکی اشاره کرد. آنالیز خونی، اکوکاردیوگرافی و سونوگرافی قلب، ریه و احشاء شکمی برای هر سه میمون کاندیدای اعزام به فضا به صورت دوره ای (قبل، حین و بعد از تست های سازگاری) انجام گرفت.

تست‌ های سازگاری و آماده‌ سازی اساسی‌ترین مساله در مرحله آماده‌ سازی میمون‌ ها و مواجه کردن جاندار با شرایط شبیه‌ سازی‌ شده پرتاب به منظور انتخاب سازگارترین گونه است. معیار سازگاری حیوانات، تطابق سریع‌ آنها با شرایط مکانی جدید است.

علائم حیاتی حیوانات مورد مطالعه مثل ضربان، نوار قلب و نرخ تنفس، در مراحل مختلف تست های سازگاری اندازه‌ گیری و ثبت شد. مطالعه فیزیولوژی سیستم قلبی‌، عروقی و تنفسی در شرایط استرس‌ های محیطی ناشی از پرتاب بسیار حائز اهمیت است. بنابراین تغییرات هر یک از این پارامترها، قبل و بعد از سازگاری مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌ گیرند.

موفقیت صنعت هوا فضای ایران در اعزام میمون به فضا و بازگرداندن سالم آن پس از انجام فعالیت فضایی، بازتاب گسترده ای در رسانه های جهان پیدا کرد.

خبر اعزام میمون های فضا نورد ایران، تا کنون بیش از ۶۰۰ هزار  بار در سایت های انگلیسی زبان اینترنت ایندکس شده و پایگاه های معتبری مانند ایندیپندنت ، Space  و Mirror انگلیس، به تحلیل این رویداد مهم پرداختند.

با این توضیحات بد نیست کمی با ماهواره های ایران آشنا شویم.

ماهواره های ایران

طبق اعلام پرتال معروف اسپیس، کشور ایران پس از شوروی (۱۹۵۷)، ایالات متحده آمریکا (۱۹۵۸)، فرانسه (۱۹۶۵)، ژاپن (۱۹۷۰)، چین (۱۹۷۰)، بریتانیا (۱۹۷۱)، هند (۱۹۸۰) و رژیم اشغالگر قدس (۱۹۸۸)، نهمین کشور دنیاست که توانسته مستقلا ماهواره پرتاب کند.

اخیرا کتابی به زبان انگلیسی درباره موفقیت های صنعت هوایی ایران به نام «کام یابی های صنعت فضایی ایران، اقدامات و واقعیت ها» به قلم دکتر پرویز تاریخی (دکترای فیزیک از دانمارک) در سال ۲۰۱۴ میلادی توسط انتشارات اسپرینگر منتشر شده است.

صنعت هوا فضای ایران تا کنون ۸ ماهواره بومی را طراحی و تولید کرده است. ماهواره «مصباح» که با همکاری ایران و ایتالیا طراحی و ساخته شده، آماده پرتاب است؛ ضمن انکه ماهواره «ناهید» نیز مراحل نهایی ساخت خود را طی می‌ کند و در سال جاری پرتاب می‌ شود.

ایران اکنون با همکاری چین و پاکستان روی ماهواره های میکروبی کار می کند. ماموریت این نوع ماهواره‌ ها، کنترل ترافیک شناسایی و سنجش است. در پروژه‌ های مکعبی نیز با راهنمایی کشور چین پروژه‌ هایی تعریف شده است. ماموریت این نوع ماهواره‌ ها کنترل ترافیک و اندازه‌گیری تشعشع اعلام شده.

معاون فناوری فضایی سازمان فضایی ایران قبلا گفته بود که دانشگاه‌های امیر کبیر، علم و صنعت، خواجه نصیر و پژوهشگاه هوافضا، از جمله محافل علمی فعال کشور در عرصه فضایی هستند که آمادگی خود را برای مشارکت در پروژه‌ های اپسکو اعلام کرده‌ اند.

این دانشگاه‌ ها و پژوهشگاه ها نیز پروپوزال‌ های خود را در حوزه زیر سیستم ماهواره، کنترل درجه حرارت و سیستم‌های «IPS» آماده کرده اند.

۵ ماهواره جدید ایران

اخیرا با خبر شدیم که  طراحی و ساخت ماهواره‌ های «رصد»، «نوید»، «ظفر»، «دوستی» و «آت‌ست»، در دستور کار سازمان فضایی کشور قرار دارد.

ماهواره «رصد» دارای ۱۶ کیلوگرم وزن و ۱۸ روز طول عمر است. این وسیله در سال ۲۰۱۱ پرتاب گشت. و ماهواره «نوید» نیز با وزن ۵۰ کیلو از سوی دانشگاه علم و صنعت طراحی و ساخته و در سال ۲۰۱۲ نیز پرتاب شد.

ماهواره ۵۰ کیلویی «تدبیر» به گفته رییس دانشگاه علم و صنعت ایران، آماده پرتاب است و ماهواره «دوستی» نیز با وزن ۵۰ کیلوگرم از سوی دانشگاه شریف طراحی و ساخته شده است. این ماهواره که دارای رزولوشین بیش از ۳۰ متر است، در سال ۹۵ به فضا پرتاب شد.

ماهواره «آت‌ست» از جمله ماهواره‌های طراحی شده در دانشگاه امیر کبیر بوده که مراحل نهایی ساخت آن در حال انجام است و در سال جاری پرتاب می‌ شود.

طراحی و ساخت ماهواره ۱۰۰ کیلویی «ظفر» نیز از سوی دانشگاه علم و صنعت در دست انجام است.

ماهواره‌ های «مصباح» و «ناهید» از جمله پروژه‌ های سازمان فضایی به شمار می روند. ماهواره «مصباح» بعد از اجرا در سازمان پژوهش‌ های علمی و صنعتی ایران، به سازمان فضایی منتقل شد. در حال حاضر این ماهواره با همکاری کشور ایتالیا با وزن ۷۵ کیلوگرم آماده پرتاب است.

گفته شده که مراحل نهایی ماهواره «ناهید» نیز در حال طی شدن است و تا چند ماه آینده در نوبت پرتاب قرار می‌گیرد.

گویا در مرکز فضایی ماهدشت سازمان فضایی زیر ساخت‌ های خوبی در حال توسعه است. در این مرکز امکان دریافت تصاویر ماهواره‌ ای وجود دارد. ضمن آنکه رصدخانه این مرکز نیز با انتقال تلسکوب اپسکو به آن توسعه می‌ یابد.

مانیتور ماهواره از طریق ماهواره «آت‌ست»، راه‌اندازی آزمایشگاه ملی سنجش از راه دور، ارتقای آنتن ۱۰ متری ماهدشت و راه‌ اندازی مرکز تجمیع تست ماهواره‌ ها، از جمله امکانات مرکز ماهدشت به شمار می روند. مرکز تجمیع و تست ماهواره که اخیرا به بهره برداری رسیده است، امکان تست ماهواره‌ ها را فراهم می‌ کند.

یکی از اقدامات سازمان فضایی کشور برای توسعه صنعت بومی هوا فضای ایران،  بهره گیری از توان دانشگاه ها است که برگزاری مسابقات ماهواره ای دانشجویی از آن جمله به شمار می رود.

ماهواره مکعبی دانشجویی در راستای پروژه ماهواره مکعبی سازمان فضایی آسیا و اقیانوسیه بوده و هدف ایران از برگزاری این مسابقه آماده‌ سازی دانشجویان برای مشارکت در پروژه‌های بزرگ آینده است. شما می توانید پروژه ماهواره مکعبی را دراین پرتال دنبال کنید.

معرفی ماهواره بر های ایرانی

نخستین ماهواره بر ایرانی، سفیر امید نام دارد که در اولین آزمایش عملی سامانه های پرتاب فضایی و پس از راکت های کاوشگر، مورد استفاده قرار گرفت. ماهواره بر سفیر امید که حامل ماهواره ملی امید بود، به فضا پرتاب شد و با موفقیت محموله خود را در مدار قرار داد.

جهت آشنایی بیشتر با رکن اصلی این قدرت فضایی یعنی ماهواره بر، لازم است به مشخصات فنی آنها اشاره شود. با توجه به اطلاعات اعلام شده، موشک سفیر دارای طول کل بیست و دو متر، قطر ۱.۲۵ متر، وزن کل ۲۶.۵ تن، نیروی رانش (تراست) مرحله ی اول ۳۲ تن-نیرو و مرحله ی دوم ۳.۴ تن-نیرو، زمان کارکرد مرحله ی اول ۱۵۰ ثانیه، مرحله ی دوم ۳۱۵ ثانیه، جرم محموله بیست و هفت کیلوگرم، ارتفاع حضیض دویست و پنجاه متر، ارتفاع اوج چهارصد کیلومتر و شیب مداری پنجاه و پنج درجه بود.

بر اساس همین اطلاعات، ماهواره بر سفیر امید یا سفیر۲، از نظر مشخصات با سفیر تقریبا یکسان است؛ به جز زمان کارکرد مراحل که اندکی کاهش یافته. به طوری که مرحله اول ۱۴۹.۵ ثانیه و مرحله دوم ۳۱۲.۵  ثانیه کار می کند و توان قرار دادن یک میکرو ماهواره ی ۲۷ کیلوگرمی را در ارتفاع دوست و شصت کیلومتری دارد.

جالب است بدانید که بیشترین سرعت نهایی ماهواره بر سفیر در پایان پرواز و تزریق ماهواره امید در مدار، به حدود بیست و هشت هزار کیلومتر بر ساعت می رسد. موتورهای مرحله اول و دوم ماهواره بر سفیر امید، از نوع سوخت مایع هستند. موتور مرحله اول این وسیله یکی از بالاترین شاخص های انرژی زایی را در میان پیشرانه های هم رده خود در دنیا دارا است. موتور مرحله دوم از سوخت پرانرژی تری استفاده می کند که لزوم کم بودن وزن مجموعه در مرحله دوم را برآورده می نماید.

به مناسبت موفقیت های فضایی کشور، تمبر یادبود پرتاب نخستین ماهواره بر کشور نیز منتشر شد.

درباره موفقیت های صنعت هوا فضای کشور در سرویس علمی روزیاتو مطالب جالبی در روزهای آینده ارائه خواهیم کرد. امیدواریم سامانه جامع اطلاع رسانی صنعت هوا فضای کشور با نسخه های ویژه کودکان، نوجوانان و دانشجویان طراحی و راه اندازی شود تا عموم مردم بتواند از رویداد های غیر محرمانه این صنعت مهم کشور در عصر ایران ۱۴۰۰ مطلع شوند.

مستندی کوتاه از ماهواره بر سفیر امید در مرکز ملی فضایی کشور تهیه شده است که می توانید آن را در زیر مشاهده کنید.