لوزالمعده یا پانکراس یک ارگان غده مانند است که در درون شکم قرار گرفته و جزیی از سیستم گوارش به شمار می آید. این غده مسئول تولید انسولین و دیگر آنزیم ها و هورمون های حیاتی است که در تجزیه و هضم مواد غذایی اهمیت بسیاری دارند. لوزالمعده هم یک غده درون ریز است زیرا برخی از ترشحات آن به طور مستقیم وارد جریان خون می شوند و هم یک غده برون ریز است زیرا تعدادی از ترکیبات مایعی که توسط این ارگان مهم تولید می شود وارد مجاری بدن می گردد.
آنزیم ها یا همان عصاره های ترشحی دخیل در فرآیند هضم غذا توسط این غده در روده کوچک ترشح می شوند و این آنزیم ها به هضم و تجزیه غذایی که از معده خارج شده می پردازند. این غده همچنین هورمون انسولین تولید می کند که در جریان خود آزاد می شود؛ جایی که گلوکز خون یا میزان قند بدن را تنظیم می نماید. مشکل در کنترل میزان قند خون یا ترشح انسولین به انواع دیابت منتهی خواهد شد. از دیگر مشکلاتی که ممکن است برای این ارگان حیاتی به وجود آید می توان به پانکراتیس یا التهاب لوزالمعده و سرطان لوزالمعده اشاره کرد.
واقعیاتی مهم در مورد لوزالمعده
این ارگان نقش بسیار مهمی در هضم غذا و کنترل قند خون دارد.
از مشکلاتی که به این ارگان مربوط می شوند می توان به دیابت و سرطان اشاره کرد.
یک رژیم غذایی سالم و مناسب می تواند به داشتن لوزالمعده ای سالم و کارآمد منتهی شود.
ویژگی های لوزالمعده
لوزالمعده ارگانی است که بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر طول دارد و به صورت افقی در درون شکم قرار گرفته است. قسمت بزرگ تر آن در سمت راست شکم قرار دارد؛ درست همان جایی که معده به اولین بخش از روده های کوچک متصل می شود و به آن دوازدهه می گویند. در این بخش غذاهای نیمه تجزیه شده از معده وارد روده کوچک می شوند و با ترکیبات ترشحی لوزالمعده ترکیب خواهند شد. قسمت باریک این غده که به سمت چپ شکم کشیده شده است در کنار طحال قرار می گیرد. مجرایی در طول لوزالمعده وجود دارد که انشعباتی از بافت های غده مانند به آن وصل می شوند.
انتهای این مجرا به همان مجرایی که از کبد می آید و با خود مایع صفرا به دوازدهه می رساند متصل خواهد شد. بیش از ۹۵ درصد از لوزالمعده از بافت برون ریز تشکیل شده است. این بافت برون ریز برای کمک به هضم غذا آنزیم های خاصی را از خود ترشح می کند. یک لوزالمعده سالم روزانه در حدود یک لیتر از این آنزیم ها تولید خواهد کرد. ۵ درصد باقیمانده نیز شامل صدها هزار سلول درون ریز است که به جزایر لانگرهانس مشهور هستند. این خوشه های سلولی شبیه انگور هورمون های مهمی تولید می کنند که ترشحات لوزالمعده ای را تنظیم و قند خون را تحت کنترل دارند.
عملکرد لوزالمعده
یک لوزالمعده سالم مواد شیمیایی تولید خواهد کرد که غذایی که می خوریم را هضم خواهند کرد. بافت های برون ریز لوزالمعده یک مایع لزج آلکالینی بی رنگ مانند آب تولید خواهند کرد که حاوی آنزیم های فراوانی است. این آنزیم ها غذا را به مولکول های کوچکی که روده ها قادر به جذب آن ها هستند تبدیل می کنند. این آنزیم ها عبارتند از:
تریپسین و کیموتریپسین که در تجزیه و هضم پروتئین فعالیت دارند.
آمیلاز که مسئول هضم کربوهیدرات ها است.
لیپاز نیز چربی ها را به اسید های چرب و کلسترول تبدیل می کند.
بخش درون ریز یا همان جزایر لانگرهانس لوزالمعده به طور معمول به تولید انسولین و دیگر هورمون ها خواهد پرداخت. سلول های بتای این ارگان انسولین را در هنگام بالا رفتن قند خون ترشح خواهند کرد. انسولین گلوکز را از خون به ماهیچه ها و دیگر بافت ها منتقل می نماید تا به عنوان انرژی مصرف شوند. همچنین انسولین به کبد در جذب گلوکز و ذخیره آن به شکل گلیکوژن کمک کرده که در هنگام استرس یا فعالیت های بدنی به عنوان انرژی مصرف خواهد شد. وقتی قند خون کاهش می یابد سلول های آلفای لوزالمعده هورمون گلوکاگون تولید خواهند کرد. این هورمون باعث تجزیه شدن گلیکوژن و تبدیل شدن آن به گلوکز در کبد خواهد شد.سپس گلوکز وارد جریان خون شده و سطح قند خون را به مقدار متعادل بازخواهد گرداند.
بیماری های لوزالمعده
مشکلات این ارگان حیاتی می تواند تمامی بدن را تحت تاثیر قرار دهد.برای مثال اگر لوزالمعده مقادیر کافی آنزیم های گوارشی تولید نکند، غذایی که می خوریم به خوبی جذب نخواهد شد. این موضوع می تواند به اسهال و کاهش وزن منجر شود. جزایر لانگرهانس مسئول تنظیم قند خون هستند. کاهش ناچیز در تولید انسولین نیز می تواند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهد و سطح قند خون به شدت بالا خواهد رفت.
۱- پانکراتیتیس یا التهاب لوزالمعده
پانکراتیتیس به التهاب مزمن یا حاد لوزالمعده اطلاق می شود و در نهایت می تواند به دیابت منجر شود. التهاب ممکن است به دلیل مسدود شدن مجرای اصلی لوزالمعده به دلیل سنگ یا تومور اتفاق بیفتد. ترشحات شیری لوزالمعده در صورت تولید بیش از حد در این ارگان انباشته شده و به آن آسیب خواهند رساند. در چنین شرایطی لوزالمعده شروع به هضم خود خواهد کرد. همچنین این بیماری در اثر ضربات و آسیب های دیگر و همچنین مصرف الکل، استروئیدها و برخی داروها نیز رخ می دهد. پانکراتیتیس حاد به ندرت رخ می دهد اما به درمان فوری نیاز دارد. نشانه های این بیماری عبارتند از:
درد شکمی شدید، حساسیت جسمی و تورم در شکم
حالت تهوع و استفراغ
تب شدید
درد عضله
درمان فوری با مایعات و مُسکن ها بهترین روش درمانی در این زمینه خواهد بود. بیماران در ابتدا معمولاً نمی توانند غذا بخورند اما اگر التهاب لوزالمعده زیاد شدید نباشد خیلی زود میل به غذای طبیعی بازخواهد گشت. در صورتی که این ارگان دچار عفونت شدید شود نیاز به جراحی خواهد بود.
التهاب مزمن لوزالمعده اتفاق خواهد افتاد اگر پانکراتیتیس حاد به صورت مکرر شکل بگیرد که به آسیب دائمی به این ارگان درونی بدن منتهی خواهد شد. معمول ترین عامل این بیماری مصرف بیش از حد و مکرر الکل است و معمولاً مردان میانسال درگیر این مشکل می شوند. نشانه های این بیماری عبارتند از:
درد دائمی در قسمت بالای شکم و پشت
کاهش وزن شدید
اسهال
دیابت
زردی
التهاب لوزالمعده ارثی نیز در صورتی که فرد دارای مشکلات ارثی در این ارگان یا روده ها باشد رخ خواهد داد. یک شخص زیر ۳۰ سال با چنین زمینه هایی می تواند پانکراتیتیس حاد را به شکل مکرر تجربه نماید که در نهایت به حالت مزمن درخواهد آمد. این شرایط معمولاً گسترش یافته و رو به وخامت می گذارد که در نهایت به آسیب دایمی منجر خواهد شد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است به درد مزمن و دائمی، اسهال، سوء تغذیه یا دیابت مبتلا شوند. درمان های معمول با هدف کاهش درد و جبران آنزیم های از دست رفته انجام می گیرند. افرادی که خطر ابتلا به این بیماری را دارند می توانند با آزمایش ژنتیکی این موضوع را مشخص نمایند.
۲- سرطان لوزالمعده
این ارگان حیاتی نیز می تواند درگیر سرطان شود. هنوز علت اصلی ابتلا به سرطان لوزالمعده مشخص نشده اما معمولاً کسانی به این بیماری مبتلا می شوند که در مصرف سیگار و مشروبات الکلی زیاده روی کرده و به مدت طولانی دست به این کار می زنند. دیگر فاکتورهای خطر ابتلا به این بیماری عبارتند از:
دیابت
التهاب لوزالمعده مزمن
مشکلات کبدی
عفونت های معده ای
نشانه های این بیماری نیز عبارتند از:
درد در ناحیه بالای شکم زیرا تومور سرطانی به اعصاب این ناحیه فشار وارد می کند.
زردی که همان زرد بودن پوست و چشم ها و تیره شدن ادرار است زیرا تومور سرطانی در عملکرد کبد و کیسه صفرا اختلال ایجاد می کند.
از دست دادن اشتها، تهوع و استفراغ
کاهش وزن شدید و ضعف بدنی مفرط
مدفوع بی رنگ یا خاکستری و مقادیر فراوان چربی در درون مدفوع
نشانه های این بیماری ممکن است تا زمانی که سرطان وارد مرحله پیشرفته می شود بروز نکنند. در آن مرحله معمولاً دیگر برای درمان دیر شده است. پیش بینی احتمال ابتلا به سرطان لوزالمعده نیز کار بسیار سختی خواهد بود. درمان در چنین شرایطی معمولاً از طریق جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی و یا ترکیبی از آن ها صورت خواهد گرفت. در صورت نیاز از داروهای مُسکن قوی برای کاهش درد نیز استفاده خواهد شد که تنها درد را کاهش داده و کمکی به درمان بیماری نخواهند کرد. سرطان لوزالمعده چهارمین سرطان عمده در میان مردان و پنجمین مورد در میان زنان است و سالانه بیش از ۳۷.۰۰۰ نفر را تنها در ایالات متحده مبتلا می سازد.
۳- انواع دیابت
دیابت نوع ۱ یک بیماری مربوط به سیستم ایمنی بدن است. این بیماری زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به سلول های بتای لوزالمعده حمله کرده و آن ها را از بین می برد به طوری که این سلول ها دیگر قادر به تولید انسولین نخواهند بود. دلیل اصلی چنین اختلالی هنوز مشخص نشده اما فاکتورهای ژنتیکی و محیطی در کنار ویروس هایی خاص می توانند عامل این بیماری باشند.
دیابت نوع ۲ زمانی رخ می دهد که سلول های کبد، چربی و ماهیچه های بدن توانایی هضم و مصرف گلوکز را از دست می دهند. در چنین شرایطی لوزالمعده با تولید بیشتر انسولین به این شرایط واکنش نشان خواهد داد اما در واقع توانایی تولید مقادیر کافی انسولین را ندارد. در چنین شرایطی بدن دیگر نمی تواند سطح قند خون را در شرایط متعادل نگه دارد.
از دیگر اختلالاتی که ممکن است در لوزالمعده رخ دهند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
عدم کارآیی پانکراتیک برون ریزی که در این شرایط لوزالمعده مقادیر کافی آنزیم تولید نخواهد کرد.
کیست پانکراتیک که می توان در صورت خطر ابتلا به سرطان آن ها را با جراحی برداشت.
جمع شدن مایعات در لوزالمعده که دلایل متعددی می تواند داشته باشد و با درد و تب همراه است.
سندروم زولینگر- الیسون که نوعی تومور به نام گاستینوما بوده و در لوزالمعده یا دوازدهه شکل می گیرد.
چطور می توان یک لوزالمعده سالم داشت؟
داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل و پرهیز از سوء مصرف دخانیات و مشروبات الکلی می تواند لوزالمعده را در شرایط سالم نگه دارد. همچنین برای داشتن لوزالمعده ای سالم نباید روزی بیشتر از ۲۰ گرم چربی مصرف کنید، از الکل دوری نمایید و مقادیر فراوانی در طول روز آب بنوشید. مصرف کالری کم تر و مایعات و آبمیوه های سالم و طبیعی کمک زیادی به بهبود شرایط لوزالمعده خواهد کرد.
بدون نظر