انسان ها از دوران بسیار دور روی جمجمه انسان های دیگر جراحی کرده و سوراخ هایی را در سر همنوعان خود به دلایل پزشکی ایجاد می کرده اند. بر اساس یافته های محققان در یک سایت باستانی در روستای واسیلیوکا در آذربایجان، قدیمی ترین نوع از این جراحی ها که «مته کاری مغز» (trepanation) نامیده می شد در حدود ۷.۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح انجام می گرفته است. این موضوع بدین معناست که قدمت جراحی جمجمه به دوران میانسنگی (۸ تا ۱۰ هزار سال پیش) باز می گردد. اکنون برای اولین بار، یک نمونه کامل و تایید شده از جراحی جمجمه در یک حیوان یافت شده است: یک جمجمه تقریباً سالم از جمجمه یک گاو در سایت باستانی میانسنگی یافت شده که متعلق به ۳.۴۰۰ تا ۳.۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است.
در گذشته مته کاری مغز روی جمجمه در سراسر دنیا رواج داشته است و معمولاً شامل سوراخ کردن، ایجاد برش و خراش دادن لایه های استخوان برای ایجاد یک سوراخ بوده است. تکنیک های خاصی برای این که مته کاری مغز شدت و خشونت کمتری داشته و باعث آسیب بیشتر به جمجمه و یا ترک برداشتن جمجمه نشود مورد استفاده قرار می گرفته است. حتی در دوران میانسنگی نیز نشانه های بیماری مانند حملات ناگهانی تشنجی، صرع، سردرد و تغییرات در رفتار با مغز مرتبط دانسته می شد و به همین دلیل است که سوراخ های جمجمه ای در نقاط مشابهی دیده می شوند. جمجمه گاو مذکور در سایت باستانی «استون ایج» (Stone Age)، در چمپ دوراند فرانسه یافت شده که تنها ۴۰ کیلومتر از ساحل اقیانوس اطلس در این منطقه فاصله دارد.
این منطقه قبلاً یک مرکز تجاری بزرگ و مهم بوده که به طور ویژه در زمینه تولید نمک و گاوهای گوشتی فعالیت داشته است. کاوش های باستان شناسی از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۵ در این سایت انجام گرفت و استخوان های گاو، خوک، گوسفند و بز زیادی در آن پیدا شد. در دیگر سایت های باستانی دوران میانسنگی نیز استخوان های زیادی از گاوها و بسیار بیشتر از دیگر حیوانات یافت شده است به طوری که ۵۴ درصد استخوان های کاوش شده مربوط به گاو بوده اند. با این وجود پیدا کردن یک جمجمه سالم گاو به ندرت اتفاق افتاده بود. این حیوانات برای تامین غذای انسان ها پرورش داده می شدند و جمجمه های آن ها معمولاً برای دسترسی داشتن به مغز و زبان آن ها خرد می شدند.
جمجمه یک گراز وحشی قبلاً در روکفورت فرانسه پیدا شده بود که احتمالاً به دوره میانسنگی تعلق داشت و نشانه هایی در آن دیده می شد که می توان آن ها را به جراحی جمجمه نسبت داد.اما تنها مطالعه ای که روی این جمجمه صورت گرفت در سال ۱۹۴۸ بود و هیچگاه قدمت دقیق این جمجمه مورد بررسی قرار نگرفت. بعد از کشف جمجمه گاو در سایت چمپ دوراند، مطالعه ای که در سال ۱۹۹۹ صورت گرفت چنین نتیجه گرفت که سوراخ ایجاد شده نتیجه شاخ زدن گاوی دیگر بوده است. بعدها مسئول اصلی کاوش های باستانی محل از یک دیرین شناس به نام فرناندو رامیرز روزی خواست که مطالعات بیشتری روی این جمجمه انجام دهد. روزی و همکارش آلن فورمنت که در زمینه انسان شناسی بیولوژیکی تخصص داشت به بررسی جامع سوراخ ایجاد شده در جمجمه گاو پرداختند.
آن ها به این نتیجه رسیدند که هیچ نشانه ای از شکاف یا صدمه و ضربه ای به دیگر نقاط جمجمه دیده نمی شود که شباهتی به شاخ زدن دو گاو به هم داشته باشد. همچنین هیچ نشانه ای از التیام زخم در بافت های اطراف این سوراخ دیده نمی شد که می تواند بدین معنا باشد که گاو در حین سوراخ کردن جمجمه جان داده و یا مدت کوتاهی بعد از انجام جراحی جان خود را از دست داده است. اما کارشناسانی که با خراشیدگی و بقایای برش مربوط به مته کاری مغز آشنایی داشتند به این نتیجه رسیدند که این جمجمه با قدرت و خشونت فراوان خراشیده شده تا سوراخی عمداً در آن ایجاد شود. به عبارت ساده این عمل تصادفی نبوده و آگاهانه به منظور دستیابی به یک هدف خاص انجام شده است.
روزی پس از مقایسه این جمجمه با جمجمه های انسانی مته کاری شده، در این باره چنین گفته است:” شگفتی اصلی مشاهده خراشیدگی های واضح روی جمجمه گاو به منظور مته کاری مغز بود، خراش های ایجاد شده روی جمجمه انسان ها و حیوانات کاملاً مشابه است”. بزرگ ترین سوال بی جواب برای محققان این است که این سوراخ به چه منظور در جمجمه گاو ایجاد شده است. اگر این عمل به عنوان یک جراحی برای کمک و نجات دادن زندگی گاو انجام شده، می توان آن را اولین نمونه جراحی دامپزشکی نامید. اما با توجه به این که گاو در آن زمان یک منبع تغذیه ای بسیار مهم بوده و مردم تنها با اتکا به احشام خود زندگی می کردند، پیدا کردن دلیل واقعی و منطقی انجام چنین جراحی مغزی برای محققان بسیار مشکل است.
این باستان شناس برجسته در این باره می گوید:” چه انگیزه ای می تواند برای درمان یک گاو وجود داشته باشد که بیش از هر حیوان دیگری بقایای آن پیدا شده است؟”. یک سناریو محتمل دیگر این است که انسان ها قبل از انجام جراحی مغذی روی یکدیگر، این روش ها را روی حیوانات انجام می دادند. نمونه های مته کاری مغزی یافت شده در انسان ها چنان دقت و مهارتی را نشان می دهد که محققان را شگفت زده کرده است، به ویژه در مواردی که بیمار حتی پس از انجام چنین جراحی پیچیده و خطرناکی زنده می ماند. چنین مهارت و دقتی تنها از طریق تمرین و ممارست شکل می گیرد. و اگر چه شاید هیچگاه انگیزه و دلیل مته کاری در مغز گاو مذکور مشخص نشود اما این یافته باستان شناسی مهم ما را از توانایی ها و مهارت های پزشکی خارق العاده نیاکانمان آگاه می سازد.
بدون نظر