خوان گوایدو، تا ژانویه ۲۰۱۹ چهره بسیار ناشناخته ای دستکم برای جهانیان و حتی بسیاری از ونزوئلایی ها بود، تا اینکه در یک تظاهرات گسترده علیه حکومت نیکلاس مادورو شرکت کرده و در وسط خیابانی در کاراکاس و در میان سیل معترضان و طرفدارانش، خود را رییس جمهور موقت و خودخوانده کشور دانست. از آن روز بود که ایالات متحده در کنار برخی از کشورهای اروپایی و همسایگان ونزوئلا حمایت خود را از وی به عنوان رییس جمهور «قانونی» کشور اعلام کردند. با این وجود، مادورو هنوز در قدرت مانده و از حمایت نسبتاً قاطع ارتش کشورش نیز برخوردار است.
دولت های روسیه و چین نیز بزرگ ترین حامیان نیکلاس مادورو هستند که این موضوع می تواند برای مادورو بسیار قابل اتکا و امیدوار کننده باشد. علیرغم اتفاقاتی که در روزهای اخیر افتاده و این واقعیت که روز بروز بر حامیان گوایدو و فشار بر دولت مادورو افزوده می شود، اما هنوز نمی توان در مورد نتیجه این کشمکش بر سر قدرت در ونزوئلا حرف زد، زیرا دو طرف درگیر هنوز از قدرت و پیشتیبانی کافی برای بدر کردن رقیب خود برخوردار نیستند. در ادامه این مطلب می خواهیم شما را با خوان گوایدو، رییس مجلس ملی نمایندگان ونزوئلا و رییس جمهور موقت خود خوانده کشور آشنا کنیم و بدنبال آن آخرین تحولات ونزوئلا را مورد بررسی قرار دهیم.
خوان گوایدو ۳۵ ساله، رهبر اپوزیسون دولت ونزوئلا و شخص رییس جمهور، نیکلاس مادورو است که علیرغم وجود تهدیدات و اعتراضات خیابانی گسترده در سال های اخیر به علت فقر، ابرتورم، فساد و قحطی در کشور، بزرگ ترین چالش و قدرتمندترین رقیبی است که مادورو تاکنون با آن مواجه شده است. او مهندس مکانیک است و در شهر بندری لا گوایرا در ایالت وارگاس به دنیا آمده و ۶ برادر و خواهد دارد. گوایدو پس از گرفتن مدرک کاردانی در رشته مهندسی مکانیک، مدرک کارشناسی خود را در دانشگاه جرج واشنگتن ایالات واشنگتن دریافت کرد.
گفته می شود که خوان گوایدو پس از واکنش نامناسب دولت هوگو چاوز به سیل مرگبار و ویرانگری که ونزوئلا را در نوردید به سیاست متمایل شد. در دوران دانشجویی، او جنبش های اعتراضی را علیه دولت هوگو چاوز و حزب حاکم سوسیالیست راه اندازی کرد. او علیرغم این که خود را رییس جمهور موقت کشور خوانده اما به عنوان رهبر پارلمان ملی کشور نیز قدرت اجرایی و تسلطی بر ادارات و سازمان های دولتی کشور نداشته و تنها به حمایت های مردمی و بین المللی تکیه دارد. علاوه بر این، پس از دستگیری کوتاه در اواسط ژانویه او می داند که خطر دستگیری و زندانی شدن نیز او را تهدید می کند. به همین دلیل به طرفداران خود گفته که حتی در صورت دستگیر شدن نیز به تظاهرات مسالمت آمیز خود ادامه دهند.
گوایدو در سال ۲۰۰۹ پس از آوارگی خانواده اش در نتیجه فاجعه واگاس وارد سیاست شده و به تاسیس حزب سوسیال دموکرات موسوم به «اراده مردم» در کشورش کمک کرده و در سال ۲۰۱۵ به عضویت مجلس ملی کشورش درآمد. علیرغم تجربه بسیار کم در عرصه سیاسی، گوایدو اکنون به چهره اصلی جریان اپوزیسیون در کشور ونزوئلا تبدیل شده است. از طرف دیگر، نیکلاس مادورو در سال های اخیر تلاش های زیادی برای تضعیف مجلس ملی کشور که مخالفان اکثریت قطعی آن را در دست دارند انجام داده و حزب سوسیالیست متبوع او اکنون تمامی قدرت در دیگر بخش های دولتی و نظامی کشور را در اختیار دارد. خوان گوایدو در اوایل ماه ژانویه ۲۰۱۹ رهبریت پارلمان در کنترل مخالفان دولت را در دست گرفت. او از جوان ترین اعضای حزب اراده مردم بوده و با توجه به این که رهبران این حزب در زندان بوده، در تبعید خارج از کشور به سر برده و یا مخفی شده اند، نمایندگان مجلس او را به عنوان رهبر و رییس پارلمان انتخاب کردند.
خوان گوایدو در ۲۳ ژانویه در میان صدها هزار معترض و تظاهر کننده که به خیابان های کاراکاس آمده بودند خود را رییس جمهور خودخوانده و موقت کشور معرفی کرد و چنین گفت: «من به طور رسمی مسئولیت مدیریت اجرایی ملی را بر عهده می گیرم». ونزوئلایی ها در سال های اخیر به خاطر بحران و ورشکستگی اقتصادی که با ابر تورم و قحطی در کشور همراه شده بارها به خیابان ها آمده اند. تلاش های دولت مادورو برای مدیریت بحران از طریق کمک گرفتن از کشورهای متحد، حذف کردن چندین صفر از واحد پول ملی، دادن یارانه، کنترل قیمت دلار و افزایش چندین باره حقوق کارمندان نتوانسته از مشکلات کشور بکاهد. به همین دلیل بسیاری از مردم ونزوئلا کشورشان را ترک کرده اند.
آمار ونزوئلایی هایی که به خاطر قحطی از کشور خود رفته اند در سال گذشته رقم باور نکردنی ۳ میلیون نفر را به ثبت رسانده است و بر اساس آمار سازمان های بین المللی تا پایان سال ۲۰۱۸ بیش از ۵ میلیون نفر برای فرار از گرسنگی و قحطی به کشورهای همسایه ونزوئلا و بخصوص کلمبیا گریخته اند. دو هفته قبل از این که خوان گوایدو خود را رییس جمهور خودخوانده و موقت کشور بخواند، نیکلاس مادورو مراسم ادای سوگند دومین دوره ۶ ساله ریاست جمهوری خود را برگزار کرد. وی در ماه می ۲۰۱۸ در انتخاباتی که گروه های اپوزیسیون آن را تحریم کرده بودند برای بار دوم به عنوان رییس جمهور کشور انتخاب شد، چیزی که مخالفان آن را غیرقانونی دانسته و انتخاب شدن مادورو در انتخاباتی انحصاری را نتیجه تقلب گسترده در انتخابات و سرکوب گروه های مخالف می دانند. دولت ایالات متحده نیز از پذیرفتن نتیجه این انتخابات سرباز زد.
گوایدو برای اعلام کردن نام خود به عنوان رییس جمهور موقت کشور به بندی از قانون اساسی ونزوئلا استناد کرده که در آن گفته شده در صورت «خلاء قدرت» رییس مجلس کشور می تواند به عنوان رییس جمهور عمل کند. او می گوید که غیرقانونی بودن دوره دوم ریاست جمهوری مادورو چنین خلائی را ایجاد کرده و او این موضوع را اساس رییس جمهور موقت خواندن خود می داند. ایالات متحده و متحدانش نیز گفته اند که از ریاست جمهوری خوان گوایدو حمایت کرده اند. گوایدو در مصاحبه ای که در ۲۹ ژانویه با شبکه بی بی سی انجام داده چنین گفته است: «وظیفه من این است که درخواست انتخابات آزاد را بدهم زیرا در کشور سوء استفاده از قدرت وجود داشته و ما در یک دیکتاتوری زندگی می کنیم. در ونزوئلا، یا باید سلطه، سرکوب مطلق و شکنجه… از جانب رژیم مادورو را انتخاب کنیم و یا آزادی، دموکراسی و خوشبختی برای مردممان را».
او مادورو را به کشتن جوانان فقیر و بیچاره در خیابان ها متهم می کند. گفته می شود که در روزهای اخیر بیش از ۴۰ نفر در تظاهرات علیه دولت کشته شده و صدها نفر نیز زخمی و بازداشت شده اند. سخنگوی حقوق بشر سازمان ملل روز گذشته اعلام کرد که بین ۲۱ تا ۲۶ ژانویه بیش از ۸۵۰ نفر در ونزوئلا توسط نیروهای امنیتی دستگیر شده اند که در میان آن ها ۷۷ کودک که برخی ۱۲ سال سن دارند نیز دیده می شوند. همچنین از ۴۰ نفری که در این درگیری ها کشته شده اند بیش از ۲۶ نفر در اثر شلیک مستقیم نیروهای دولتی جان باخته اند. اما علیرغم حمایت های کشورهای قدرتمند غربی از خوان گوایدو، او نبرد سختی را در پیش دارد. گوایدو پشتیبانی ارتش این کشور را در اختیار ندارد و دولت مادورو نیز دارایی های او را بلوکه کرده و تحرکات او را به شدت محدود کرده اند. حتی گوایدو در ۱۳ ژانویه توسط نیروهای امنیتی کشور دستگیر شد اما بلافاصله آزاد گردید.
در طرف مقابل نیز مادورو از حمایت کامل روسیه و چین برخوردار بوده و سخنگوی دولت روسیه اعلام کرده که کشورش برای حمایت از متحد خود در آمریکای جنوبی دست به هر کاری خواهد زد. افزایش و ادامه تظاهرات می تواند به نفع خوان گوایدو باشد و او با درک این موضوع از هوادارن خود مخالفان دولت خواسته که امروز (چهارشنبه) به خیابان ها بیایند. دولت آمریکا نیز تلویحاً اعلام کرده که هر گزینه ای برای حمایت از او را روی میز دارد حتی اگر این گزینه مداخله نظامی باشد. اما گوایدو گفته که می خواهد انتقال قدرت در کشورش به شکل مسالمت آمیز و بدون درگیری باشد: «ما مطمئنیم که انتقال قدرت در ونزوئلا می تواند مسالمت آمیز باشد، دولت انتقالی و پس از ان نیز انتخابات آزاد». او در ادامه سخنان خود از ارتش کشورش خواسته که به او و مردم کشور بپیوندند و قول داده که آن ها را مورد عفو عمومی قرار خواهد داد.
اما تحولات دیگر ونزوئلا در روزهای اخیر به شرح زیر هستند:
دولت ایالات متحده که بزرگ ترین خریدار نفت ونزوئلا به شمار می آید، روز گذشته اعلام کرد که صنعت نفت این کشور را تحریم کرده و دسترسی نیکلاس مادورو به درآمدهای نفتی اش را قطع خواهد کرد. این موضوع به وضوح شرایط مردم ونزوئلا و دولت این کشور را وخیم تر خواهد کرد. نفت ۹۰ درصد از صادرات ونزوئلا را تشکیل می دهد و بلوکه کردن درآمدهای مادورو در این زمینه می توان کشور را با مشکلی بزرگ در تامین نیازهای غذایی و دارویی وارداتی مواجه نماید، به همین دلیل بسیاری از ارگان های بشردوستانه، مخالفت خود را با اعمال این تحریم ها اعلام کرده اند.
مادورو در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۹ برای دور دوم ریاست جمهوری خود ادای سوگند کرد اما بسیاری از کشورها مانند ایالات متحده و برخی از کشورهای اروپایی قدرتمند، دور دوم ریاست جمهوری او را نامشروع دانستند. مخالفان دولت نیز با استناد به تقلب انتخاباتی و بندی از قانون اساسی ونزوئلا به خیابان ها آمده و در نهایت خوان گوایدو خود را رییس جمهور موقت نامید. این بند از قانون اساسی ونزوئلا بدین شرح است: «وقتی که یک رییس جمهور انتخاب شده قبل از ادای سوگند خود برای همیشه از دسترس خارج می شود، یک انتخابات جدید با شرکت تماممی مردم و رأی دهی مستقیم از طریق صندوق های رأی در طی ۳۰ روز آینده برگزار خواهد شد. تا زمان برگزاری انتخابات و ادای سوگند رییس جمهور جدید، رییس مجلس ملی کشور مسئولیت ریاست جمهوری کشور را بر عهده خواهد گرفت».
خوان گوایدو در روز ۵ ژانویه ریاست مجلس ملی کشور را بر عهده گرفت و همانجا اعلام کرد که بر اساس این بند از قانون اساسی کشور، ریاست دولت را بر عهده خواهد گرفت. او در روز ادای سوگند خود به عنوان رییس مجلس ملی، اعلام کرد که مردم ونزوئلا در روز ۲۳ ژانویه برای حمایت از او و نشان دادن اعتراض خود به مادورو به خیابان ها بیایند. در ۲۳ ژانویه تظاهرات های گسترده ای در کاراکاس و دیگر نقاط کشور برگزار شد که طبقه کارگر کشور نقش بزرگی در ان داشتند. در قانون اساسی ونزوئلا به تصمیمات پس از ادامه یافتن غیرقانونی ریاست جمهوری یک شخص اشاره نشده که همین موضوع باعث شده طرفین استنباط های متفاوتی از قانون اساسی کشور داشته باشند که رأی نهایی در مورد آن توسط دیوان عالی یا دادگاه قانونگذاری کشور اعلام خواهد شد، دادگاهی که در کنترل قضات طرفدار مادورو قرار دارد.
ایالات متحده، ۱۱ کشور عضو گروه لیما، اکوادور، استرالیا، آلبانی و کوزوو به طور رسمی حمایت خود از خوان گوایدو به عنوان رییس جمهور موقت ونزوئلا را اعلام کرده اند. اتحادیه اروپا نیز برای مادورو ضرب الاجلی ۸ روزه تعیین کرده و تصریح کرده که در صورت برگزار نشدن انتخاباتی آزاد در طی این مدت، خوان گوایدو را رییس جمهور قانونی ونزوئلا خواهد دانست.
موضوع مهمی که می تواند تعیین کننده باشد، حمایت ارتش کشور است که اکنون به طور کامل از مادورو حمایت می کند و بدون حمایت ارتشیان، انتقال دولت و انجام انتخابات غیرممکن به نظر می رسد. تاکنون به جز وابسته نظامی ارتش ونزوئلا در ایالات متحده، هیچ افسر بلند مرتبه یا شخصیت سیاسی، به اتحاد خود با مادورو پایان نداده است و وزیر دفاع کشور نیز اعلام کرده که ارتش ونزوئلا به طور کامل به نیکلاس مادورو وفادار هستند. به همین دلیل مجلس ملی کشور طرحی را به مجلس ارائه داده که بر اساس آن تمامی ارتشیان و دولتمردانی که از دولت مادورو برائت بجویند مورد عفو و مصونیت قضایی قرار خواهند گرفت به شرطی که در کشتار مخالفان و جنایت علیه شهروندان دخالتی نداشته باشند. دولت مادورو از زمان به قدرت رسیدن در ونزوئلا در سال ۲۰۱۳ به شدت به ارتش کشور تکیه داشته و به افسران بلند مرتبه ارتش، بذل و بخشش های اختصاصی فراوانی ماننند دسترسی ویژه به دلارهای دولتی، کنترل بر واردات غذا و دیگر کالاهای اساسی و نظارت بر صنعت دولتی نفت را داده است.
مادورو سقوطش حتمیه