وضعیت بغرنج شاهدخت‌های جهان عرب با انتخاب اولین سفیر زن در عربستان [قسمت اول]

چرا زنان و دختران خانواده های سلطنتی کشورهای عربی از ناز و نعمت فرار می کنند؟

قبل از این که به وضعیت دشوار و باورنکردنی شاهدخت های جهان عرب بپردازیم بهتر است از انتصابی بی سابقه در عربستان سعودی حرف بزنیم. مقامات عربستان سعودی در روزهای گذشته اعلام کردند که پرنسس (شاهدخت یا ملکه) ریما بن بندر آل سعود به عنوان سفیر جدید این کشور در ایالات متحده انتخاب شده است که بدین ترتیب او را به اولین زن در تاریخ این پادشاهی تبدیل می کند که نقش سفیر را در کشوری دیگر بر عهده می گیرد. پرنسس آل سعود جایگزین شاهزاده خالد بن سلمان، برادر کوچکتر شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد جنجالی و جوان کشور، خواهد شد که به عنوان معاون وزیر دفاع کشور منصوب شده است.

پرنسس ریما بن بندر آل سعود در سال ۱۹۷۵ در شهر ریاض بدنیا آمده و پدر و مادر او به ترتیب شاهزاده بندر بن سلطان و حیفا بن فیصل هستند. پدرش از سال ۱۹۸۳ تا ۲۰۰۵ سفیر کشورش در ایالات متحده بود. در طی سال هایی که پرنسس عربستانی در ایالات متحده در کنار پدرش بوده، در آکادمی اسلامی سعودی در الکساندریا، ویرجینیا و دانشگاه جرج واشنگتن درس خوانده و در رشته مطالعات موزه شناسی فارغ التحصیل شده است. او از همسرش جدا شده و دو فرزند دارد. پرنسس ریما که مدافع حقوق زنان در کشورش به شمار می آید، به عنوان معاون برنامه ریزی و توسعه وزارت ورزش های همگانی عربستان سعودی، در جریان وارد کردن فعالیت های فیزیکی (ورزش) به برنامه درسی مدارس دخترانه در سال ۲۰۱۷ نقشی مهم داشت. او همچنین در بخش خصوصی نیز به عنوان موسس یک مرکز تفریحی ورزشی و آب درمانی به نام «ییبرین» و موسس و مدیر بخش نوآوری یک برند لوکس کیف های دستی به نام «بارابوکس» (Baraboux) فعالیت داشته است.

در سال های اخیر، زنان عربستانی تغییرات فاحش و بی سابقه ای را در وضعیت خود تجربه کرده اند. در سال ۲۰۱۷، بر اساس یک فرمان سلطنتی از طرف ملک سلمان، زنان اجازه دسترسی به خدمات دولتی و بهداشتی بدون نیاز به رضایت سرپرست مذکر خود (شوهر، پدر یا برادر) را یافتند. سال گذشته نیز به زنان حق رانندگی، اجازه راه اندازی کسب و کار شخصی بدون نیاز به اجازه سرپرست مذکر، تماشای مسابقات ورزشی در برخی استادیوم ها و همچنین ثبت نام در ارتش کشور داده شد. در گزارش جهانی شکاف جنسیتی سال ۲۰۱۸، در میان ۱۴۹ کشور مورد بررسی قرار گرفته، عربستان سعودی رتبه ۱۴۱ را بدست آورده بود. علیرغم بهبود محسوس در شرایط برای زنان عربستانی، وقتی که به برابری حقوقی زنان می رسیم، این کشور همچنان از طرف سازمان های حقوق بشری مورد انتقاد شدید قرار می گیرد.

در سال ۲۰۱۶، جمال خاشقجی از حضور در رسانه های کشورش منع شده و مجبور شد به ایالات متحده بیاید تا در روزنامه واشنگتن پست فعالیت نماید. مدت کوتاهی بعد خاشقجی توسط افرادی که گفته می شود از طرف دولت عربستان سعودی ماموریت داشتند، وی را در کنسولگری این کشور در استانبول به قتل رساندند که این موضوع جنجال چند ماهه ای را در جهان و روابط کشورها با این کشور عربی ایجاد کرد که هنوز هم پس لرزه های آن ادامه دارد. اوایل ماه کنونی نیز خبر رسید که دولت این کشور از یک سیستم یا اپلیکیشن به نام «ابشر» (Absher) استفاده می کنند که یک بخش از آن به فعالیت های زنان کشور مربوط بوده و اطلاعات موجود در آن می تواند مانع از سفر زنان این کشور بدون اجازه سرپرست مذکرشان خواهد شد و این موضوع نشان می دهد که هنوز هم در عربستان فاصله زیادی برای نزدیک شدن حقوق زنان به مردان وجود دارد.

حالا به بحث اصلی در مورد مشکلات پرنسس ها یا شاهزاده های زن در کشورهای عربی بازی می گردیم. وقتی شیخه لطیفه، پرنسس دبی، در فوریه ۲۰۱۸ کشورش را ترک کرده و در نهایت سوار بر یک قایق تفریحی متعلق به یک شخصیت اجتماعی سرشناس فرانسوی دیده شد، پدرش، شیخ محمد بن رشید آل مختوم، به سرعت تیمی را برای پیدا کردن و بازگرداندن او به کشور مأمور ساخت و در عرض کمتر از چند روز، این شاهزاده اماراتی به اجبار به کشورش بازگردانده شد. اگر به خاطر یک ویدیو ۳۹ دقیقه ای ضبط شده توسط این شاهزاده ۳۳ ساله قبل از ترک شکشور نبود و مدت کوتاهی پس از ناپدید شدنش منتشر شد نبود، این ماجرای حیرت انگیز کاملاً سری باقی می ماند.

او در این ویدیو به مخاطبان خود چنین می گوید: «اگر در حال تماشای این ویدیو هستید، من یا مرده ایم یا در یک شرایط خیلی، خیلی، خیلی بد قرار دارم». به نظر می رسد پیشگویی این پرنسس اماراتی به تحقق پیوست زیرا شیخه لطیفه اکنون توسط خانواده اش در بازداشت خانگی به سر می برد. اما تلاش های او برای آزادی، دستکم در جهان عرب، بی سابقه و قابل توجه به نظر می رسد. همراه با جزییات فرار نافرجامش، این فایل ویدیویی تصویری نادر از زندگی پنهان پرنسس های جهان عرب و دیگر زنان برجسته این کشورها را ارائه داده و شکاف قابل توجه بین تصویر داستانی و واقعیت دردناک زندگی این زنان و دختران را روشن می سازد.

بیشتر بخوانید: افزایش شدید مهاجرت و فرار از عربستان سعودی در نتیجه سیاست های شاهزاده بن سلمان

اغلب زنان در جهان عربی از لحاظ جایگاه و اختیارات اجتماعی مورد تبعیض و ستم فاحش قرار می گیرند. خانواده های سنتی معمولاً محدودیت های زیادی را متوجه دختران و زنان خود می کنند، که میزان این محدودیت به قبیله ای که خانواده متعلق به آن است بوده و می تواند بر اجازه ازدواج آن ها، میزان آزادی آن ها در بیرون از خانه، امکان استفاده آن ها از رسانه های اجتماعی، اجازه مسافرت خارج از کشور یا محدودیت در مکان هایی که بدین منظور انتخاب می کنند، اجازه کار کردن، درس خواندن، زمان ازدواج و حتی این که چه کسی می تواند بدون حجاب صورت آن ها را ببیند تاثیر گذار باشد. بر اساس سیستم سرپرستی در عربستان سعودی، بستگان درجه اول مذکر (شوهر، پدر، پسر و برادر) می توانند حساس ترین تصمیم گیری های یک زن تحت تکفل خود را از زمان تولد تا مرگش در اختیار خود داشته باشند.

این اختیارات به خارج از محیط خانواده و در اجتماع نیز کشیده می شود. برای مثال، تا همین اواخر، دانشگاه دولتی امارات متحده عربی دانشجویان دختر خود را از حمل کردن تلفن های همراهی که دارای دوربین بودند، در محیط دانشگاه منع می کرد. محوطه مخصوص دانشجویان دختر این دانشگاه توسط یک دیوار که روی آن سیم خاردار نصب شده بود و درهای ورودی و خروجی آن دارای نگهبان بود از دیگر بخش های دانشگاه جدا شده بود. هنوز هم تفکیک جنسیتی در دانشگاه های این کشور اعمال می شود و دانشجویان دختر تنها در صورتی که ولی آن ها اجازه دهد می توانند همراه با شخصی دیگری از محوطه دخترانه خارج شوند، زیرا هنگام خروج این دختران، با یک پیام متنی کوتاه ولی این دختران در جریان ماجرا قرار داده می شود.

هیبا ضیاء الدین، از کارشناسان دیده بان حقوق بشر می گوید: «آن ها از واژه های متفاوتی استفاده می کنند اما سیستم سرپرستی وجود دارد هر چند به شدت و سختی عربستان سعودی نیست». او می گوید که به طور ویژه در امارات متحده عربی، هیچ قانونی برای مبارزه با خشونت علیه زنان وجود ندارد. تجاوز شوهر جرم شناخته نمی شود و زنانی که بدون اجازه شوهرشان کار می کنند، سرکش و نافرمان شناخته می شوند. برای دور زدن این محدودیت ها، بسیاری از زنان در جهان عرب دست به فریبکاری می زنند؛ آن ها از نام های جعلی در فضای آنلاین استفاده می کنند، در فضاهای عمومی از روبند یا همان «پوشیه» برای پنهان کردن هویت خود بهره می گیرند، تلفن های همراه خود را از خانواده پنهان می کنند و برای خارج شدن از خانه دست به طراحی نقشه های زیرکانه می زنند. تنبیه و مجازات این دختران در صورتی که گرفتار شوند بستگی به این دارد که چه جرمی مرتکب شده باشند.

اگر مشخص شود که زن یا دختری با مردی رابطه داشته است بدترین مجازات در انتظار او خواهد بود که می تواند شامل شلاق خوردن، زندانی شدن و در نهایت مرگ به شیوه های مختلف باشد؛ از جمله سنگسار. در عربستان سعودی، یک بازداشتگاه خاص به نام «دار الرعایا» وجود دارد که به خاطر شکنجه هایی که در آن صورت می گیرد، سلول های انفرادی و بازداشت های طولانی خود شناخته شده، خاطیان عرصه «رفتار غیراخلاقی» را نیز در خود می بیند. امانی الاحمدی، که اکنون یک فعال حقوق زنان در کشور است، زمانی که تنها ۹ سال داشت در مدرسه محلی خود در یانبو، با این تذکر روبرو شد که در صورت بدرفتاری و رعایت نکردن قوانین محدود کننده در مورد دختران، به این بازداشتگاه فرستاده می شود. در مورد زنان شناخته شده جهان عرب که یا عضو خانواده های سلطنتی بوده و یا از خانواده های شناخته شده سیاسی کشور هستند، شرایط از بسیاری از جهات بدتر است.

حلاء الدوساری، یک نویسنده و فعال حقوق بشری شناخته شده در عربستان در این باره می گوید: «برای آن ها، این موضوع غیرقابل تحمل است. آن ها امکانات لازم برای داشتن یک زندگی متفاوت و داشتن تماس با دیگر زنان برجسته از فرهنگ های دیگر را دارند». زنان سرشناس خانواده های سلطنتی جهان عرب از حضور رسانه های اجتماعی که زندگی زنان در دنیای غرب را به تصویر می کشد محروم نیستند و حتی می توانند با آن ها تماس مستقیم و نزدیک داشته باشند. در جامعه ای که اکثریت آن را مهاجران تشکیل می دهند، بسیاری از مستخدمان و کارگرانی که در قصرهای این خانواده ها کار می کنند خارجی هستند. در خارج از این قصرها نیز تعامل و مراوده با خارجی ها اغلب مختص مدارس خصوصی بوده یا هنگام سفر همراه یا بدون همراهی خانواده به املاک خانوادگی در خارج از کشور میسر می شود. اما این ها تنها یادآور سبکی از زندگی هستند که آن ها اجازه زندگی کردنش را ندارند.

برای بسیاری از شاهزاده های زن عرب، ثروت چیزی نیست که بتواند درد محرومیت و اجازه نداشتن برای انتخاب کردن را کاهش دهد. دوروی و تظاهر حاکم بر این خانواده ها نیز بر این مشکل پیچیده می افزاید. بسیاری از خانواده های سرشناس عرب ترجیح می دهند که در مواجهه با جهان خارج خود را لیبرال و با افکار مدرن نشان دهند. برای مثال، پرنسس لطیفه، دختر یکی از آزاد اندیش ترین حاکمان کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس است که اغلب  همسرش، ملکه هیا بنت الحسین و همچنین دخترانش را بدون روسری می بینیم. حتی شیخ محمد آل مختوم بارها مخالفت خود را با خشونت خانوادگی علیه زنان ابراز کرده و گفته که برای حمایت بیشتر از اقلیت ها و زنان در کشورش تلاش می کند. اما شیوه رفتار او با دخترانش این تصویر بین المللی اش را تحت الشعاع قرار می دهد. این تفاوت رفتاری از این موضوع نشأت می گیرد که در داخل کشور، حکومت او توسط شهروندان و زیردستانش بر اساس رعایت کردن ارزش های سنتی کشور مورد ارزیابی قرار می گیرد و این بار به طور عمده بر روی مسئله حقوق زنان در خانواده و در کل کشور سایه افکنده است.

بیشتر بخوانید: هدی کتان؛ چهره یک امپراطوری میلیارد دلاری در دنیای فشن و زیبایی زنان عرب