با فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران آشنا شوید [قسمت دوم]

غنای فرهنگی و تاریخی ایران چیزی نیست که بتوان بی‌اعتنا از کنار آن رد شد. از شمال تا جنوب این کشور مملو از آثار دیدنی و جاذبه‌های باستانی و فرهنگی و طبیعی است که چشم از دیدنشان سیر نمی‌شود.

ایران هزاران سال قدمت دارد و همین امر باعث شده تا جاذبه‌های گردشگری بی‌نظیری هم داشته باشد که بعضی از آنها در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند و سالانه گردشگران بسیاری را از سراسر جهان به سمت کشور عزیزمان جذب می‌کند.

در این مطلب سه قسمتی، روزیاتو به طور خلاصه نگاهی دارد به ۲۳ میراث جهانی یونسکو در ایران. از شما دعوت می‌کنیم برای آشنایی با این آثار تا انتهای مطلب همراهمان باشید.

۹- مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران

• نام: مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران
• مکان: استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی
• تاریخ ثبت: ۲۰۰۸
• شماره ثبت: ۱۲۶۲
• توضیحات: کلیساهای آذربایجان عبارتند از: قره کلیسا، کلیسای استپانوس مقدس و کلیسای زور زور
  این کلیساها در دوره زمانی میان سده‌های هفتم تا چهاردهم میلادی بنیادگذاری شده و با گذشت زمان چندین بار بازسازی شده‌اند.

قره کلیسا

• زمان بازدید: تابستان ۹ الی ۲۰ و زمستان ها ۹ الی ۱۷
• تعطیلی هفته: ندارد.
• بلیط ورودی: ۳۰۰۰۰
• بلیط اتباع خارجی: ۲۰۰۰۰۰

• نشانی: آذربایجان غربی، ۱۵ کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان چالدران (سیه چشمه)٬ روستای قره کلیسا

قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس، نام کلیسایی تاریخی در آذربایجان غربی است. این کلیسا در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده‌است. قره کلیسا در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۰۸، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

تادئوس مقدس یکی از حواریون مسیح است که برای تبلیغ دین مسیحیت به منطقهٔ جنوب فلات ارمنستان آمد. در سال ۶۶ میلادی، تادئوس مقدس به همراه ساندوخت، دختر پادشاه و تنی چند، که به دین مسیحیت ایمان آورده بودند، به دستور پادشاه وقت ارمنستان دستگیر شدند و پس از شکنجه به شهادت رسیدند و تادئوس مقدس در مکان فعلی دیر مدفون شد.

این کلیسا در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ خورشیدی به شماره ۴۰۵ ثبت ملی شد.

قره کلیسا ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. تکنیک و حجم پردازی در بنای سیاه کلیسا یا قره کلیسا در نوبه خود از کم نظیرترین پرداخت‌های هنرهای تجسمی است. با توجه به ویژگی‌های معماری در این بنای تاریخی، وجود دیوارهای دفاعی پیرامون کلیسا و ورودی اصلی آن، این بنا حکم قلعه نیز دارد. در چهار جهت قلعه پنج برج دیده‌بانی به شکل یک قوس قرار گرفته‌است.

کلیسای جامع تادئوس مقدس شامل مجموعه‌ای از فضاهای جانبی مشتمل بر دو حیاط شرقی و غربی و ۴۷ اتاق می‌باشد که به راهبان، طلبه‌ها، محققان و نویسندگان، نگهبانان کلیسا و کتابخانه آن تعلق داشته‌است. علاوه بر آن زیرزمین کوچکی نیز در زیر اتاق‌ها قرار دارد و فضاهای کوچکی نظیر ناهارخوری، آشپزخانه، آسیاب، عصار خانه، دخمه‌ای برای نگهداری غذا و فضاهای دیگری در حیات جانبی غربی است.

این کلیسا به عنوان اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت شناخته می‌شود. گفتنی است ارمنی‌های ایران هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادئوس مقدس و پیروان مسیحی اوست در قره کلیسا مراسم خاصی برپا می‌دارند. این مراسم با حضور ارمنیان و تعدادی از سفرای کشورهای مسیحی در ایران برگزار می‌شود.

کلیسای سنت استپانوس

• زمان بازدید: ۸ الی ۱۷/۴۰ به غیر از روزهای تعطیل کلیسا از ساعت ۱۳/۴۰ الی ‍۱۵ تعطیل است.
• تعطیلی هفته: ندارد.
• تعطیلات سالانه: چهاردهم خرداد، بیست و یکم رمضان، بیست و پنجم شوال، نهم و دهم محرم، بیست و هشتم صفر
• بلیط ورودی: ۲۵۰۰۰
• بلیط اتباع خارجی: ۱۵۰۰۰۰

کلیسای استفانوس مقدس یا کلیسای سنت استپانوس، دومین کلیسای مهم ارمنی‌های ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد.

این بنا در استان آذربایجان شرقی در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام «قزل وانک» (صومعه سرخ) واقع شده‌است. این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده‌است ولی به علت زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

این اثر در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ با شمارهٔ ثبت ۴۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کلیه محوطه کلیسا در قلب کوه‌ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌است.

این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و کم و بیش تمامی ادیان است اما در واقع به کلیسای حواری ارمنی تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گردهم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.

• نشانی: استان آذربایجانشرقی، ۱۶ کیلومتری غرب جلفا و ۳ کیلومتری کرانه جنوبی ارس، در محلی به نام قریه قزل وانگ در نردیکترین روستای دره شام

شیوه معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات مفصل و زیبای آن مؤید این مطلب است که کلیسا همانند و هم‌زمان با کلیساهایی چون قره کلیسا در بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) ساخته شده‌است و سبک معماری آن تلفیقی از شیوه‌های مختلف معماری اورارتو، اشکانی و رومی است که بعد از به وجود آمدن بناهای شگرف سنت کلیسای جامع اچمیادزین، قره کلیسا و کلیسای صلیب مقدس و سنت استپانوس به شیوه معماری ارمنی شهرت یافت.

این کلیسا در محوطه‌ای محصور از درختان و دره سرسبزی واقع شده و حصار سنگی که بنا را احاطه نموده بارویی است بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت استوانه‌ای سنگی مانند دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلام.

دروازه این بارو در وسط دیوار غربی تعبیه شده و دارای دری چوبی و آهن کوبی شده‌است.

در پایه‌های طرفین و طاق جناغی آن سنگ‌تراش با حجاری‌های ظریف به‌کار رفته و نقش برجسته‌ای از مریم و کودکی عیسی در پیشانی طاق نمای آن به چشم می‌خورد. بر روی دیوارهای خارجی کلیسا، نقش برجسته‌های زیبایی قرار دارد که از جمله آن‌ها می‌توان سنگسار شدن استپانوس مقدس در ضلع شرقی، مصلوب شدن مسیح در ضلع غربی و عروج مسیح را نام برد.

این کلیسا دارای سه ساختمان اصلی و مشخص و همچنین قسمت‌های فرعی مختلفی است. سه قسمت اصلی عبارتند ار: نمازخانه اصلی، اجاق دانیال، برج ناقوس.

کلیسای زور زور

• نشانی: استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو، در نزدیکی روستای بارون

کلیسای زور زور یا کلیسای مریم مقدس، از جمله بناهای تاریخی ایران است که در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده‌است؛ همچنین روستای بارون نیز به‌طور جداگانه در فهرست یونسکو جای دارد.

در سال ۱۳۶۷ به دلیل آبگیری سد بارون، کلیسا با مصالح موجود عیناً به نقطه‌ای مرتفع‌تر در ۶۰۰ متری محل اصلی منتقل گردید.

تاریخ بنای زور زور بین سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۴ میلادی تخمین زده می‌شود و توسط اسقف اعظم کلیسای تادئوس مقدس، به نام «زکریا» از خاندان بزرگ و مالکین آن منطقه، ساخته شده و به صورت مدرسه تعلیمات دینی و فرهنگی و ادبی، زیر نظر اسقف «هوانس یرزنقاتسی» (یرزنگاتسی) که یکی از مشاهیر ادب و تعلیم و تربیت ارمنیان محسوب می‌شود اداره می‌شد.

او در سال ۱۳۴۱ میلادی مقیم این کلیسا بود، و به این سبب او را «زور زورتسی» نیز می‌نامند.

معماری این کلیسا صلیبی شکل است و ابعاد بیرونی آن ۷/۲۰ × ۵/۱۰ و ارتفاع آن پس از تجزیه و تحلیل تناسبات پلان و انتقال آن بر نمای ساختمان، ۱۲/۵۸ به دست آمده‌است.

این کلیسا همانند سایر کلیساهای ارمنی که در آن روزگار ساخته می‌شد، با سنگ‌های تراشیده شده در حجمهای مختلف ساخته شده‌است. نمای کلیسا بسیار ساده است و فقط اطراف پنجره‌ها و نورگیرها با ستون‌های کاذبی که به قوس جناغی ختم می‌شوند تزیین شده‌است.

کلیسای مریم مقدس علاوه بر فهرست یونسکو در فهرست آثار ملی نیز ثبت گردیده است.

۱۰- سازه‌های آبی شوشتر

• نام: سازه‌های آبی شوشتر
• مکان: استان خوزستان
• تاریخ ثبت: ۲۰۰۹
• شماره ثبت: ۱۳۱۵
• توضیحات:  سازه‌های آبی شوشتر در دوران ساسانیان، جهت بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده‌است. در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است.

• نشانی: استان خوزستان، شهرستان شوشتر. این محوطه در جنوب پل بند گرگر و خیابان شریعتی در حد فاصل بین بند گرگر تا بند برج عیار قرار دارد.

• زمان بازدید: ۸ الی ۲۰ تابستان ها – ۸ الی ۱۷:۳۰ زمستان ها
• تعطیلی هفته: ندارد.
• تعطیلات سالانه: ۹ و۱۰ محرم، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان، ۲۵ شوال، ۱۴ خرداد
• بلیط ورودی: ۳۰۰۰۰
• بلیط اتباع خارجی: ۲۰۰۰۰۰

سازه‌های آبی تاریخی شوشتر مجموعه‌ای به هم پیوسته از پلها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند.

پل بند شرابدار

بند شرابدار در جنوب شوشتر و بر روی شاخه‌ای از نهر داریون موسوم به نهر رقت به صورت شرقی- غربی قرار گرفته است. این سازه را بین دو بنای آبی مهم پل بند لشکر و پل بند ماهی بازان شاهدیم که در ضلع جنوبی آن قسمتی از حصار شهر قرار گرفته است. این پل بند با شماره ۴۲۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند میزان و کلاه فرنگی

بند میزان یک اثر بسیار مهم در مجموعه بناهای آبی تاریخی شوشتر است که رودخانه کارون را به دو شاخه شطیط و گرگر با نسبت مشخص ۴ دانگه و ۲ دانگه تقسیم می‌کند. این بند با شماره ۲۳۳۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نهر گرگر

نهر گرگر شاخه‌ای مصنوعی از رود کارون است که در شمال شهر شوشتر توسط بند میزان از رود کارون جدا می‌شود و راه جنوب را در پیش می‌گیرد. این نهر با شماره ۱۷۵۹۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نهر داریون

نهر داریون در دوره داریوش اول هخامنشی حفر شده و وظیفه آبیاری دشت میاناب شوشتر را داشته است. این نهر با شماره ۴۱۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند ماهی بازان

بند ماهی بازان در اراضی شهر تاریخی دستوا و به منظور بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده است. این بند با شماره ۴۲۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند دختر

بند دختر در آخرین تنگهٔ کوهستانی که رود کارون از آن عبور می‌کند، بنا شده است.

بند دارا

بند دارا در منطقه میاناب و بر روی رود گرگر ساخته شده و مربوط به دوران هخامنشیان است.

۱۱- مجموعه تاریخی بازار تبریز

• نام: مجموعه تاریخی بازار تبریز
• مکان: استان آذربایجان شرقی
• تاریخ ثبت: ۲۰۱۰
• شماره ثبت: ۱۳۴۶
• توضیحات: بازار تبریز بزرگ‌ترین و از مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است.

• نشانی: آذربایجان شرقی، تبریز، مرکز شهر

• زمان بازدید: صبح الی غروب
• تعطیلی هفته: جمعه ها مغازه ها تعطیل است ولی می توان در بازار گشت زد.
• تعطیلات سالانه: برخی تعطیلات رسمی مخصوصا وفات ائمه مطهر تعطیل است.
• بلیط ورودی: ندارد
• بلیط اتباع خارجی: ندارد

بازار تبریز نه تنها بزرگترین بازار سرپوشیده و مسقف جهان است بلکه زیباترین و یکپارچه ترین بازار جهان نیز به شمار می رود که هنوز هم رونق تجاری و اجتماعی خود را همچون سابق حفظ کرده است.

تاریخچه این بازار به ۱۰۰۰ سال قبل بر می گردد ولی متاسفانه با زلزله ۱۱۹۳ هجری قمری آسیب شدیدی به خود دید ولی با همت بازاریان تبریز و عباس میرزا ولیعهد بازسازی و مرمت شد.

بازار تبریز دارای ۲۰ راسته٬ ۳۵ سرا٬ ۲۵ تیمچه٬ ۱۱ دالان٬ ۲۴ کاروانسرا٬ ۵۵۰۰ حجره٬ ۴۰ صنف گوناگون٬ ۱۹ مسجد و ۱ مسجد جامع و ۹ مدرسه دینی می باشد.

بازار سرپوشیده تبریز در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

۱۲- آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

• نام: آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
• مکان: استان اردبیل
• تاریخ ثبت: ۲۰۱۰
• شماره ثبت: ۱۳۴۵
• توضیحات: مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد پادشاهان صفوی، در سال ۷۳۵ ه‍.ق به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد. در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد. یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است.

• نشانی: اردبیل- خیابان شیخ صفی – میدان عالی قاپو

• زمان بازدید: ۸ الی ۲۰ تابستان ها – ۸ الی ۱۷:۳۰ زمستان ها
• تعطیلی هفته: دوشنبه ها
• تعطیلات سالانه: وفات پیامبر اسلام (ص) – تاسوعا و عاشورای حسینی و چند واقعه تاریخی مهم.
• بلیط ورودی: ۳۰۰۰۰
• بلیط اتباع خارجی: ۲۰۰۰۰۰

بقعه شیخ صفی الدین یکی از مکان های تاریخی و ارزشمند شهر اردبیل است. این مکان ارزشمند و تاریخی با استفاده از معماری سنتی ایرانی و به کارگیری حداکثر فضای در دسترس ساخته شده و انواع قسمت ها از قبیل کتابخانه، مسجد، مدرسه، مخزن، بیمارستان، آشپزخانه، نانوایی و چندین دفتر اداری در آن جای داده شده است.

علاوه بر مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، مقبره شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه) نیز در این مجموعه قرار دارد. بعد از مرگ شاه اسماعیل – اولین پادشاه سلسله صفویه – بازماندگان او تصمیم گرفتند پیکر شاه را در کنار قبر شیخ صفی الدین دفن کنند. بنابراین اولین بنای الحاقی به مقبره شیخ، گنبدی کوچک بود که آرامگاه شاه اسماعیل به شمار می رفت.

اما از آن به بعد، بقعه شیخ صفی کم کم تبدیل به مدفن جد سلاطین صفویه شد و بعد از مدتی این بقعه به عنوان محلی برای نشر تفکر سیاسی و مذهبی صفوی شناخته شد. به طوری که بزرگان این سلسله در این مجموعه جمع می شدند و امور حکومت را کنترل می کردند. به همین دلیل این بقعه در دوره صفوی با عنایت ویژه شاهان این دوره به ۲۱ هزار متر گسترش یافت و در نهایت دقت تکمیل و تزیین شد تا جائی که صفویان این بقعه را بهشت موعود خداوندی می دانستند.

آرامگاه همسر شاه اسماعیل (مادر شاه طهماسب) و برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و کشته شدگان جنگ چالدران نیزدر این مکان قرار دارد.