کلیسای نوتردام پاریس ؛ شاهکار معماری گوتیک و مظهر ملی فرانسه

در آخرین دقایق دوشنبه شب خبر آتش سوزی مهیب کلیسای نوتردام در پاریس در صدر اخبار جهان قرار گرفت. این  کلیسای ۸۵۰ ساله یکی از مهم ترین بناهای فرانسه بعد از برج ایفل است که در زبانه‌های آتش سوخت و بغض‌های زیادی را در گلوی شاهدان ناتوان بر جا گذاشت.

امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه این حادثه را یک «تراژدی اسفناک» خواند. اگرچه قبل از نوتردام، در سال ۲۰۱۷ کلیسای تاریخی سن لوییس هم دچار حریق شده بود اما زبانه‌های آتش در نوتردام انگار خنجر کشیدن به هویتی تاریخی با ابعادی جهانی بود.

آتش سوزی با شتاب و شدت بسیار از شرق به غرب بنا خزید و پس از فروانداختن پیاپی بخش‌هائی از سقف، تمامی داربست قدیمی ساختمان را بلعید. فروریختن سقف، ناقوس و منارۀ ساختمان خسارات فراوانی به بنا وارد کرده است، اما ارزیابی های اولیه حاکی از آنست که ساختار سنگی بنا آسیب گسترده نخورده است.

ماموران آتش نشانی برای جلوگیری از ریختن یکی از برج های ناقوس کلیسا ساعت ها تلاش کردند. در این عملیات حدود ۵۰۰ مامور آتش نشانی برای جلوگیری از ریختن برج ناقوس کلیسا تلاش کردند.

در زمان شروع آتش سوزی بخش هایی از کلیسا برای مرمت گسترده زیر پوشش داربست ها بود و هفته پیش ۱۶ مجسمه مسی کلیسا موقتا از جا در آورده شده بود.

اما این سوال پیش می‌آید که چرا کلیسای نوتردام اهمیت دارد؟

سوختن نتردام در آتش در واقع سوختن تاریخ فرانسه است.

کلیسای «نتردام دُ پاری» تنها یک ساختمان مذهبی نیست، بلکه یک بنای تاریخی پراهمیت فرانسه به حساب می‌آید. این ساختمان که امسال ٨۵۶ ساله شد با رمان معروف ویکتور هوگو، «گوژپشت نتردام»، در سراسر جهان شناخته شده است و یکی از مهمترین بناهائی به شمار می‌رود که کلیه جهانگردانی که به پاریس سفر می‌کنند به بازدید از آن می‌شتابند.

موزه کلیسای نتردام در پاریس دارای اشیاء و اسناد بی همتا و پرارزشی است که بخشی از آنها به گفت معاون شهردار پاریس بلافاصله پس از آغاز آتش سوزی به محل شهرداری و موزۀ لوور پاریس منتقل شده است. با این حال، آثار بسیاری بی نظیری چون ویترای‌های زیبای بنا آسیب‌هائی دیده‌اند که البته هنوز فرصت ارزیابی آن فراهم نیامده است.

در محلی که هم‌اکنون این کلیسا قرار دارد تا قبل از قرن چهارم میلادی معبدی غیر مسیحی وجود داشته‌است. در قرن چهارم کلیسایی بزرگ جای آن معبد را گرفت.

این ساختمان تا قرن دوازدهم بر جای بود ولی در آن زمان جمعیت پاریس به‌طور ناگهانی بالا رفت و تصمیم گرفته شد تا کلیسا را بزرگ کنند. بدین ترتیب ساختمان قبلی را خراب کرده و در سال ۱۱۶۳ میلادی ساختمان جدید شروع شد که ساختن آن تقریباً دو قرن طول کشید و در ۱۳۴۵ میلادی به پایان رسید.

اما متاسفانه کلیسای باشکوه نوتردام در سال ۱۷۹۲ و در جریان انقلاب فرانسه آسیب های جدی دید و تعدادی از مجسمه های آن از بین رفت. با اینحال یک پروژه عظیم برای بازسازی شکوه نوتردام در سال ۱۸۴۵ آغاز شد که مجموعاً ۲۵ سال طول کشید.

این کلیسا تا مدتی طولانی بزرگترین کلیسای اروپا بود ولی هم‌اکنون نه تنها در اروپا بلکه در فرانسه کلیساهای بزرگتر از آن وجود دارند. اهمیت آن در این است که زیباترین اثر در معماری گوتیک است.

تجسم روح آفرینش

نمای غربی کلیسای نوتردام پاریس یکی از زیباترین چشم اندازها در تمام دنیا بود که هر کس آن را به نوعی توصیف کرده است: «شاهکار طراحی و اجرا» و «تجسم روح آفرینش».

نمای غربی با عرض ۴۱ متر و ارتفاع ۶۳ متر (برج ها) نمادی از پیچیدگی در عین سادگی و تضاد در عین هارمونی بشمار می‌رفت.

در میان این بخش یکی از سه پنجره شگفت انگیز نوتردام با قطر ۶/۹ متر قرار داشت که مجسمه حضرت مریم به همراه حضرت عیسی و دو فرشته در میان آن خودنمایی می کرد. در زیر این پنجره نیز مجسمه های ۲۸ پادشاه فرمانروایی یهودا نقش بسته بودند.

در پایین نمای غربی نوتردام سه دروازه ورودی به کلیسا وجود داشت که هر کدام تزئینات متفاوتی داشتند.

دروازه وسطی که از دو ورودی دیگر بزرگتر بود، به نام «داوری نهایی» خوانده می شد و تصاویری از زنده شدن انسان ها در روز قیامت و صفوف بهشتیان و جهنمیان را به همراه حضرت عیسی، فرشتگان و دیگر چهره های شاخص مسیحیت نشان می داد.

پنجره‌هایی که نماد مجسم هنر بودند

پنجره شمالی کلیسای نوتردام بین سال های ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۰ میلادی ساخته شد و ۹/۱۲ متر قطر دارد. در میان این پنجره نیز تصویر حضرت مریم و حضرت عیسی نمایش داده شده. در اطراف آن تصاویری از پادشاهان و پیامبران ذکر شده در کتاب عهد عتیق نقش بسته است.

پنجره جنوبی نیز در سال ۱۲۶۰ میلادی به عنوان قرینه پنجره شمالی ساخته شد اما تصاویر اطراف آن به کتاب عهد جدید اختصاص یافت.