چرا جنگنده نسل چهارمی و بازنشست شده «F-14 Tomcat» هنوز هم بی رقیب است؟

اف-14 تامکت از نظر سرعت از جنگنده های مدرن ایالات متحده نیز عملکرد بهتری داشت

آگوست ۱۹۸۱ میلادی با یک نمایش بزرگ برای نیروی هوایی ایالات متحده در دریای مدیترانه و در شمال لیبی آغاز شد. دو ناو هواپیمابر غول پیکر آمریکایی، یو اس اس فورستال (USS Forrestal) و یو اس اس نیمیتز (USS Nimitz) به منطقه ای وارد شدند که معمر قذافی، رهبر لیبی، به صورت غیرقانونی آن را بخشی از آب های کشور خود خوانده بود. ناوهای آمریکایی آنجا بودند تا این اعلان را به چالش بکشند و برای چند روز، جنگنده های دو کشور در یک فضای سیاسی ملتهب شروع به رقصیدن کردند تا اینکه دو جنگنده آمریکایی وارد یک نبرد مرگبار و ناهمتراز شدند.

ستوان لری «میوزیک» میوکزینسکی، یکی از دو خلبان جنگنده اف-۱۴ تامکت (F-14 Tomcat) در آن روز، این نبرد را چنین به خاطر می آورد: «سمت چپ هواپیمای پیشاهنگ لیبیایی ها با روشن شدن موتور موشک با یک شعله بزرگ شروع به سوختن کرد». این موضوع باعث شد که خلبانان با قابلیت های جدیدترین جنگنده آمریکایی برای برتری هوایی بر رقبا آشنا شوند. وی در ادامه و در اشاره به کمک خلبان خود که مسئولیت شلیک موشک را بر عهده داشت می گوید: «او یک موشک AIM-9L از زیر بال شلیک کرد. موشک به سمت جلو رفته و سپس با تغییر زاویه ۹۰ درجه ای به دم هواپیما برخورد کرد. هواپیما شروع به غلتیدن کرد. چتر اضطراری باز شد و خلبان به سرعت ایجکت کرد».

و به همین سادگی بود که شکارچی جدید نیروی دریایی ایالات متحده که روی ناوهای هواپیمابر این نیرو مستقر بود با نام اف-۱۴ تامکت اولین ماموریت خود را با پیروزی آسان به پایان رساند. این جنگنده به منظور مراقبت از ناوهای هواپیمابر کشور در برابر هواپیماهای دشمن و در نبردی در مقیاس بین المللی که هیچگاه رخ نداد طراحی شده بود. ناوهای هواپیمابر ایالات متحده همواره به عنوان بهترین ابزارهای اعمال قدرت نظامی این کشور مورد توجه قرار گرفته اند اما جثه غول پیکر این ناوها، دفاع از آن ها را به یک چالش بزرگ تبدیل ساخته است. جنگ جهانی دوم ثابت کرد که هواپیماها در دریا خطر بسیار بزرگتری نسبت به کشتی های دشمن می توانند داشته باشند و کاستی های هواپیماهای فانتوم اف-۴ نیز در جنگ ویتنام و در نبردهای هوایی ناهمتراز و سخت که از آن با عنوان «dogfighting» یاد می شود مشهود بود.

بیشتر بخوانید: بزرگ ترین نقطه ضعف جنگنده فوق پیشرفته F-35 که آن را آسیب پذیر می‌کند چیست؟

همچنین نیروی دریایی به خوبی آگاه بود که اگر جنگ سرد کمی داغ شود از قبل شود، یک نبرد سنگین، بیرحمانه و فرسایشی در آسمان ها شکل خواهد گرفت. نیروی دریایی به هواپیمایی نیاز داشت که بتواند در خط مقدم نبرد و روی ناوها هواپیمابر خدمت کند و در سرعت های بالا و فاصله های دور با بمب افکن های دشمن وارد نبرد شده تا این هیولاهای باارزش دریایی را از گزند این بمب افکن ها دور نگه دارد. ابتدا امید می رفت که برنامه TFX بتواند به تولید هواپیماهای مورد نیاز نیروی دریایی و هوایی کشور منجز شود. اما به لطف صحبت های دریادار توماس «تامکت» کانلی در مقابل نمایندگان کنگره، نیروی دریایی این اجازه را یافت که طرح های خود برای یک جنگنده خاص که بر روی ناوهای هواپیمابر مستقر شود دنبال نماید.

مدرسه Topgun نیروی دریایی از قبل در زمینه آموزش خلبانان برای برتری یافتن بر خلبانان و هواپیماهای اتحاد جماهیر شوروی عملکرد خوبی از خود ارائه داده بود اما این بخش از نیروی دریایی به هواپیمایی نیاز داشت که در زمینه بلند شدن و فرود در مسیرهای کوتاه روی عرشه ناو قابلیت های خاصی داشته، ظرفیت حمل موشک آن قابل توجه بوده و قدرت مانور یک جنگنده رهگیر را نیز داشته باشد. کمپانی تسلیحاتی Grumman Aerospace Corporation طرحی از یک جنگنده «سنگین» ارائه داد که ظاهراً تمامی ویژگی های مورد نظر نیروی دریایی ایالات متحده را داشت. مانند جنگنده آزمایشی TFX، این طراحی جدید دارای یک بال بزرگ با هندسه متغییر بود که به هواپیما اجازه می داد بیشترین لیفت (lift) را هنگام بلند شدن و کمترین کشیدگی (drag) و اصطکاک را هنگام پرواز در سرعت های بالا داشته باشد.

این طراحی مفهومی چیز جدیدی نبود. بال های متغیری مانند این برای اولین بار در هواپیمای Messerschmitt P 1101 ساخت آلمان نازی به چشم خورد هرچند این هواپیما هیچگاه به پرواز درنیامد. نمونه اولیه این هواپیمای آلمانی توسط نیروهای آمریکایی و در طی تصرف یک مرکز تحقیقاتی در کوهای آلپ باواریا در سال ۱۹۴۵ کشف شد. طراحی خاص این هواپیما، رابرت جی وودز، فرمانده تیم جمع آوری اطلاعات، را تحت تاثیر قرار داد. او بعدها کمپانی Bell Aircraft Corp را تاسیس کرده و به عنوان طراح ارشد این کمپانی فعالیت کرد. در حین بلند شدن و پروازهای با سرعت کم، بال های هواپیمای جدید Grumman F-14 در قسمت نوک به سمت جلو تغییر موقعیت داده و بدین ترتیب سطح کلی بال ها افزایش می یافت و بدین ترتیب هواپیما لیفت بسیار بهتری دریافت می کرد.

در سرعت های مافوق صوت اما، این بال ها به سمت عقب تا شده و سطح بال را کاهش می داد و باعث می شد که سرعت جنگنده بهتر شده و مصرف سوخت نیز بهینه تر از نمونه های با بال ثابت باشد. هواپیمای جدید F-14 Tomcat که به افتخار پیشنهاد دهنده آن به کنگره نامگذاری شده بود در زمینه سرعت، هواپیماهای مدرنی مانند F-35 و F-22 رپتور را پشت سر می گذارد. چارلی براون، عضو تیم طراحی اف-۱۴ و خلبان آزمایشی کمپانی Grumman در این باره می گوید: «ویژگی های درخواستی نیروی دریایی به دنبال سرعت ۲.۳۴ ماخ بود و ما در واقع این هواپیما را با سرعت ۲.۵ ماخ آزمایش کردیم. من چند بار با سرعت ۲.۵ ماخ با آن پرواز کردم. وقتی که سوار بر یک فانتوم هستید، این هواپیما برای سرعت ۲ ماخ ساخته شده و وقتی با این هواپیمای سریع پرواز می کنید تفاوت را متوجه می شوید. درست مانند نشستن روی یک توپ ساحلی است، نمی دانید به کدام طرف خواهد رفت، بسیار حساس است. در جنگنده اف-۱۴ انگار در یک کادیلاک نشسته اید».

بیشتر بخوانید: «XQ-58A Valkyrie»؛ جدیدترین پهپاد جنگنده پنهانکار ایالات متحده برای حملات گروهی

نیروی دریایی چنان جنگنده جدید خود را دوست داشت که تصمیم گرفت فاز نمونه اولیه را به کلی نادیده بگیرد و در سال ۱۹۶۹ این جنگنده جدید را وارد فاز تولید انبوه کرد. اولین ناوگان از اف-۱۴ها در سال ۱۹۷۲ تحویل نیروی دریایی شد. تولید این جنگنده تا سال ۱۹۹۱ ادامه داشت و در طی این مدت بیش از ۷۱۲ فروند از آن ساخته شد.

برتری هوایی بدون هیچ شکستی

با طولی کمتر از ۶۳ فوت (۱۹.۲ متر) و طول ۶۴ فوت (۱۹.۵ متر) بال ها، هواپیمای اف-۱۴ تامکت می توانست به لطف دو موتور توربوفن پس سوز جنرال الکتریک F110-GE-400 خود در سطح دریا به سرعت ۱ ماخ و در ارتفاع بالا به سرعت بیش از ۲.۳۴ ماخ دست یابد. موتورهای این هواپیما هر کدام بیش از ۲۸.۰۰۰ پوند نیروی پیشرانه هنگام بکارگیری پس سوزهای خود تولید می کردند. همچنین اف-۱۴ می توانست بدون نیاز به سوختگیری تا ۱.۶۰۰ مایل (۲۵۷۵ کیلومتر) پرواز کند اما برد عملیاتی آن حدود ۱.۰۰۰ مایل (۱.۶۰۰ کیلومتر) در نظر گرفته می شد. این هواپیما بسیاری سریع بوده و شکی در آن وجود نداشت.

در حالی که سیستم بال های پهن این هواپیما که به صورت اتوماتیک و برای بهترین کارکرد در هر سرعت و ارتفاعی تنظیم می شد باعث شده بود اف-۱۴ یک جنگنده سنگین بسیار سریع و چابک باشد اما این جنگنده جدید قابلیت های بسیار دیگری نیز داشت. تکنولوژی های مدرن به کار گرفته شده در بدنه خارجی زیبای این هواپیما باعث شده بود که اف-۱۴ به یک رقیب ترسناک برای هواپیماهای دشمن تبدیل شود. از رهگیر راداری صندلی خلبان که پشت سر او قرار می گرفت می شد با استفاده از رادار پالس دوپلر باند ایکس AWG-9 تا ۲۴ هواپیمای دشمن را در فاصله ۱۹۵ مایلی (۳۱۴ کیلومتری) شناسایی کرد. همچنین اولین ریزپردازنده صنعت هواپیماسازی در این جنگنده به کار گرفته شد. سیستم های قدرتمند درون هواپیما می توانست موشک های برد بلند را به صورت همزمان به سوی ۶ هدف متفاوت هدایت کند بدون این که رهگیری آن ها را از دست بدهد.

پاکو چیریچی، خلبان سابق اف-۱۴ و نویسنده کتاب Lions of the Sky در این باره می گوید: «سه گانه تامکت/رادار AUG-9/ موشک Phoenix  برای محافظت از ناوگان دریایی در مقابل بمب افکن های مافوق صوت اتحاد جماهیر شوروی که تنها هدف آن ها نابودی ناوها بود طراحی شده بود». سیستم راداری AWG-9 چنان کارآمد بود که اف-۱۴ می توانست حتی موشک های کروز پرتاب شده از هواپیماها را نیز رهگیری و نابود سازد. این سیستم در ابتدا توسط تنها سنسورهای جستجو و رهگیری مادون قرمز غربی ساخته شده در آن دوران که ALR-23 نام داشت تقویت می شد اما این سیستم بعدها با یک سنسور اپتیکال که به صورت مستقیم داده ها را به AWG-9 می فرستاد جایگزین شد.

سلاح های جنگنده اف-۱۴ نیز به همین اندازه تقویت و روزآمد شده و تنوعی از گزینه ها برای انتخاب بر اساس هدف و فاصله آن از هواپیما وجود داشت. با ۱۰ نقطه سخت طراحی شده برای حمل سلاح و ظرفیت حمل سلاح به میزان ۱۴.۵۰۰ پوند، تامکت یک سلاح بسیار مرگبار بود اما بزرگ ترین سلاح آن موشک Phoenix به شمار می رفت. چیریچی در این باره می گوید: «تامکت یک هواپیمای بزرگ مجهز به راداری بسیار پیچیده بود که به طور ویژه برای شلیک مرگبارترین موشک هوا به هوا در زرادخانه کشورهای غربی، موشک  AIM-54 Phoenix، طراحی شده بود. تنها بخشی از موشک های مدرن امروزی به توانایی های Phoenix رسیده اند و نه همه آن ها».

پایان جنگ سرد و تامکت

بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، نیروی دریایی ایالات متحده خود را بر سر یک چند راهی یافت. بدون وجود دورنمای حمله بمب افکن های روسی برای مقابله، جنگنده قدرتمند اف-۱۴ به یک جنگجوی بدون نبرد تبدیل شد. ۶۵ فروند از اف-۱۴ های ساخته شده به سیستم Tactical Airborne Reconnaissance Pod Systems (TARPS مجهز شدند که این پلتفرم داگ فایتینگ را به یک هواپیمای شناسایی و جاسوسی بسیار توانمند تبدیل می ساخت و بقیه اف-۱۴ها نیز تغییراتی را متحمل شدند که آن ها را به پلتفرم هایی مناسب نبردهای هوا به زمین بدل می ساخت. اما یک مشکل وجود داشت و آن اینکه تعمیر و نگهداری اف-۱۴ بسیار هزینه بر و بسیار سخت تر از دیگر همتایان نسل چهارمی خود ماننند اف-۱۸ هورنت و جانشین آن، سوپر هورنت بود.

وقتی که جنگ اول خلیج فارس شروع شد، سیستم های اکنون قدیمی شده اف-۱۴ دیگر توانایی تشخیص بین هواپیماهای دشمن و خودی در مسافت های طولانی را نداشت و به لطف شهرت این هواپیما به عنوان قهرمان جنگ های سخت ناهمتراز، جنگنده های عراقی از رویارویی با این هواپیما خودداری می کردند. با این وجود، تامکت تنها برای نگهبانی و همراهی دیگر جنگنده ها مورد استفاده قرار می گرفت و بدتر از آن اینکه نیروی دریایی یک فروند هواپیما اف-۱۴ تامکت را در اثر برخورد یک موشک سطح به هوای عراقی SA-2 از دست داد.

به لطف برخی روزآمد سازی های الکترونیکی، تامکت در چندین عملیات تهاجمی هوایی در نبردهای مدرنی مانند جنگ افغانستان و عراق مورد استفاده قرار گرفت اما روزهای فرمانروایی تامکت خیلی وقت پیش به پایان رسیده بود. سوپر هورنت های ارزان تر با هدف وارد شدن در نبردهای هوا به زمین ساخته شده و با ورود به هزاره سوم، نیروی دریایی به این نتیجه رسید که نگهداشتن ناوگان جنگنده های قدیمی روی ناوها برای حفظ برتری هوایی دیگر اهمیت سابق را نداشته و بسیار هزینه بر است. بدین ترتیب در سال ۲۰۰۶ بود که اف-۱۴ بازنشسته شده و جنگنده کندتر و البته کم هزینه تر سوپر هورنت جایگزین آن شد.

اف-۱۴ هواپیمایی بود که آگاهانه برای نبردی که هیچگاه رخ نداد طراحی شده بود. اما وقتی پای بازدارندگی در میان باشد، تامکت ماموریت و وظیفه تعیین شده خود را به خوبی انجام داد. هر چه باشد مقابله با یک اف-۱۴ که با سرعتی دو برابر سرعت صوت و با سلاح های قدرتمند از کنار شما می گذرد بسیار دشوار است.

بیشتر بخوانید: چرا جنگنده های F-15 بعد از ۵۰ سال نیز هنوز سرحال و کارآمد هستند؟