روز گذشته مقامات سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کردند که مطابق برنامه زمانبندی از پیش اعلام شده خود از محدودیت تعیین شده در توافق هسته ای برجام در سال ۲۰۱۵ عبور کرده و میزان اورانیوم غنی سازه شده در کشور از محدودیت ۳۰۰ کیلوگرمی فراتر برده اند. در جریان توافق برجام که پس از دو سال مذاکره فشرده بین ایران از یک طرف و ایالات متحده و پنج کشور غربی دیگر منعقد شده بود، در مقابل محدودیت هایی که برای فعالیت های هسته ای ایران تعیین شد، این کشورها نیز تحریم های اقتصادی خود علیه ایران را برداشتند.
اما پس از پایان دوره ریاست جمهوری باراک اوباما و یک سال پس از رسیدن دونالد ترامپ به کاخ سفید، وی در سال ۲۰۱۸ به طور رسمی خروج کشورش از این توافق هسته ای را اعلام کرده و تحریم های برداشته شده را بازگرداند. در بیش از یک سال اخیر نه تنها تحریم های قبل از سال ۲۰۱۵ ایالات متحده علیه ایران بازگشته اند بلکه تحریم های جدید و متعدد دیگری که در تاریخ ۴۰ ساله انقلاب اسلامی بی سابقه بوده از جانب دونالد ترامپ علیه ایران وضع شده که بیش از همه صادرات نفت ایران را تحت تاثیر قرار می دهد. یکی از بحث های اصلی و بسیار مهم توافق برجام در مورد غنی سازی اورانیوم بود و در ادامه این مطلب می خواهیم شما را با ۴ نکته مهم در مورد این اصل مهم برجام آشنا کنیم.
۱- غنی سازی اورانیوم چیست؟
اورانیوم برای تامین سوخت نیروگاه های هسته ای و البته بمب های هسته ای به کار می رود زیرا برخی ایزوتوپ ها یا فرم های اتمی آن براحتی شکافته شده یا به عبارت ساده تر اتم های آن تقسیم شده و انرژی قابل توجهی آزاد می کنند. بیش از ۹۹ درصد اورانیوم غنی نشده که تازه از معادن استخراج شده را یک ایزوتوپ به نام اورانیوم ۲۳۸ تشکیل می دهد که شکافت پذیر نبوده و تنها یک درصد از این اورانیوم از نوع موسوم به اورانیوم ۲۳۵ است که شکافت پذیر می باشد. غنی سازی یک فرآیند صنعتی برای افزایش سهم اورانیوم ۲۳۵ است. این کار معمولاً از طریق عبور دادن گاز اورانیوم از میان ابزار پیچیده ای به نام سانتریفیوژ رخ می دهد که با سرعتی بسیار بالا دور خود می چرخد. در این فرآیند، اورانیوم ۲۳۵ که سبک تر از اورانیوم ۲۳۸ است جدا می شود. نیروگاه های اتمی دارای ابعاد تجاری با استفاده از سوخت اورانیوم با غنای کم که حاوی ۳ تا ۵ درصد اورانیوم ۲۳۵ هسند کار می کنند. فرآوری بیشتر از این مقدار می تواند به تولید اورانیوم با غنای بسیار بالا منتهی شود که حاوی بیش از ۲۰ درصد اورانیوم ۲۳۵ خواهد بود.
۲- ارتباط بین غنی سازی اورانیوم و ساخت بمب هسته ای چیست؟
از همان تکنولوژی که در بالا گفته شد برای غنی سازی اورانیوم به منظور استفاده از انرژی هسته ای یا ساخت بمب هسته ای (اتمی) استفاده می شود. سلاح های هسته ای معمولاً حاوی ۸۰ درصد اورانیوم غنی شده یا حتی بالاتر از آن هستند که با عنوان اورانیوم درجه نظامی شناخته می شود. سلاح های هسته ای می توانند با استفاده از پلوتونیوم نیز ساخته شوند اما در صورتی که ایران بخواهد سلاح هسته ای بسازد باید سوخت اورانیوم را به رآکتور هسته ای اراک منتقل کرده و یک مرکز مجزا نیز برای جداسازی پلوتونیوم از سوخت مصرف شده اورانیوم بسازد که عملاً این اتفاق تاکنون صورت نپذیرفته و ایران هر گونه تصمیمی برای ساخت سلاح هسته ای را رد کرده است. در حال حاضر میزان غنی سازی اورانیوم ایران است که کشورهای غربی را به واکنش و نگرانی واداشته است.
هم نیروگاه هسته ای و هم سلاح های هسته ای برای آزاد کردن انرژی به واکنش های زنجیره ای نیاز دارند اما به شکل هایی کاملاً متفاوت. نیروگاه های هسته ای تجاری از سوخت اورانیوم با غنای پایین و عناصر دارای طراحی های مختلف برای تولید واکنش های زنجیره هسته ای کند استفاده می کنند که جریانی مداوم از انرژی را تولید می کند. در یک سلاح هسته ای، مواد منفجره بسیار قوی و خاص، آنفدر اورانیوم درجه نظامی یا پلتونیوم را روی هم قرار می دهند که بتوانند واکنش های زنجیره هسته ای بسیار سریعی تولید کنند که به انفجارهای بسیار بزرگی منجر می شود. تولید یک سلاح هسته ای شامل چیزی فراتر از تولید اورانیوم با غنای بالا یا پلوتونیوم است اما کارشناسان عموماً این فرآیند را زمانبرترین بخش از تولید سلاح هسته ای می دانند. همچنین این بخش از کار، بیش از دیگر بخش ها در برابر چشم کارشناسان هسته ای و دیگر کشورها مشهود است و به همین دلیل از آن به عنوان مشهودترین و قابل اعتمادترین نشانه پیشرفت یک کشور در زمینه انرژی هسته ای یا تولید سلاح هسته ای یاد می شود.
۳- ایران در زمینه غنی سازی اورانیوم چه توانایی هایی دارد؟
کار دانشمندان هسته ای ایرانی در زمینه غنی سازی اورانیوم با فراز و نشیب هایی همراه بوده است اما کارشناسان بر این باورند که در صورت خروج ایران از توافق هسته ای برجام، ایران می تواند در مدتی کوتاه مقدار کافی اورانیوم با غنای بالاتر از ۲۰ درصد تولید کند که کشورهای غربی آن را تلاشی برای دستیابی به سلاح هسته ای می دانند. تلاش های ایران برای غنی سازی اورانیوم از اواخر دهه ۱۹۸۰ آغاز شد در دورانی که ایران درگیری جنگی خونین با عراق بود. گفته می شود که اولین سانتریفیوژها و طراحی ها توسط یک دانشمند هسته ای پاکستانی به نام عبدالقدیر خان در اختیار ایران قرار گرفته است. این سانتریفیوژها کیفیت بسیار پایینی داشته، اغلب دست دوم بوده و در بسیاری از موارد از کار می افتادند.
ایالات متحده و اسرائیل نیز در چندین مورد با حملات سایبری سعی در جلوگیری از افزایش توان غنی سازی ایران داشتند. در چند سال پیش از توافق برجام، ایران توانست در زمینه ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته و توانمند پیشرفت های قابل توجهی کسب کند. توافق هسته ای برجام محدودیت هایی بر فعالیت های تحقیقاتی و توسعه هسته ای قائل شد اما ایران می توانست در یک محدوده معین و مجاز به انجام تحقیقات و توسعه سانتریفیوژهای خود در تعداد و سطح تعیین شده بپردازد.
۴- توافق برجام چه محدودیت هایی برای فعالیت های هسته ای ایران ایجاد می کرد؟
توافق هسته ای برجام میزان غنی سازی اورانیوم و سطح آن را برای ایران محدود می ساخت. همچنین این توافق میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران، تعداد و نوع سانتریفیوژهایی که ایران می توانست استفاده کند و نوع فعالیت های توسعه ای و تحقیقاتی که می توانست صورت گیرد را نیز برای ایران محدود ساخته بود. تمامی این محدودیت ها، به ادعای کشورهای غربی، برای ممانعت از ذخیره سازی اورانیوم با غنای بالا برای ساخت سلاح اتمی- حدود ۱۵ تا ۳۰ کیلوگرم بسته به طراحی و پیچیدگی بمب و تجربه دانشمندان در این حوزه- در کمتر از یک سال اعمال شده بود. این به تاخیر انداختن، باز هم به باور کشورهای غربی طرف قرارداد، به جامعه جهانی این فرصت را می داد که در صورت عدول ایران از توافق و تلاش برای دستیابی به سلاح هسته ای، تصمیمی با اجماع جهانی گرفته و به این مسئله واکنشی درخور نشان دهد.
همچنین این توافق تحقیقات ایران در زمینه جداسازی پلوتونیوم را نیز محدود کرده و بر مبنای آن ایران می بایست نظارت های مداوم کارشناسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را برای اطمینان از اینکه از فعالیت های صلح آمیز هسته ای به عنوان پوششی برای ساخت سلاح هسته ای استفاده نمی کند، بپذیرد. کارشناسان آژانس نیز در طی سال های پس از توافق برجام همواره اعلام کرده اند که ایران از توافق هسته ای مذکور عدول نکرده و مطابق این توافق پیش رفته است. در صورتی که ایران در برجام باقی بماند، محدودیت هایش در زمینه غنی سازی از سال ۲۰۲۶ کاهش یافته و بخش اعظم آن ها در سال ۲۰۳۱ به پایان خواهد رسید، هر چند نظارت های بین المللی بر فعالیت های هسته ای ایران پس از آن نیز ادامه خواهد یافت.
به عنوان بخشی از توافق، ایران پذیرفته بود که دو سوم سانتریفیوژهای خود را از مدار خارج کرده و موقتاً خاموش نگه دارد. همچنین ایزان پذیرفت که ذخیره اورانیوم غنی شده خود را به میزان ۹۸ درصد کاهش داده و به مقداری محدود تا ۳.۷۶ درصد اورانیوم خود را غنی سازی نماید. در واقع ایران متعهد شد که میزان غنی سازی خود را در همان حدی که برای تامین انرژی هسته ای و فعالیت های صلح آمیز لازم بود نگه داشته و اجازه بازدید از تاسیسات هسته ای خود را به کارشناسان سازمان انرژی اتمی بدهد.
اگر چه ایران تاکنون به برجام پایبند بوده اما یکسال پس از خروج ایالات متحده از این پیمان و بازگشت تحریم ها و البته انفعال نسبی اروپاییان در این زمینه، ایران یک مهلت دو ماهه برای کشورهای اروپایی طرف قرارداد برجام تعیین کرده و از آن ها خواسته بود که در این مدت برای برقراری یک کانال مالی یا هر مساعدتی که بتواند از شدت تحریم های ایالات متحده بکاهد اقدام کنند، در غیر این صورت در طی چند مرحله از توافق برجام یا بندهایی از آن خارج خواهد شد. بالاخره دیروز اعلام شد که ذخایر اورانیوم غنی سازی شده ایران از محدودیت ۳۰۰ کیلوگرمی که در برجام تعیین شده بود فراتر رفته است. دونالد ترامپ از این موضوع با عنوان با آتش بازی کردن مقامات ایران یاد کرده و کشورهای اروپایی نیز از ایران خواسته اند که به برجام پایبند بماند وگرنه با واکنش این کشورها مواجه خواهد شد. باید دید که با افزایش ذخایر اورانیوم غنی سازی شده ایران چه اتفاقاتی خواهد افتاد.
نویسنده این مقاله سعی داشته خیلی ریز غنی سازی ایران رو به حادثه چرنوبیل ربط بده واقعا که!!!!!!!