چرا بعد از فضانوردان پروژه فضایی «آپولو ۱۱» هیچ انسانی نتوانسته روی ماه قدم بگذارد؟

پیاده کردن ۱۲ نفر روی کره ماه اگر بزرگ ترین دستاورد ناسا نباشد بدون شک یکی از بزرگ ترین آن هاست. فضانوردانی که سوار بر سفینه آپولو ۱۱ به ماه رسیدند، مقداری سنگ از سطح این سیاره جمع آوری کرده، چندنی عکس گرفته، چند مورد آزمایش انجام داده، چندین پرچم نصب کرده و سپس به خانه بازگشتند. اما این موفقیت باعث نشد که انسان ها حضور پایداری روی کره ماه داشته باشند. بیش از ۴۵ سال پس از این که فضانوردان سفینه آپولو ۱۱ در ۱۷ دسامبر ۱۹۷۲ برای آخرین بار روی ماه قدم گذاشتند، دلایل بسیاری برای بازگشت انسان ها به قمر غول پیکر و غبارآلود زمین و ماندن در آنجا دستکم برای مدتی وجود داشت اما هیچگاه تکرار نشد.

مایک پنس، معاون رییس جمهور ایالات متحده قول داده که دومین گروه از فضانوردان آمر یکایی پس از ۵۰ سال و در سال ۲۰۲۴ بار دیگر روی سطح کره ماه دیده خواهند شد و در میان آن ها نیز یک زن به عنوان اولین زنی که روی ماه قدم می گذارد نیز وجود خواهد داشت. با این وجود، مصاحبه ها با کارشناسان ناسا نشان می دهد که رسیدن به چنین هدفی به بودجه فدرال بسیار بیشتری وجود دارد، چیزی که همواره موضوع بحث های سیاسی داغی بوده است. جیم برایدنستاین، رییس سازمان ناسا در این باره می گوید: «اگر به خاطر ریسک سیاسی نبود، ما اکنون روی ماه می بودیم. در واقع، احتمالاً روی مریخ می بودیم». پس سوال این است که چرا نزدیک به ۴۷ سال است که هیچ فضانوردی نتوانسته به ماه بازگردد؟

برایدنستاین علت را چنین تشریح می کند: «ریسک های سیاسی بودند که مانع از وقوع آن شدند. این برنامه زمان زیادی برده و هزینه بسیار زیادی در پی داشت». وی ادعا می کند این موضوع یکی از دلایل اصلی درخواست ۱.۶ میلیارد دلار اضافی دیگر توسط دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، از کنگره برای تامین هزینه های پروژه کنونی بازگشت به ماه است که «به طور عمده روی ماه نوردی تمرکز دارد که در حال حاضر وجود خارجی ندارد». راستی شویکارت، از فضانوردان آپولو ۹ اخیراً گفته که برای سازمان ناسا و رییس آن در این زمینه آرزوی موفقیت می کند: «تسریع چیزی که جاه طلبانه است یک چالش واقعی به شمار می آید و به تعهد و دلار نیاز دارد و این چیزی است که باید آن را بدست آورد. ما دو بار دیگر نیز سعی کرده ایم، ارگان های دولتی تلاش کرده اند اما ناکام مانده اند».

محققان و کارآفرینان سال هاست که برای یک پایگاه فضایی در ماه که بتوان فضانوردان و محققان را در آن مستقر کرده و اسکان داد تلاش می کنند. کریس هدفیلد، فضانورد سابق در این باره چنین اظهارنظر می کند: «یک پایگاه دائمی تحقیقاتی انسانی روی ماه گزینه منطقی بعدی است. تنها چندین سال دیگر با آن فاصله داریم. هنوز برای اشتباه نکردن و به کشتن ندادن افراد وقت داریم. همچنین چیزهای زیادی که باید ابداع کرده و سپس آزمایش کنیم، تا قبل از این که جلوتر برویم چیزهای بیشتری بیاموزیم». یک پایگاه فضایی در ماه می توان به مکانی برای انبار کردن سوخت به منظور انجام ماموریت هایی در عمیق فضا تبدیل شده که به تولید تلسکوپ های فضایی بی سابقه منتهی می شود و در نهایت زندگی در ماه را آسان تر می سازد و بدین ترتیب رازهای طولانی مدت علمی در مورد پیدایش زمین و ماه حل خواهد شد. حتی این موضوع می تواند باعث رشد اقتصاد جهانی شود، شاید بتوان توریسم در ماه را نیز ایجاد کرد. با این وجود بسیاری از فضانوردان و کارشناسانبر این باورند که بزرگ ترین موانع رسیدن به این اهداف و ممکن ساختن سفر به ماه به طور کلی، موضوعاتی پیش پا افتاده و حتی ناراحت کننده هستند.

رفتن به ماه بسیار پرهزینه است اما نه خیلی پرهزینه

اصلی ترین مانع بر سر راه پروژه ها و ماموریت های فضایی، به ویژه در ماموریت هایی که انسان را شامل می شود، مسئله افزایش هزینه هاست. بودجه ناسا در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۱.۵ میلیارد دلار بوده است و دولت دونالد ترامپ از کنگره خواسته که این بودجه را در سال آینده به ۲۲.۶ میلیارد دلار برساند. شاید فکر کنید این افزایش ۱.۱ میلیارد دلاری رقمی قابل توجه است اما باید بدانید که این رقم در بخش های مختلف ناسا توزیع خواهد شد و نه صرفاً در پروژه سفر به ماه. برای مقایسه باید بدانید که بودجه ایالات متحده در سال کنونی ۶۸۰ میلیارد دلار بوده است که با بودجه کل پروژه های ناسا قابل مقایسه نیست. علاوه بر این، بودجه ناسا در مقایسه با گذشته بسیار کمتر شده است.

والتر کانینگام، از فضانوردان آپولو ۷ در جریان شهادت خود در کنگره در سال ۲۰۱۵ چنین گفت: «سهم ناسا از بودجه فدرال در سال ۱۹۶۵ به بالاترین حد خود یعنی ۴ درصد رسید. در ۴۰ سال گذشته این رقم زیر ۱ درصد باقی مانده است و در ۱۵ سال اخیر این رقم به سمت ۰.۴ درصد بودجه کل فدرال میل کرده است». افزایش بودجه درخواستی ترامپ برای بازگشت به ماه و رفتن به مدار مریخ بوده است. اما با توجه به افزایش هزینه های ناسا و تاخیرهای متوالی برنامه راکتی SLS این سازمان، به نظر می رسد که این بودجه نیز برای رسیدن به هیچکدام از اهداف مذکور کافی نباشد حتی اگر تزریق سرمایه به ایستگاه فضایی بین المللی نیز خیلی زود متوقف شود.

گزارشی که توسط سازمان ناسا در سال ۲۰۰۵ منتشر شد برآورد کرده بود که سفر دوباره به ماه در مدت ۱۳ سال حدود ۱۰۴ میلیارد دلار هزینه برجای خواهد گذاشت (برای امروز و با احتساب تورم، ۱۳۳ میلیارد دلار). برنامه آپولو که انسان را به ماه رساند با احتساب تورم امروزی بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار هزینه داشته است. کانینگام در جریان شهادت خود در کنگره چنین گفت: «تحقیقات و اکتشافات توسط انسان پرهزینه ترین بخش است و به همین دلیل است که بدست آوردن حمایت سیاسی دشوار شده است مگر اینکه کشور، یا همان کنگره ای که در آن هستیم، تصمیم بگیرد پول بیشتری در این پروژه مصرف کند، تنها کاری که اینجا می کنیم حرف زدن است. بودجه ناسا بسیار کمتر از آن است که بتوان با آن کارهایی که در موردشان صحبت کردیم را انجام دهیم».

بیشتر بخوانید: از کیسه تا پوشک؛ روش های دستشویی کردن فضانوردان در ماموریت های آپولو در ماه

مشکل روسای جمهور ایالات متحده

اگر دولت دونالد ترامپ موفق شود برای بار دوم فضانوردان آمریکایی را در سال ۲۰۲۴ روی ماه فرود آورد، این اتفاق در پایان دوره دوم ریاست جمهوری وی رخ خواهد داد، آن هم به شرطی که وی برای دوره دوم نیز در کاخ سفید حضور داشته باشد. در این موضوع نیز مشکلات دیگری نهفته است: دست و دلبازی ها و ریخت و پاش های سیاسی و حزبی. پروسه طراحی، مهندسی و آزمایشی یک سفینه فضایی برای رساندن انسان ها به دنیایی دیگر بیش از یک دوره هشت ساله به طول می انجامد و روسای جمهور و قانونگذاران جدید همواره اولویت های فضایی رهبران گذشته را کنار می گذراند. برای مثال در سال ۲۰۰۴، دولت بوش از ناسا خواست که راهی جدید برای جایگزین کردن شاتل فضایی که قرار بود بازنشسته شود و همچنین بازگشت به ماه پیدا کند.

این آژانس به ایده ای جدید دست یافت که فضانوردان را با استفاده از راکتی به نام Ares و سفینه ای به نام Orion روی ماه فرود می آورد. ناسا بیش از ۹ میلیارد دلار را در طی ۵ سال صرف طراحی، ساخت و آزمایش سخت افزارهای جدید برای ساخت یک فضاپیما به منظور رساندن دوباره انسان به ماه کرد. با ورود باراک اوباما به کاخ سفید، او این برنامه را ملغی کرده و پروژه ساخت راکت های SLS را جایگزین آن کرد. دونالد ترامپ برنامه ساخت راکت SLS را ملغی نکرده اما هدف تعیین شده در دولت اوباما برای فرستادن فضانوردان به یک سیارک را تغییر داده و اولویت را روی سفر به ماه و مریخ قرار داده است. چنین تغییرهای مداومی در اولویت های پرهزینه ناسا به کنسل شدنی بعد از کنسل شدن دیگر منتهی شده که از دست رفتن بیش از ۲۰ میلیارد دلار، سال ها زمان و توان مهندسان را در پی داشته است. علاوه بر این به نظر نمی رسد که آرای عمومی مردم موافق بازگشت به ماه باشد.

حتی زمانی که برنامه آپولو در جریان بوده و باز آلدرین و نیل آرمسترانگ توانستند روی سطح ماه فرود آیند نیز تنها ۵۳ درصد از آمریکایی ها بر این باور بودند که این موفقیت ارزش هزینه های سرسام آورش را داشته است. امروزه اکثر آمریکایی ها بر این باورند که ناسا باید بازگشت به ماه را اولویت خود قرار دهد که بر اساس نظرسنجی صورت گرفته در دسامبر ۲۰۱۸ دیدگاه ۵۷ درصد از سوال شوندگان بوده اما از این میزان تنها ۳۸ درصد بر این باور بوده اند که بازگشت انسان های زنده به ماه ضروری است و بقیه بر این باور بوده اند که با ربات نیز می توان این کار را انجام داد.

چالش هایی فراتر از سیاست

نبرد سیاسی که همواره بر سر ماموریت های ناسا و بودجه آن وجود داشته تنها دلیل بازنگشتن انسان ها به ماه نبوده است. ماه یک دام مرگ ۴.۵ میلیارد ساله برای انسان ها بوده که نباید آن را دستکم گرفت. سطح ماه پر از دهانه های آتشفشانی و تخته سنگ هایی است که فرود آمدن بر سطح آن را دشوار و خطرناک می سازد. دولت ایالات متحده میلیاردها دلار امروزی هزینه صرف توسع، اعزام و نصب ماهواره های متعدد برای بررسی و نقشه برداری از سطح ماه کرد که در نهایت به پیاده شدن فضانوردان سفینه آپولو ۱۱ بر ماه شد. با این وجود، نگرانی اصلی اثراتی است که در نتیجه یون های شهاب سنگ ها ایجاد شده است: ریگولیت (regolith) یا همان غبار ماه.

سطح ماه از یک لایه نازک شبیه طلق از غبار تشکیل شده که در برخی نقاط عمق آن به چند اینچ می رسد که از لحاط الکترواستاتیکی از طریق تعامل با بادهای خورشیدی شارژ شده و بسیار فرساینده و چسبناک بوده، باعث ایجاد مشکل جدی برای جلیقه های فضانوردان، خودروهای فضایی و سیستم های دیگر می شود. اگر قرار باشد به ماه رفت و مدت زمان طولانی آنجا ماند باید راهی برای حل این مشکل یافت. همچنین مشکل نور خورشید نیز در ماه وجود دارد. برای مدت ۱۴ روز سطح ماه به دلیل قرار گرفتن در معرض اشعه های مستقیم خورشید به یک جهنم سوزان تبدیل می شود زیرا ماه هیچ اتمسفر محافظتی مانند زمین ندارد. ۱۴ روز بعدی سطح ماه در تاریکی کامل خواهد بود که در این مدت یکی از سردترین نقاط روی جهان هستی لقب می گیرد.

محققان بر این باورند که در هیچ جای دیگری که تاکنون کشف شده، جایی بدتر و سخت تر از سطح ماه برای زندگی وجود ندارد. با این وجود، از آنجایی که ماه نزدیک ترین مکان به زمین است بهترین گزینه برای یاد گرفتن زندگی در جاهای دیگر غیر از سیاره زمین است. البته ناسا لباس های فضانوردی و ماه نوردهایی که به اشعه خورشید و گرد و غبار سطح ماه مقاوم هستند ساخته است اما نمی توان این تجهیزات به زودی آماده سفر به ماه شوند.

با توجه به اینکه مشکل اصلی در زمینه بازگشت انسان به ماه مسئله مالی است، در شرایط موجود تنها کشورهای ایالات متحده و چین توان مالی انجام چنین پروژه ای را دارند، هر چند این موضوع برای دو کشور مذکور نیز چندان آسان نیست، دستکم در شرایط کنونی و در آینده ای نزدیک.

بیشتر بخوانید: ۸ کاری که فضانوردان نمی توانند در فضا انجام دهند