چرا فضانوردان اتحاد جماهیر شوروی هیچگاه موفق به فرود روی ماه نشدند؟

در روز ۳ جولای ۱۹۶۹، درست ۱۷ روز پیش از آنکه نیل آرمسترانگ و باز آلدرین قدم بر سطح ماه بگذارند، اتحاد جماهیر شوروی دومین تلاشش را برای پرتاب راکت خود به نام N1 به ماه انجام داد. هیچ اعلام رسمی برای این عملیات محرمانه صورت نگرفت اما ماهواره های جاسوسی ایالات متحده نظاره گر نابودی کامل یکی از دو سکوی پرتاب راکت مورد نظر در مرکز آزمایش فضایی تیوراتام، قزاقستان بودند. اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان از این موضوع آگاه نبود اما امیدهای این کشور برای دستیابی به ماه نیز با خاکستر شدن این سکوی پرتاب در سال ۱۹۶۹ پایان یافت.

روس های هیچ وقت شانسی نداشتند

قصه راکت N1 اتحاد جماهیر شوروی و برنامه گسترده سفر به ماه در اتحاد جماهیر شوروی هنوز هم رازآلود باقی مانده به خصوص در مقایسه با برنامه آپولو. تاریخ نگاران هنوز هم بر سر این که چگونه و چرا برنامه فضایی پیشگامانه شوروی به یکباره در رقابت برای سفر به ماه عقب افتاده و هنگام قدم گذاشتن آرمسترانگ و آلدرین بر ماه، روس ها چقدر عقب بودند با یکدیگر اختلاف نظر دارند. حقیقت این است که تنها یک عامل در ناکام ماندن برنامه سفر فضانوردان شوروی به کره ماه دخیل نبود. بدون شک در باد پیروزی خوابیدن کرملین در ماجرای رسیدن آن ها به مدار زمین توسط اسپوتنیک و یوری گاگارین نقش مهمی در این موضوع داشت.

رقابت های درونی بین رهبران برنامه فضایی شوروی- سرگئی کورولف، والنتین گلوشکو و ولادیمیر چلومی- نیز کمکی به پیشبرد برنامه این کشور برای رسیدن به ماه نکرد. اما از همان آوریل ۱۹۶۱، تصمیم گیران سیاسی ایالات متحده، سفر به ماه را به عنوان دستاوردی که به ا حتمال فراوان پیش از روس ها به آن دست خواهند یافت نشان کرده بودند و تنها دلیل نیز برتری اقتصادی و تکنولوژیکی ایالات متحده بود. به این موضوعات، حمایت کم حرارت ارتش اتحاد جماهیر شوروی از برنامه غیرنظامی فضایی کشور را اضافه کنید که بخش زیادی از هزینه های صنعت ساخت راکت را در اختیار داشته را نیز اضافه کنید تا مشخص شود که مهندسان فضایی شوروی هیچ شانسی برای سبقت گرفتن از ناسا در سفر به ماه نداشته اند.

داستانی تکراری و مداوم

حتی نیم قرن پس از این ماجرا، هنوز هم با تکه های جدیدی از تلاش گسترده و چند وجهی شوروی برای رساندن انسان به ماه روبرو می شویم. تنها در سال ۲۰۱۵ بود که جانشین دایره طراحی OKB-1 که توسعه راکت غول پیکر N1  را بر عهده داشت، جزییات مشکلات در حال افزایش برنامه سفر به ماه در اتحاد جماهیر شوروی را به تصویر کشید که یادآور مسیر دردناک و شکنجه وار طراحی ماموریت نهایی در پروژه آپولو بود. اسناد مربوط به آوریل ۱۹۶۳ نشان می دهد که مهندسان شوروی تنها تحلیل ۲۶ سناریو مختلف برای سفر به ماه را به پایان رسانده و تنها توانسته بودند آن ها را به ۴ معماری متفاوت تقلیل دهند که هنوز به مطالعه جزییات بیشتر قبل از انتخاب طرح نهایی نیاز داشت.

وقتی به گذشته نگاه می کنیم بسیار حیرت انگیز است که ببینیم این ۴ سناریو نهایی چه مقدار دور از معماری پایانی بوده اند. برای مقایسه در میانه سال ۱۹۶۲، پدران پروژه آپولو از قبل مکان های استقرار فضاپیما در مدار ماه و عناصر کلیدی سناریو پرواز و معماری تک پرتابی را تهیه و مشخص کرده و به همین دلیل راه برای توسعه سریع راکت Saturn V برای ماموریت های آپولو باز شد. حتی در این مراحل کاغذی اولیه که نیازی به سرمایه گذاری های مالی و تخصیص ابزارها و امکانات فیزیکی از جانب کرملین وجود نداشت، مهندسان اتحاد جماهیر شوروی حدود یک سال از همتایان آمریکایی خود عقب بوده و از آن به بعد نیز همه چیز برای روس ها در مسیر عکس در جریان بود.

چندین درگیری بر سر استفاده از پیشرانه ها و طراحی راکت آینده ماه و دیگر اختلافات استراتژیک در داخل این صنعت باعث پیچیده تر شدن و در نهایت به تعویق افتادن برنامه اتحاد جماهیر شوروی برای سفر به ماه شد. تنها در سال ۱۹۶۴ بود که مهندسان این کشور حمایت سیاسی لازم برای پیوستن به رقابت سفر به ماه را دریافت کردند که دیگر بسیار دیر شده بود. در ۴ سال بعد از این اتفاق هزاران مشکل تکنیکی و تست های پرواز ناموفق به بیشتر شدن شکاف بین آپولو و رقیبش در شوروی کمک کرد.

زمانی برای ساختن

وقتی که زمان ساختن راکت فرا رسید، اتحاد جماهیر شوروی با ضعف های جغرافیایی مواجه شد. برای مثال، سکوی پرتاب تیوراتام فاصله بسیاری از شهرهای بندری داشت و این بدان معنا بود که سرهم بندی و چینش مراحل پرتاب راکت به ماه در کنار یک ارتش از کارگران باید به استپ های لم یزرع و بسیار خشک قزاقستان منتقل می شدند. در نهایت، ضربه نهایی را سیستم اصلی پیشرانه راکت N1 به کرملین وارد کرد. در ابتدا طرح های مختلفی برای تجهیز N1  با موتورهایی با قدرت تولید بیش از ۶۰۰ تن نیروی پیشرانه وجود داشت اما نبود ماشین آلات ضروری و کمبود زمان، طراحان را مجاب کرد که به موتورهای بسیار کوچکتر ۱۵۰ تنی قناعت کنند. این بدان معنا بود که کل ۲۴ موتور (و وقتی که معلوم شد کافی نیست، ۳۰ موتور) باید به صورت کاملاً هماهنگ کار می کردند تا بتوانند این راکت غول پیکر را از روی سکو بلند کنند.

بیشتر بخوانید: حیواناتی که فضانورد شدند؛ از سگ و گربه تا مگس میوه و عروس دریایی

ساخت سایت پرتاب ثابت که به مهندسین امکان می داد زنجیره چند موتوری خیالی را روی زمین تنظیم کنند، نیز برای صرفه جویی در زمان و هزینه ها کنار گذاشته شد. بدین دلیل وقتی که موتورهای ظاهراً جدید به هم متصل شدند، می بایست در پروازی واقعی و روی راکت واقعی کار می کردند. اتفاقی که رخ نداد. در طی اولین تلاش برای پرتاب در ۲۱ فوریه ۱۹۶۹، این راکت پس از یک دقیقه و ۸ ثانیه پرواز به دلیل از کار افتادن سیستم پیشرانه سقوط کرد. اگر چه رهبران پروژه ناامید شدند اما این شکست باعث نشد که دست از تلاش بردارند زیرا کسی کشته نشده، سکوی پرتاب کاملاً سالم باقی مانده و راکت نیز توانایی نسبی خود برای پرواز (دستکم تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری) را نشان داده بود. بسیاری از مهندسان پیشین پروژه N1  آنقدر شکست و سقوط دیده بودند که مورد اخیر را به مثابه یک خبر خوب می دانستند. از این رو تیم مهندسین شوروی ترغیب شد که هر چه زودتر دومین تلاش خود را برای پرتاب راکت N1  انجام دهد. دومین راکت N1  در تابستان ۱۹۶۹ به سکوی پرتاب رسید، بعد از اینکه آپولو ۹ و آپولو ۱۰ ماموریت های تمرینی خود را پیش از فرود واقعی روی ماه به اتمام رساندند که پیروزی ایالات متحده را بسیار قریب الوقوع نشان می داد.

در حالی که ششمین راکت Saturn V تعیین شده برای ماموریت آپول ۱۱ در حال آخرین بررسی ها در پایگاه کیپ کاناورال بود، دومین راکت N1 روس ها به سکوی پرتاب رسید. راکت N1  شماره ۵L در نیمه شب ۴ جولای ۱۹۶۹ پرتاب شد. وقتی که این راکت در عرض کمتر از ۱۰.۵ ثانیه پس از بلند شدن به ارتفاع صد متری رسید، بخش هایی درخشان از دم آن جدا شد. سپس انگار که این شیء غول پیکر در هوا معلق و منجمد مانده و خیلی آرام به یک سمت خم شد. در نوک راکت، موتورهای فرار اضطراری روشن شده و کپسولی که قرار بود دو فضانورد را در خود داشته باشد به درون تاریکی برد.

با از کار افتادن سیستم کنترل پرواز در اثر انفجار موتور، راکت غول پیکر نتوانست دور از سکوی پرتاب به سمت بالا ادامه مسیر داده و با بخش زیادی از پیشرانه اش روی سکوی پرتاب افتاد. انفجار بزرگی که رخ داد تقریباً نیمی از دو مجموعه سکوی پرتاب را به طور کامل نابود ساخت، پروژه ای که سال ها برای تکمیل آن وقت صرف شده بود. تکه هایی از راکت در فاصله ۶ مایلی پیدا شده و گزارش هایی از شکسته شدن شیشه ساختمان هایی که در فاصله ۴ مایلی سکوی پرتاب قرار داشتند نیز مخابره شد.

همه چیز تمام شد

شکست دومین پرتاب، شکست اتحاد جماهیر شوروی در رقابت برای سفر به ماه را تثبیت کرد. در سال های بعد، راکت N1 دو پرتاب ناموفق دیگر داشت تا اینکه مقامات ارشد کشور در ژوئن ۱۹۷۴ این برنامه را به طور کلی متوقف کردند. با این وجود، اتحاد جماهیر شوروی همچنان به مشارکت در سفرهای فضایی انسان اداهم داد که از آن جمله می توان به راکت مشهور سایوز اشاره کرد اما رویای رفتن فضانوردان روسی به ماه در تابستان ۱۹۶۹ در سکوی پرتاب قزاقستان نابود شد.

بیشتر بخوانید: چرا بعد از فضانوردان پروژه فضایی «آپولو ۱۱» هیچ انسانی نتوانسته روی ماه قدم بگذارد؟