سانسور وینی خرسه؛ حذف شخصیت های کارتونی در اینترنت چین به بهانه «آلودگی فکری»

هیچ چیزی به اندازه تلاش های سرسختانه و مداوم برای سانسور آن در اینترنت چین، پتانسیل و قدرت پایدار عکس مشهور «مرد تانکی» (Tank Man) را نشان نمی دهد. در واقع هر تصویر یا شکلی که یادآور و نسخه مشابهی از این تصویر مشهور از مردی که در مقابل ردیفی از تانک ها در خیابان تیانانمن ایستاده باشد در خطر حذف از اینترنت به شدت کنترل شده این کشور قرار می گیرد، از تعدادی کتاب در مقابل یک پاکت سیگار گرفته تا قوئی که روبروی یک کامیون در حال حرکت ایستاده و ملخی که در برابر یک تایر ایستاده است.

بدین ترتیب هر گونه بازسازی بصری از این عکش مشهور به هر شیوه ای که باشد از تیغ سانسور اینترنت در چین در امان نبوده و به سرعت حذف خواهد شد. حتی نقاشی مشهور فرانسیسکو گویا، نقاش مشهور اسپانیایی، با نام «سوم می ۱۸۰۸» که تیرباران شهروندان مادریدی توسط سربازان فرانسوی در سال های اشغال اسپانیا به دست سربازان ناپلئون بناپارت را به تصویر کشیده نیز به دلیل مشابهت مفهومی و معنایی با ماجرای کشتار میدان تیانانمن و آن عکس مشهور، نیز نتوانسته از زیر تیغ سانسورچیان دولت چین جان سالم بدر ببرد.

پشت دیوار آتشین اینترنت چین که دائماً در حال تغییر و ایجاد موانع پویاتر است، کشتار میدان تیانانمن هرگز رخ نداده است، تظاهرات و اعتراضات مداوم چند ماه اخیر در هنگ کنگ توسط کشورهای غربی برنامه ریزی شده و شخصیت کارتونی وینی (وینی خرسه) نیز وجود خارجی ندارد. این شرایط بسیار کنترل شده اینترنتی باعث شکل گیری تاکتیک های خلاقانه ای برای دور زدن این سانسورها تبدیل شده است. در حالی که کلید واژه های قابل جستجو ی مشکل دار به شکل متنی با حذف اتوماتیک روبرو می شوند، تصاویر دیجیتال به مانیتورینگ بسیار دقیق تر و مشکل تری نیاز دارند.

مقالات خبری وبسایت های فیلتر شده و ممنوعه ای مانند نیویورک تایمز به صورت اسکرین شات های وارونه در پلترم اجتماعی ویبو (Weibo)، نمونه چینی شبیه به توئیتر که در چین مسدود است، به نمایش در می آید و این تنها یکی از راهکارهای شهروندان چینی برای دور زدن سانسور اینترنت در اینترنت به طور کل و رسانه های اجتماعی این کشور به طور اخص است. نویسنده ای دیگر نیز موفق شده که عکسی از اعتراضات هنگ کنگ را در حساب نرم افزار وی چت خود آپلود کرده و نگه دارد اما تنها پس از این که تغییراتی در آن ایجاد کرده، ظاهر آن را تغییر داده و به حالت مایل درآورده است. شهروندان چینی از تصاویر اشیاء معمولی و شخصیت های کارتونی به عنوان نمادهایی در واژگان بصری ایجاد شده برای دور زدن سانسور در چین که همواره در حال تغییر است استفاده می کنند.

در ماه های اخیر، کنترل اینترنت توسط حزب کمونیست چین شدیدتر شده است. در ماه ژوئن، سانسور اعتراضات و مراسم سی امین سالگرد کشتار میدان تیانانمن در شدیدترین  و بی سابقه ترین شکل ممکن به اجرا درآمد. وبسایت های واشنگتن پست و گاردین، در کنار بسیار وبسایت های خبری دیگر، نیز به فهرست وبسایت های خبری سانسور شده، و بهتر بگوییم، ممنوعه در چین اضافه شدند. و یک سری از سالگردهای حساسیت زا در ماه جولای، مانند سالگرد اعتراضات خونین شین جیانگ در سال ۲۰۰۹ و مرگ لیو ژیائوبو، فعال دموکراسی خواه چینی در سال ۲۰۱۷، نیز بر چالش های سانسورچیان اینترنت چین برای پاک کردن وب از چیزی که رهبران حزب کمونیست آن را «آلودگی فکری» می نامند افزوده است.

بیشتر بخوانید: تحقق دنیای سیاه «۱۹۸۴» جورج اورول؛ سیستم اعتبار اجتماعی چین چگونه کار می کند؟

جیسون انجی، نویسنده کتاب «بلاک شده در ویبو» (Blocked on Weibo) در سال ۲۰۱۳، تصریح می کند که مهم ترین اولویت دولت چین تقبیح فعالیت های منسج و ضد حکومت کنونی است. اما برای انجی، پیچیدگی اصلی در مناطق خاکستری است، جایی که دولت چیزی بیشتر از جلوگیری از نارآمی های سیاسی را هدف گرفته است. وی در این باره می گوید: «به وضوح، این تنها اعتراضات نیستند که سانسور می شوند. نوعی عمدی بودن را نیز می توان دید. بسیار جذاب است که به دلایل اخلاقی اینکه چرا برخی چیزها حذف می شوند نیز فکر کرد. چگونه دولت سعی دارد سنت های اجتماعی را شکل دهد؟ چگونه تلاش می کنند تا از طریق سانسور فرهنگ سازی کنند؟».

حذف برخی از تصاویر از اینترنت کشور قابل پیش بینی بوده و تعجب برانگیز نیست، تصاویری که خشونت دولتی را نشان می دهند، تصاویر کارتونی که رهبران کشور را به سخره گرفته یا تصاویر هوایی از اعتراضات. اما بسیاری از این آیتم های ممنوعه در نگاه اول بسیار بی خطر به نظر می رسند. تمامی تصاویر، حتی تصاویر بی خطر و ساده، از رهبران ارشد سیاسی چین ممنوع هستند، به غیر از عکس هایی که در وبسایت های رسمی و وبلاگ های تایید شده منتشر می شوند. برای دیگر محتواها، به نظر می رسد که شرکت های غیر دولتی بیش از ارگان های دولتی سعی دارند خطوط قرمز تعیین شده توسط دولت را رعایت کنند زیرا نمی خواهند به خاطر تفاسیر متفاوت یا کوچکترین ابهامی در مورد عبور از خط قرمزها با تنبیه مواجه شوند. برای مثال، پس از اینکه محدودیت حضور شی جین پینگ در مقام ریاست جمهوری کشور برداشته شد، سانسورچی های اینترنت در چین به طور موقتی حرف «ن» (n) را که ظاهراً به یک نماد ریاضی اشاره داشته و برای تقبیح به ظاهر خاص و قامت کوتاه او استفاده می شد را ممنوع کرد.

حزب کمونیست چین به جوک های سیاسی بسیار بیشتر از هر چیز دیگری حساس است. در سال ۲۰۱۳، وقتی که تصویری از مقایسه راه رفتن باراک اوباما و شی جین پینگ با ببر و وینی خرسه در فضای مجازی کشور دست به دست شد، تصاویر مربوط به این خرس دوست داشتنی به طور کلی سانسور و ممنوع شد و سال گذشته نیز فیلم «کریستوفر رابین» (Christopher Robin) که در آن این شخصیت کارتونی به نمایش در می آمد نیز در چین اکران نشد.

چارلی اسمیت، موسس یک موسسه فعال در عرصه آزادی اطلاعات در چین با نام GreatFire.org بر این باور است که این ممنوعیت را می توان نماد و الگویی از میزان حساسیت رهبران سیاسی چین به جوک های سیاسی دانست: «صادقانه باید گفت که اگر قرار بود شما را با هر شخصیت کارتونی مقایسه کنند، گزینه های بسیار بدتری از وینی خرسه وجود داشت، شاید اسکوئیدوارد [اختاپوس حاضر در کارتون باب اسفنجی]».

در حالی که وینی خرسه مشهورترین شخصیت کارتونی حذف شده از اینترنت چین است، او تنها شخصیتی نیست که به دلایلی اینچنینی سانسور شده است. سال ها قبل، پس از اینکه کاربران اینترنت در چین، رییس جمهور سابق کشور، جیانگ زمین، را به یک قورباغه بادی ۷۲ فوتی تشبیه کرده بودند، هر گونه اشاره به این شخصیت در فضای اینترنت کشور ممنوع و مشمول سانسور شد. جیانگ زمین در آن دوران با لقب «وزغ» در میان مخالفان اجتماعی شناخته می شد که همین موضوع باعث سانسور شدن تصاویر قورباغه ای خاص در این کشور شده بود. همچنین بعد از بازسازی تصویر معروف «مرد تانکی» در سال ۲۰۱۳، با استفاده از اردک های لاستیکی بادی، هر گونه اردک لاستیکی زرد رنگ در هر محتوایی در فهرست سیاه قرار گرفته و سانسور شد.

بیشتر بخوانید: تاکتیک‌های هوشمندانه معترضان هنگ کنگی برای مقابله با قدرت استبداد تکنولوژیکی چین

هر چیزی که می تواند یادآور وقایع بحث برانگیز برای شهروندان چینی باشد زیر ذره بین سانسور قرار خواهد گرفت. تصاویر شمع روشن کردن که معمولاً در مراسم یادبود دیده می شوند در روزهای نزدیک به سالگرد حادثه کشتار میدان تیانانمن از اینترنت کشور حذف می شوند. دیگر ارجاعات بسیار شفاف تر مانند کارت های بازی که عدد ۸۹۶۴ را به عنوان اشاره ای به ۴ ژوئن ۱۹۸۹ در نظر گرفته می شوند، نشان می دهند نیز از فضای اینترنت حذف می شوند. وقتی که لیو ژیائوبو، فعال سیاسی و اجتماعی مخالف دولت، در جولای ۲۰۱۷ درگذشت سانسور فضای اینترنت در این کشور تا جایی پیش رفته بود که تصاویر صندلی های خالی نیز حذف شده بود زیرا در مراسم اهدای جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۱۰ یک صندلی خالی به احترام این فعال مدنی چینی در سالن قرار داشت.

ژیائوبو که اجازه خروج از کشور را نداشت نتوانست در این مراسم شرکت کند و به همین دلیل بود که صندلی خالی او در این مراسم نگهداشته شد و بدین ترتیب بود که تصویر صندلی خالی او به یک نماد اعتراضی سیاسی تبدیل شد. دور زدن سانسور در اینترنت چین به معنای مبهم و نامفهوم کردن تصاویر برای بخش سانسور چین اما شفاف کردن آن برای دیگر کاربران اینترنتی همفکر است. استفاده از واژه های هم شکل اما دارای معنای متفاوت بسیار کمک کننده بوده زیرا زبان چینی یک زبان آهنگین و آوایی است و واژه ها بسته به نحوه تلفظشان می توانند معناهای متفاوتی داشته باشند، بدین ترتیب جا برای بازی های گسترده با واژه ها فراهم می شود که به ابزاری موثر برای دور زدن سانسور واژه های خاص در فضای اینترنت این کشور تبدیل شده است. یکی از اولین موارد پرسروصدای استفاده از واژه های هم صدا را می توان به روزهای خلق شخصیت مشهور اسب موسوم به grass mud horse که شبیه لاما بود نسبت داد.

عبارت «کائو نی ما» (cao ni ma) در زبان چینی با تلفظی خاص می تواند معنای آن نوع خاص اسب را داشته باشد اما با کمی تفاوت در تلفظ به معنای یک فحش بسیار بد است. این دو تلفظ با کاراکترهای متفاوتی در زبان چینی نشان داده می شوند که به این شخصیت کاریکاتوری افسانه ای اجازه می دهند علیرغم سیاست های سانسور دولت چین در مورد فحش و الفاظ رکیک همچنان سانسور نشده باقی بماند. اما سانسورها حتی گریبان هوشمندانه ترین استفاده از واژه های هم صدا را می گیرند. در ۲۱ می امسال، و دو هفته پیش از سالگرد کشتار میدان تیانانمن، تصویری از بایجیو (baijiu) که نوعی مشروب الکلی خاص بوده و تلفظ آن بسیار شبیه دو واژه «با» به معنای هشت و «جیو» به معنای نُه (که می تواند به سال ۱۹۸۹ اشاره داشته باشد) باعث دستگیری یک کارگردان مشهور چینی به نام دنگ چوان بین شد.

وقتی که هشتگ جریان #metoo در چین سانسور شد، کاربران چینی شروع به استفاده از عبارت «می تو» (mi tu) کردند که در زبان چینی به معنای «خرگوش برنجی» است کردند در حالی که عبارت «وو یشی» (wo yeshi) به معنای «من نیز» در این کشور سانسور شده بود. اما مدت کوتاهی بعد از فراگیر شدن این هشتگ، عبارت «می تو» نیز سانسور و هنگام جستجوی این عبارت، کاربران با تصاویر خرگوش های برنجی مواجه می شدند. رویکرد چین در مقابل سانسور اینترنت بسیار شبیه مدل اقتصادی این کشور در مقیاس کلی است: دادن آزادی کنترل شده به مردم برای این که احساس محدود شدن نکنند اما نه آن قدر آزادی که باعث سازماندهی اجتماعای و به چالش کشیدن ساختار کنونی شود. این سیاست خط قرمزی بسیار باریک و مبهم را ایجاد می کند اما سانسورهای اخیر مهم ترین وبسایت های خبری جهان در اینترنت چین بسیار غیرمعمول است.

با این وجود، به ادعای اسمیت باید به تغییرات صورت گرفته در پلتفرم های اجتماعی خوشبین بود: «با توجه به ظهور شبکه های اجتماعی تصویر محور و بهبود تکنولوژی تلفن های هوشمند، تغییر ظاهر تصاویر برای دور زدن سانسور نیز آسان تر شده است. شاید روزی وینی خرسه در شکل دیگری بازگردد».

بیشتر بخوانید: خفه کردن سایبری؛ کشورهایی که در یک سال گذشته بیشتر از دیگران اینترنت را قطع کرده اند