مریخ مثل قطب جنوب سرد است؛ با ویژگی‌های همسایه‌های خورشید آشنا شوید

نمی‌دانم چرا هر آنچه در دوران تحصیل و مدرسه به ما می‌آموختند یاد نمی‌گرفتیم و بازیگوشی را به درس خواندن ترجیح می‌دادیم. در کتاب‌های دوران راهنمایی و دبیرستان همیشه مباحثی در مورد نجوم وجود داشت اما اغلب ما حتی یادمان نیست که دورترین سیاره به خورشید کدام است چه برسد به مشخصات سیاره‌های ساکن در سامانه خورشیدی!

همین امر سبب شد تا روزیاتو در این مقاله به زبان ساده همه اعضای ساکن در منظومه شمسی را به شما معرفی کند تا با گوشه‌ای از این جهان بی‌کران بیشتر آشنا شوید. جهانی که فیلم‌های فوق‌العاده‌ای همچون اینتراستلار (میان‌ستاره‌ای) کریستوفر نولان چنان با مهارت ما را مبهوت و میخکوب این همه زیبایی و شگفتی می‌کنند که توان هیچ اظهارنظری نداریم!

دانستنی‌های کهکشان همانند خودش بی‌نهایت هستند. مثلا دانشمندان اخیرا کشف کرده‌اند دمای متوسط مریخ حدود ۶۰ درجه سانتیگراد است، دمایی حدود دمای قطب جنوب. پس هر وقت به سرتان زد به مریخ سفر کنید، لباس گرم را فراموش نکنید!

منظومه شمسی چیست؟

کهکشان، مجموعه‌ای بسیار بزرگ از ستاره‌ها، بقایای ستاره‌ای، ماده تاریک، گازها و گرد و غبارهای میان ستاره‌ای است که حد و مرز مشخصی دارد. جهان چندین کهکشان دارد که کوچک‌ترین آنها (کوتوله) پهنایی برابر با چند صد سال نوری، شامل نزدیک به ۱۰ میلیون ستاره دارند و بزرگ‌ترین کهکشان‌ها (غول‌آسا) هم تا ۳ میلیون سال نوری پهنا دارند، یعنی شامل بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد ستاره هستند.

راه‌شیری کهکشانی است که حدود ۲۶ هزار  سال نوری از مرکز کهکشانی فاصله و در لبه‌ی کهکشان قرار گرفته است. منظومه شمسی در این کهکشان یعنی راهِ شیری واقع شده.

این منظومه را به این صورت فرض کنید که در وسط آن یک خورشید (ستاره) پرحرارت و پرنور قرار دارد و تعدادی جرم آسمانی در مدارهای مستقیم و غیر مستقیم دایم در حال طواف به دور آن هستند. البته این اجرام مجموعا دو‌دهم درصد منظومه شمسی را تشکیل داده‌اند و خورشید به تنهایی ۹۹.۸ درصد جرم این سامانه را به خود اختصاص داده است.

منظومه شمسی مجموعا دارای ۸ سیاره و ۵ سیاره کوتوله است. همچنین این سامانه دربرگیرنده اجرام دیگری از جمله ماه‌ها، سیارک‌ها، شهاب‌وارها، شهاب‌ها، شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارها هم هست.

سیاره‌ها شامل موارد زیر هستند:

• عطارد (سیاره زمینی)
• زهره (سیاره زمینی)
• زمین (سیاره سنگی)
• مریخ (سیاره زمینی)
• مشتری (غول گازی)
• زحل (غول گازی)
• اورانوس (غول یخی)
• نپتون (غول یخی)

سیاره‌های کوتوله‌ شامل موارد زیر هستند:

• سرس
• پلوتون
• هائومیا
• ماکی‌ماکی
• اریس

البته به تازگی هم سیاره کوتوله دیگری کشف شده است که به طور رسمی ۳۸۷تی‌جی ۲۰۱۵ نامیده می‌شود اما به آن نام «گابلین» داده‌اند.

خورشید

خورشید، ستاره کوتوله اما درخشان و گرم و پرحرارت منظومه شمسی است که سیاره‌ها دور آن می‌گردند و اگر روزی خاموش شود، جایی همچون زمین از بین خواهد رفت. نور و گرمای خورشید موجب بقای زندگی بر روی کره زمین می‌شود.

حرارت این ستاره به‌شدت بالاست به طوری که دمای سطحی آن حدود °۵٬۰۰۰ سانتی‌گراد و دمای هسته آن حدود °۱۵٬۵۰۰٬۰۰۰ سانتی‌گراد، (°۱۵٫۵ میلیون) است.

خورشید هم همچون دیگر ستاره‌ها از هیدروژن و هلیم ساخته شده‌است و در آینده‌ای دور به عمر خود پایان خواهد داد و خواهد مرد. دلیلش هم این است که به تدریج میزان هیدروژنی که می‌سوزاند، از هلیمی که می‌سازد، بیشتر است. این فرایند تا جایی پیش می‌رود (بیش از ۶ میلیارد سال بعد) که هسته خورشید از هیدروژن خالی خواهد شد و فقط هلیم ناپایدار در هسته باقی خواهد ماند.

سرانجام هسته داغ‌تر و چگال‌تر می‌شود و خورشید تا جایی بزرگ می‌شود که به یک غول سرخ تبدیل شود.

گمانه‌زنی می‌شود این غول سرخ، مدارهای عطارد و زهره را دربرخواهد گرفت و گرمای آن زمین را به سیاره‌ای غیرقابل سکونت تبدیل خواهد کرد.

۱۰۰ میلیون سال بعد هم گرما و فشار خورشید به اندازه‌ای می‌رسد که آن را از درون متلاشی می‌کند.

عطارد (تیر)

کوچک‌ترین همسایه خورشید و البته نزدیک‌ترین به آن تیر یا عطارد است که سیاره‌ای سنگی است و سطح آن جامد، دارای گودال و چاله است. یعنی خیلی شبیه سطح ماه است و اندازه‌اش هم خیلی بزرگ‌تر از ماه نیست.

از عطارد تا خورشید حدود ۵۸ میلیون کیلومتر راه است. این سیاره هیچ ماه و حلقه‌ای ندارد.

تیر ۵۹ روز طول می‌کشد تا دور خودش بچرخد (دوره چرخش) و اگر بخواهد یک دور کامل دور خورشید بچرخد (تناوب مداری)  به ۸۸ روز زمینی زمان نیاز دارد.

این سیاره اتمسفر ندارد بنابراین اختلاف دمای آن در شب و روز نوسان بسیار بالایی دارد. به طوری که  تغییر دمای آن را °۶۰۰ سانتی‌گراد اعلام کرده‌اند.

زهره (ناهید)

زهره بین عطارد و زمین قرار دارد و دومین همسایه نزدیک به خورشید در منظومه شمسی است. سطح زهره هم جامد و دارای گودال و آتشفشان است.

از ناهید تا خورشید حدود ۱۰۸ میلیون کیلومتر فاصله است. این سیاره هیچ ماه و حلقه‌ای ندارد.

دمای زهره به قدری زیاد است که می‌تواند سرب را ذوب‌کند. دمای سطحی آن °۴۶۵ سانتی‌گراد است.

زمین (ارض)

زمینِ ما سومین همسایه نزدیک به خورشید است. فاصله ما تا خورشید ۱۴۹ میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر است. همه می‌دانیم که ۲۳ ساعت و ۵۶ دقیقه طول می‌کشد تا زمین دور خودش بچرخد (دوره چرخش) و ۳۶۵ روز و ۶ ساعت هم تناوب مداری آن است؛ یعنی زمانی که دور خورشید می‌چرخد.

زمین یک سطح جامد و متشکل از کوه‌ها، دره‌ها، ژرف‌دره‌ها، دشت‌ها و غیره است. چیزی که زمین را از دیگر ساکنین سامانه خورشیدی متمایز می‌کند، اقیانوس‌های سطح آن است که ۷۰ درصد از سطح آن را پوشانده‌اند.

با اینکه بقیه سیاره‌ها هم جو دارند اما فقط جو زمین است که قابل تنفس است؛ و زمین تنها ساکن منظومه شمسی است که انسان‌ها می‌توانند در آن زندگی کنند.

زمین یک ماه در آسمانش دارد که حدود ۳۸۴ هزار کیلومتر از آن دورتر است. دوره چرخش ماه به دور زمین ۲۷ روز طول می‌کشد.

مریخ (بهرام)

چهارمین همسایه نزدیک به خورشید، مریخ است؛ سیاره‌ای که گاهی به آن «سیاره سرخ» چون در آسمان شب، قرمز رنگ است.

مریخ یک بیابان خشک است اما مثل زمین فصل‌ها، یخ‌های قطبی، آتشفشان‌ها، ژرف‌دره‌ها و آب‌وهوا دارد.

حتما برایتان جالب است بدانید که بزرگ‌ترین کوه آتشفشانی منظومه شمسی یعنی «کوه المپوس» در مریخ واقع است.

دوره چرخش مریخ  ۲۴/۶۲۳ ساعت و تناوب مداری آن ۱ سال و ۳۲۱٫۷۳ روز است.

برعکس سیاره‌های بالا، مریخ نه یک ماه که دو ماه به نام‌های فوبوس و دیموس دارد. مریخ در حال حاضر بسیار سرد است و نازک بودن جو آن اجازه نمی‌دهد آب مایع به مدت طولانی در سطح آن باقی بماند.

مشتری (هرمز)

بزرگ‌ترین همسایه خورشید، مشتری است که حدود ۷۷۷ میلیون و ۹۲۰ هزار کیلومتر از آن فاصله دارد. مشتری اینقدر بزرگ است که همه سیاره‌های منظومه شمسی در دلش جا می‌گیرند. برای اینکه عظمت این سیاره را درک کنید همین قدر بگوییم که یکهزار و ۳۰۰ تا کره زمین در آن جا می‌گیرند!

دوره چرخش این سیاره ۹/۹۲۵ ساعت و تناوب مداری آن ۱۱ سال و ۳۱۳٫۸۳۹ روز است.

این سیاره جو دارد و جوش هم از هیدروژن و هلیم تشکیل شده است. این همسایه عظیم‌الجثه ۶۳ ماه دارد اما بزرگ‌ترین ماه‌های آن گانمید، کالیستو، آیو و اروپا هستند. گانیمد بزرگ‌ترین ماه سامانه خورشیدی هم هست.

زحل (کیوان)

جذاب‌ترین و خوش‌تیپ‌ترین همسایه خورشید، کیوان است که شب‌ها با چشم غیر مسلح  قابل مشاهده است. جذابیت زحل به حلقه‌ی آن است که از میلیاردها ذرات یخی و سنگی به اندازه یک دانه شکر تا یک خانه ساخته شده‌اند.

گفته می‌شود این حلقه‌ی زیبا اجساد و بقایای دنباله‌دارها، سیارک‌ها و ماه‌ها هستند.

دوره چرخش زحل ۱۰٫۶۵۶ ساعت و تناوب مداری آن ۲۹ سال و ۱۶۶٫۹۷ روز است. این سیاره هم ۶۲ ماه دارد که بزرگ‌ترین ماهش  تیتان نام دارد.تیتان دومین ماه بزرگ منظومهٔ شمسی پس از گانمید (ماه مشتری) است.

اورانوس

هفتمین همسایه دور از خورشید در منظومه شمسی و سومین غول گازی بزرگ پس از مشتری و زحل، اورانوس است.

دوره چرخش اورانوس ۱۷/۲۴ ساعت و تناوب مداری آن ۸۴ سال و ۴/۴ روز است. این سیاره ۲۷ ماه دارد و تیتانیا و ابرون بزرگ‌ترین ماه‌های اورانوس هستند.

نپتون

نپتون چهارمین سیاره بزرگ منظومه شمسی و هشتمین همسایه دور از خورشید است.

دوره چرخش نپتون ۱۶٫۱۱ ساعت و تناوب مداری آن ۱۶۴ سال و ۲۸۸ روز است. این سیاره ۱۳ ماه دارد. تریتون منحصر به فرد است و تنها ماه بزرگ منظومه شمسی است که در جهت مخالف چرخش سیاره خود (نپتون)، پیرامون آن می‌چرخد. همچنین باید بدانید تریتون تنها ماه کروی‌شکل نپتون است و ۱۲ ماه دیگر آن اشکال نامنظم دارند.