اندومتریوز چیست؟ از پریودهای دردناک تا مشکلات خانوادگی و اجتماعی

اندومتریوز بیماری‌ای است که تاکنون درمان موثر و قطعی برای آن پیدا نشده و بیش از یک صد میلیون زن در سراسر جهان با این بیماری زندگی می‌کنند.

در ایران نیز این بیماری چند سالی است که مورد توجه قرارگرفته است. آمارها حاکی است که بیش از سه میلیون زن در ایران با اندومتریوز دست و پنجه نرم می کنند.

وزارت بهداشت ایران در سال ۱۳۹۱ کلینیک اندومتریوز در پژوهشگاه ابن سینا راه اندازی کرد.

دکتر شاهین خزعلی، مدیرکلینیک اندومتریوز مرکز درمان ناباروری ابن سینا درتهران و عضو هیات علمی دانشگاه رویال هالوی لندن گفته:

«بیماری اندومتریوز از جمله بیماری های زنان است که به جز باروری، زندگی خانوادگی و اجتماعی زنان را تحت الشعاع قرار می دهد.»

برخی از زنان مبتلا به این بیماری شاغل هستند و نگرانی از امنیت شغلی یکی از مشکلات پیش روی این زنان است.

شاید تصویب قوانینی حمایتی در قانون کار بتواند کمی از استرس آنها بکاهد و کارفرما موظف باشد در مواردی که تشخیص بیماری قطعی شده شرایط خاص این زنان را در نظر بگیرد.

زنان مبتلا به اندومتریوز نیازمند درمان های طولانی و در مواردی جراحی های مکرر هستند بنابراین پوشش و حمایت بیمه برای این که کمی از درد و رنج این زنان کاسته شود اهمیت اساسی دارد.

در عین حال کمبود مراکز حمایتی از این بیماران از انتقادهای مطرح شده مبتلایان اندومتریوز است.

اندومتریوز چیست؟

اندومتریوز یعنی بافت رحم در جایی بیرون رحم وجود دارد، ممکن است در هر جایی از حفره لگنی وجود داشته و فعالیت کنند، بر روی تخمدان ها، لوله های فالوپ، دیواره لگن، واژن، روده، مثانه در موارد نادر بر کلیه و آپاندیس و ریه هم ممکن است وجود داشته باشند.

این بیماری باعث دردهای بسیار شدید به ویژه در دوره پریود می شود.

درد حین رابطه جنسی و هنگام دفع ادرار و مدفوع، تهوع و سردرد و دردهای عضلانی از دیگر علایمی است که برای این بیماری برشمرده می شود.

اگر این بافت نابجای رحمی در تخمدان باشد منجر به تشکیل کیست‌هایی پر از خون و عفونت می شود که به آن کیست شکلاتی می گویند و در صورتی که پاره شود و محتویات آن وارد شکم شود مشکلات بسیار جدی برای بیمار ایجاد می کند.

افسردگی و خستگی مفرط از دیگر عوارض این بیماری است.

حس ناامنی این بیماری یکی از عمده مشکلات مبتلایان به اندومتریوز است. دل پیچه ای در خیابان می تواند دنیا را تیره کند، تهوع و سردردی که باعث از حال رفتن شود.

عوامل پدیدآورنده آندومتریوز  چیست؟

علت واقعی اندومتریوز مشخص نیست، ولی فرضیه‌های متعددی در این باره وجود دارد.

یکی از فرضیه‌ها این است که به دلیل خارج نشدن قطعات بافت فرش‌کننده رحم (که در دوران قاعدگی ریزش کرده‌اند) این قطعات از راه لوله‌های رحمی به لگن هدایت می‌شوند و خود را به اجزای موجود در لگن متصل می‌کنند.

معمولا این قطعات در حفره لگن یافت شده و به‌ندرت در قسمت‌های دیگر بدن مانند ریه‌ها و کلیه‌ها نیز حضور پیدا می‌کنند که ممکن است از طریق دستگاه گردش خون یا سیستم لنفاوی به این مناطق رسیده باشند.

زمینه ژنتیکی نیز در ابتلا به آندومتریوز نقش دارد. مثلا اگر در خواهران دوقلو یکی مبتلا به آندومتریوز باشد احتمال ابتلای خواهر دیگر ۲۰ برابر بیشتر از جمعیت نرمال است اما هنوز پزشکان موفق نشده اند تا چگونگی میزان تاثیر این الگوی وارثتی را تشخیص دهند.

شایع‌ترین اعضایی که اندومتریوز آنها را مبتلا می‌کند عبارتند از: تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ)، ایلئوم (قسمت تحتانی روده باریک)، روده بزرگ، رکتوم (راست روده)، آپاندیس و مثانه.

آندومتریوز را چگونه می‌توان تشخیص داد؟

آندومتریوز یک بیماری خوش خیم و در عین حال مرموز و مزمن است.

از زمانی که در بدن ایجاد می شود تا زمانی که شناسایی و تشخیص داده شود سالیان سال زمان می برد و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است مثلا در کشور های پیشرفته ممکن است از زمان ایجاد آندومتریوز تا زمان تشخیص آن ۶ الی ۸ سال زمان طی شود.

متاسفانه در کشور ما این زمان بیشتر است و بیمارانی که به مراکز درمانی مراجعه می کنند محدوده سنی ۲۵ تا ۳۰ سال را دارند و با توجه به اینکه گفته می شود آندومتریوز یک بیماری زنانه است و با هورمون ها ارتباط دارد از زمان شکل گیری بیماری تا زمان تشخیص حدود ۱۰ الی ۱۵ سال فاصله ایجاد می شود که عمدتا علائم آن دردهای قاعدگی و نازایی بیماران است.

بنابراین توجه به دردهای قاعدگی در زنان و علائمی که به همراه این دردهاست از اهمیت بسیار برخوردار است.

مثلا پیش آمده  برخی از بیمارانی که علائم دردهای گوارشی دارند و برای آن ها سندروم روده تحریک پذیر تشخیص داده می شود اما هنگامی که به پزشک متخصص مراجعه می کنند، معلوم می شود مبتلا به آندومتریوز هستند و آندومتریوز، روده این بیماران را مبتلا کرده است.

زنان در سنین باروری و به هنگام قاعدگی باید توجه کنند که دردهای این دوره با چه شدتی است و چه علائمی به همراه آن ها دیده می شود.

خصوصا زنان با قاعدگی دردناک باید به طور حتم به پزشک متخصص مراجعه کنند تا با بررسی های بیشتر علل این دردها تشخیص داده شود.

لاپاروسکوپی چیست؟

لاپارسکوپی یکی از روش‌های درمان آندومتریوز است.

لاپارسکوپی در واقع نوعی جراحی است که بدون باز کردن شکم، با ایجاد سه سوراخ و فرستادن دوربین و وسایل جراحی به درون بدن، جراحی انجام می‌شود.

با انجام این عمل بیمار زودتر به شرایط عادی بر می گردد و از سوی دیگر به دلیل آن که دوربین های لاپاروسکوپی بزرگنمایی بالایی دارد در نتیجه عمل بهتری را می توان انجام داد.

البته بهتر این است بگوییم که لاپاروسکوپی یک جراحی نیست بلکه یک شیوه جراحی است که آسیب کمتری را حین انجام عمل به بیمار وارد می کند.

جراحی های لاپاروسکوپی عمدتا باید در بیمارستان انجام شود. در برخی موارد در کلینیک های کوچکتری که مجهز به اتاق عمل هستند و امکان بیهوشی بیمار نیز وجود دارد می توان جراحی های ساده تری که پیچیدگی ندارند را انجام داد اما به صورت کلی برای هرنوع اعمال جراحی به اتاق عمل، متخصص بیهوشی و بیهوشی عمومی نیاز است.

وضعیت بیمار پس از انجام عمل لاپاروسکوپی چگونه خواهد بود؟

وضعیت بیمار بسته به اینکه متخصصان چه کاری بر روی بیمار انجام داده اند، متفاوت است.

به طور مثال، در جراحی لاپاروسکوپی تشخیصی که یک دوربین کوچک وارد بدن بیمار شده است و تنها بررسی صورت گرفته بیمار می تواند همان روز مرخص شود و پس از برطرف شدن اثرات بیهوشی به کار و زندگی روزمره خود برگردد.

اما وقتی جراحی وسیعی با هدف درمان انجام شود، دوره استراحت و بهبود بیمار کمی بیشتر زمان می برد و این امر در بیماران مختلف، متفاوت است.

عمل لاپاروسکوپی در ایران چگونه است؟

در حال حاضر در ایران آموزش وسیعی توسط دانشگاه ها در خصوص عمل لاپاروسکوپی صورت گرفته و پیشرفت های زیادی انجام شده است و سطح استانداردهای اعمال لاپاروسکوپی مراکزی همچون مرکز درمان ناباروری ابن سینا اگر بالاتر از مراکز آندومتریوز لندن نباشد قطعا پایین تر هم نیست.

جراحی به شیوه لاپاروسکوپی در ایران پیشرفت خوبی دارد و مراکز تخصصی در حال افزایش هستند و اساتید توانمندی در زمینه درمان و آموزش در حال فعالیت هستند و از استاندارد بالایی برخوردار است.

آیا آندومتریوز را می‌توان با دارو درمان کرد؟

بیماران مبتلا به آندومتریوز در بسیاری مواقع با استفاده از درمان های دارویی و حتی گاهی بدون درمان دارویی نیز می توانند به زندگی خود ادامه دهند.

تنها آن دسته از بیمارانی که درمان دارویی برایشان مناسب نیست و یا اینکه به درمان دارویی پاسخ نداده اند و یا در مواردی که آندومتریوز روده و لوله های حالب را درگیر کرده به انجام جراحی نیاز است و به ندرت پیش می آید که جراحی لاپاروسکوپی برای بیماران مبتلا به آندومتریوز مناسب نباشد و نیاز به جراحی باز پیش آید.

در گذشته تصور می شد بیماری آندومتریوز یک بیماری سطحی است که با سوزاندن بافت آندومتریوز و لیزر کردن ضایعه ها می توان آن را از بین برد. اما در حال حاضر مشخص شده که آندومتریوز عمیق تر از آن است که با سوزاندن بافت آن درمان شود.

بنابراین درمان درست بیماری، بریدن و برداشتن کل بیماری است و تصور می‌شود که با جراحی خوب و موثری که بتواند بیماری را از ناحیه درگیر بردارد، می توان احتمال برگشت بیماری را کم کرد.

هرچند با برخی درمان های دارویی پس از عمل نیز می توان احتمال بازگشت بیماری آندومتریوز را کاهش داد.

کلام آخر

دردی که کار و زندگی در زنان را دچار اختلال کند، دردی طبیعی نیست و در اولین اقدام باید به پزشک زنان مراجعه کرد.

معمولا انجام یک سونوگرافی تا حدی به تشخیص بیماری کمک می کند اما هر بیماری که درد دارد لزوما آندومتریوز ندارد و هر فرد مبتلا به آندومتریوز لزوما نابارور نیست و احتیاج به عمل ندارد.

در حدود ۱۰ درصد از زنان در سنین باروری آندومتریوز دارند اما افرادی که از این میان به ناباروری مبتلا می شوند درصد پایین تری را در بر می گیرند.

یکی از بیمارانی که برای درمان به این مرکز مراجعه کرده است می گوید: «سالهاست پریود دردناک دارم، پس از ازدواج به مرکز مراجعه کردم برای اینکه نمی توانم جنین را نگه دارم. اینجا متوجه شدند اندومتریوز دارم، بعد از یک سال تحت نظر بودن، حامله شده ام و همه چیز تحت کنترل است. هر چند پزشک گفته احتمال اینکه بعد از زایمان بیماری بازگردد وجود دارد، اما از اینکه توانستم بچه داشته باشم خوشحالم.»

یک بیمار دیگر که در تلاش است برای رسیدگی به بیماری‌‌اش به آمریکا برود، می گوید: «دو بار جراحی کرده‌ام، زندگی‌ام کاملا مختل شده است، یکی از اقوام که پزشک است به من گفت آمریکا توانسته به موفقیت‌هایی در زمینه کنترل بیماری برسد، می خواهم به آنجا بروم شاید کمی از مشکلاتم کم شود.»

بیماری آندومتریوز از بیماری تا بیمار دیگر متفاوت است و با توجه به معاینات، بررسی ها و تشخیص های صورت گرفته می توان تصمیم گرفت که چه اقدامی باید انجام شود و ممکن است تمام علائم بیمار آندومترویزی با یائسگی خاتمه نیابد و به برررسی های دیگر نیاز باشد.

در آخر هم یادآوری کنیم، اندومتریوز درمان قطعی ندارد، اما حمایت از مبتلایان به این بیماری در سطوح مختلف می‌تواند راهی برای کاهش مشکلات این بیماران باشد.